Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1828

[p. 641]

Hulde aan Michiel Adriaanszoon de Ruiter, Hertog, Ridder enz. Luitenant-Admiraal-generaal van Holland en Westvriesland, enz. Door Mr. Johan Arnold Brand, A.L.M.J.U. et Phil. Dr., Lid van den Raad der Stad 's Gravenhage en Advocaat bij het Hoog Geregtshof aldaar. In 's Gravenhage en te Amsterdam, bij de Gebroeders van Cleef. 1827. In gr. 8vo. 272 Bl. f 2-40.

Het leven en de lof van onzen grooten de ruiter zijn meermalen waardiglijk vermeld en bezongen. Onmiddellijk na zijnen dood sprak de beroemde francius een Latijnsch lofdicht op hem uit. In Engeland werd in 1677 zijn leven beschreven. De beroemde brandt deed zulks op eene nog veel waardiger wijze, en zijn Leven van de ruiter is tevens een klassiek werk voor onze Letterkunde, en de hoofdbron, waaruit alle latere Schrijvers geput hebben. Eene levensbeschrijving van hem, als bijvoegsel of elfde Deel bij de bekende Levens van Nederlandsche Mannen en Vrouwen, en eene nog meer beknopte, dienden, om hem ook bij die klassen van lezers bekend te maken, welke tegen grootere werken opzien. Engelberts voorzag in den heerschenden afkeer van folianten, door brandt in 6 octavo-Deelen op nieuw uit te geven. Feith ontving op éénen dag twee eerpenningen voor een lofdicht en eene Ode op de ruiter. (Wij zwijgen van vele schoolboekjes.) Eene opzettelijke lofrede nogtans, welke tusschen levensbeschrijving en dichterlijken lof als 't ware in het midden staat, ontbrak nog; en de pogingen der Hollandsche Maatschappij van fraaije Kunsten en Wetenschappen, om ons zulk eene lofrede te verschaffen, hebben, blijkens de openbare nieuwspapieren, niet mogen gelukken. De Heer brand biedt ons thans, onder den titel van Hulde, een stuk aan, hetwelk op den naam van lofrede aanspraak maakt, en denzelven ook, naar ons oordeel, verdient. In eene zeer beschaafde, vloeijende en destige, nu en dan zelfs hoogdravende taal, schetst hij ons de hoofdbedrijven zoo wel als het karakter des Helds, hetwelk hij dan naderhand in Noten ontwikkelt, die van zijne kunde des onderwerps de duidelijkste sporen vertoonen. Hij volgt de orde des tijds, en schetst dus de levensgevallen des Helds van zijne geboorte af tot op den Vrede van 1667;

[p. 642]

om daar, als aan een rustpunt, waar het scheen, dat 's mans luister niet hooger kon klimmen, een overzigt van zijn karakter, bekwaamheden en verdiensten te geven. Alsdan wordt aangetoond, dat de Held met den Oorlog van 1672 zich als 't ware boven zichzelven verheft, en eene hoogte bereikt, tegen welke men niet zonder bewondering, en het vaderlandsche hart niet zonder de innigste blijdschap, kan opzien. Dit alles wordt niet met ijdele uitroepingen of opeenstapeling van woorden, maar met daadzaken aangetoond, waartoe ook de stof waarlijk gelegenheid bood, die de schoonste voor eenen Lofredenaar is, welke men zich kan voorstellen.

Wij vinden de ruiter hier ook in zijne kundigheden en verdiensten als zeeman geschetst, hetwelk voor iemand als de Schrijver, wiens beroep eene geheel andere strekking heeft, eene verdienste te meer is. Maar, wat den stijl betreft, in weerwil van den daaraan gegevenen lof, moeten wij toch zeggen, dat die hier en daar wel eens wat te dichterlijk is. De grenzen tusschen proza en poëzij zijn wezenlijk; en hoezeer wij weten, dat het, vooral bij zulk een onderwerp, wel eens moeijelijk is, die palen niet te overschrijden, zoo behoort dit toch zoo, en men moet althans niet duister en gedwongen worden, door de gewone manier van spreken te willen vermijden, b.v.: ‘had hij eenen der mijlpalen, naar welke de weg van de wieg naar het graf wordt afgemeten, bereikt;’ voor: wanneer zijn geboortedag inviel (bl. 48); ‘de olijftak, geplant in de stad, door maurits krijgsbeleid weleer verrast en veroverd,’ voor: de vrede te Breda (bl. 51); ‘de Leeuw en het (de) Luipaard, beiden afgemat, en op eenen nieuwen aanval bedacht, lekken, terwijl zij hunne woede bedwingen moeten, hunne reeds bekomen wonden,’ voor: de Nederlanders en Engelschen besteden den nacht aan het verzorgen der gekwetsten (bl. 31); voorts, van de Godsdienst gesproken: ‘dat kleinood was het voorwerp zijner dagelijksche overweging en zorge. Het was de noordstar voor zijne gedragingen, en de magneet, waarmede hij zijn verstand wapende, om de neigingen zijns gemoeds te kunnen besturen. Ook op de woelige baren, raadpleegde hij dat niet minder, dan het kompas en de zeekaarten, volgens welke hij den koers van zijn schip en zijne vloot regelen moest,’ (bl. 55.) Een kleinood, dat beurtelings voor noordstar en voor magneet dient, en dat als kompas en zeekaarten geraadpleegd wordt, is al een heel

[p. 643]

wonderlijk kleinood. Of de vergelijking van groote mannen, in drukkende en donkere tijden, bij schoone afbeeldingen, in zwarte lijsten geplaatst, bl. 68) ook wel van den echten stempel zij, trekken wij zeer in twijfel. Zij komt ons te triviaal, en voor het daarmede vergelekene onderwerp te laag voor; gelijk de te voren aangehaalden niet vrij zijn van gezwollenheid.

Voor 't overige keuren wij deze Hulde, na al het reeds over de ruiter geschrevene, geenszins voor overtollig. Zij zal onze jongelingschap met edele fierheid vervullen voor een Vaderland, dat zulk eenen man kweekte, en tevens den krijgs- en zeeman, die het boek inziet, overtuigend doen blijken, dat de grootste naauwgezetheid, strengste regtschapenheid en teederste godsvrucht geenszins met hun beroep in tweestrijd staan; terwijl zij ook den geringsten burger zal leeren, dat de weg tot roem en eer, bij talenten, vlijt en goed gedrag, voor hem openstaat.... doch neen! dat talenten, vlijt en een goed gedrag zichzelve beloonen, en, met pligtbesef, een goed geweten en God in het hart, roem en eer als beuzelingen kunnen doen versmaden, gelijk de ruiter het deed.