Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1828

Iets, betreffende de Nederlandsche zeereizigers, Willem Barentz en Cornelis Matelief, den Jongen.

Het is bij de lezing der nu uitgekomene belangrijke, door het Utrechtsch Genootschap bekroonde, Verhandeling van de Heeren r.g. bennet en j. van wijk, r.z., over de Nederlandsche ontdekkingen in Amerika, Australië enz., dat mij de volgende opmerkingen voorkwamen, die wel van geen het minste gewigt zijn voor de daarbij behandelde stof, maar echter welligt nog waardig, om door dit letterkundig tijdschrift te worden medegedeeld. De eene betreft den genoeg bekenden willem barentz, bij den eersten reistogt naar het Noorden, in 1594, Kommandeur op het schip de Mercurius van Amsterdam, bij den tweeden, in 1595, Schipper op het schip de Windhond, mede van Amsterdam, en, na het uitstaan van de grootste moeijelijkheden en gevaren, op de terugreis joverleden. Het is vreemd, dat men (immers zoo veel mij bekend is) geen belang schijnt gesteld te hebben in de plaats, waar die man, zoo zeer door tijdgenooten en nakomelingschap, naar verdiensten, geroemd, van daan was,

[p. 134]

't geen men anders wel omtrent zoodanig iemand gewoon is op te merken. In de voorzeide Verhandeling is daarvan niet opzettelijk gemeld; in het Kort Verhael van d' eerste Schipvaert, getogen uyt het Journael van gerrit de veer, leest men: ‘Op 't schip van Amsterdam is stuurman geweest willem barentz van der Schellingh, borger derzelver stadt, bij hem hebbende een Schellinger visschersjacht;’ en in de voorgemelde Verhandeling, gelijk mede bevorens in die van Prossssor moll, over eenige vroegere zeetogten der Nederlanders, wordt hij ‘willem barentz van Ter Schelling’ genoemd. Men zou mitsdien daaruit opmaken, dat hij, schoon naderhand burger der stad Amsterdam, geboren was op het eiland Ter Schelling; doch zulks wordt wedersproken door het getuigenis van jacobus revius (in Daventria illustrata, pag. 537); hetgeen door 's mans gezag alléén geloof zou verdienen, maar ook wordt ondersteund door de betrekking, die hij te kennen geeft op hem gehad te hebben. ‘Bernardus Heyingius Daventriensis avunculus meus,’ (zegt hij) ‘qui, cum prima Hollandorum classe Indias orientales petierat, in reditu navi, cui a Mauritio nomen erat, praefectus, subitanea morte obiit,’ voorts in zijnen lof uitweidende; - zoo vindt men dan ook in de Korte Chronyke der stadt Deventer, door a. moonen, (1714) bl. 140: ‘Anno 1595. 26 Julij is Barent Heink van Deventer, Kapitein op het schip Mauritius, die met de eerste schepen uit Hollant naer Oostindië was gevaeren, in de herwaertskomste overleden.’ - Hoe zeer nu beiden zich in den naam van het schip vergissen, en hem niet willem barentz noemen, schijnt het toch buiten bedenking, dat zij geenen anderen bedoeld hebben, en hij zoude dus niet van Ter Schelling, maar van Deventer askomstig zijn; en dat die stad te dier tijd een zoo bekwaam en moedig zeeman heeft voortgebragt, zal niet bevreemden, wanneer men mag gelooven, 't geen in de Beschrijving van Deventer, door g. sylvanus, achter voorzeide Chronyke geplaatst, (bl. 18) op of omtrent het jaar 1580 verhaald wordt, dat het voornaam bedrijf van de burgers van Deventer was de koophandel, dien zij wijd en zijd, in allerhande waren, ook naar Bergen en verder in Noorwegen, voortzetteden.

De andere opmerking betreft cornelis matelief, den Jongen. Ook hij is genoeg bekend. In de meergenoemde

[p. 135]

Verhandeling wordt hij, bl. 167, en in die van Professor moll, bl. 118, met lof vermeld. Hij voer in 1605 uit naar de Oostindiën met eene vloot van elf schepen, waaronder een genaamd Erasmus, duidelijk genoeg de betrekking op Rotterdam aanduidende. Het verhaal zijner reize vindt men uitvoerig in het werk: Begin en voortgang der Oostindische Compagnie, 1646, 2de Deel, No. 13; en bijzonder van zijne onderhandelingen op de reede van Malacca met den Koning van Johor in 1606, bl. 13 en volg., en daaruit overgenomen in het Vaderlandsch Woordenboek. In Holland in 1608 teruggekomen, had hij onder anderen medegebragt een Arabisch handschrist. Er is te Rotterdam eene kleine, bijna vergetene verzameling van oude boeken, die in eene kamer aan de groote of St. Laurens-kerk bewaard wordt, van welke in 1814 een Catalogus in druk is uitgegeven. Aan deze zoogenaamde librarie schonk matelief dat medegebragte handschrift, hetwelk op den Catalogus, onder de manuscripta, No. 3, pag. 24, dus vermeld wordt: ‘Coranus Arabice quem nautarcha Matelief Junior huc attulit 1600’ (1608) ‘desunt multa.’ Vóór in hetzelve leest men, met de hand geschreven, aldus: ‘Anno 1606. is desen Alcoran den 20 Julij voor Malacca den heer Admirael Matelief de Jonghe van den Bisschop van Johor op sijn ernstich aenhauden geschonken, waermede hij, met victorie ende goede gesontheyt wederom door des Heeren genade thuys gekomen sijnde, deze librarie van Rotterdam vereert heeft.’ - Over de waarde of onwaarde van dat gedeelte van een Arabisch handschrift van den Koran zou best een der Hoogleeraren in de Oostersche talen kunnen oordeelen, tot wier kennis hetzelve misschien nog niet gekomen is, daar gemelde librarie denkelijk zelden wordt bezocht en bij weinigen bekend is. - Volgens de Beschrijving van Rotterdam uit de handschriften van j. kortebrand (bl. 100) is de Admiraal cornelis matelief, de Jonge, in de St. Laurens- of groote kerk begraven.

W.C.A.