Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1828

Woordenboek der Nederduitsche Synonimen, door P. Weiland en G.N. Landré. IIden Deels 2de Stuk en IIIde D. H-Z. Te Delft, bij de Wed. J. Allart. In gr. 8vo. f 7-50.

Zoo kondigen wij de voltooijing aan eens werks, dat onzer Taal- en Letterkunde tot sieraad strekt en voordeel, en waarvan wij met den verschuldigden lof gewaagd hebben; hetgeen wij niet te herhalen hebben, en waarvan wij niets behoeven te herroepen. Wij wenschen onzen verdienstelijken landgenoot, p. weiland, met de volbragte taak geluk. Wij kunnen, helaas! zijnen medeärbeider niet geluk wenschen met dit werk. De man is reeds aan de werkzaamheden dezes levens ontrukt. Eere zij over zijne nagedachtenis! Gelukkig hij, van wien wij de getuigenis lezen, dat de Maatschappij zeer veel in hem heeft verloren, en hij, door zijne uitgebreide kundigheid, zijn verlicht verstand en ongehuichelde godsvrucht, dierbaar aan eenen weiland geworden was! Reeds vóór de uitgave van het tweede stuk des tweeden deels overleed hij. Des te meer hebben we ons te verheugen, dat de door beiden aangevangene taak verder door weiland alleen voortgezet en voltooid, zoo wèl voltooid is. Op volmaaktheid zal dit werk, zoo min als eenig ander, mogen roem dragen. Wij zouden verscheidene woorden noemen kunnen, die wij te vergeefs zochten, en over de beteekenis van sommige Synonimen en de bepaling van het onderscheid hier en daar anders denken; doch, het algemeen Register op de drie deelen, dat 71 bladzijden, elke van twee kolommen, vult, inziende, zal men over den rijken voorraad, welke hier geleverd wordt, meer dan voldaan moeten zijn, en zeer zelden het boekwerk zelve raadplegen, zonder voldoende, kortere of langere, ophelderingen te vinden, van

[p. 566]

welke wij er al zeer belangrijke hebben aangetroffen, en die evenzeer tot vermaak als tot leering strekken. Te groot voor een uittreksel is de opheldering van Kunde, Kunst, Wetenschap, Geleerdheid, II. 2. 342-349; maar hoe belangrijk is zij en der lezing waardig, ook van vele anders wèl schrijvenden of sprekenden! Zoo ook is bijzonder aangenaam onderhoudend en even leerrijk die van de woorden Man, Karel (Kerel), Vent, Manspersoon, ald. 397. Even gaarne schreven wij ter proeve af, uit het IIIde deel, bl. 91-94, wat de Schrijver heeft over de woorden Paap, Priester, Pastoor. Paapsch, Roomsch. Papist, Roomschgezinde. Doch, kortheidshalve, bepalen we ons bij deze artikelen slechts: Lidmaat (Ledemaat), Lid, Medelid, II. 2. en Voorwerp, Onderwerp, III.

Van het eerste zegt weiland: ‘Deelgenoot in eene maatschappelijke of gezellige instelling. Lidmaat, of Ledemaat, wordt, meestal, in den engeren zin genomen, bepaaldelijk van iemand, die belijdenis heeft gedaan van de leer van het een of ander Christelijk kerkgenootschap. Algemeener zegt men: een lid van de Staten-Generaal, een lid van de regering, een lid van onze bijeenkomst, zoo wel als ook: een lid (anders lidmaat) van ons kerkgenootschap. Verkeerdelijk zegt men daarvoor vaak Medelid: een medelid onzer Societeit. Het spreekt toch van zelf, dat de bijeenkomst, of het Genootschap, uit meer dan één lid bestaat. Medelid ziet enkel op de wederkeerige betrekking van het eene lid tot het andere.’

Van het andere leest men: ‘Als verduitschingen beschouwd der schoolbenamingen subject en object, zijn beiden zoo tegen elkander overstaande, dat het schier niet te begrijpen is, hoe het een met het ander ooit heeft kunnen verward worden, zoo als nogtans niet zelden, zelfs bij nette schrijvers, geschied is. Onderwerp (subject) is de zelfstandigheid, de grond eener zaak, die onder haar als een grond geworpen wordt; in een redekunstig voorstel, de persoon of zaak, omtrent welke iets beweerd of ontkend wordt. Elk voorstel bestaat uit een onderwerp, eene toeëigening, en eene zamenbinding. Voorwerp, daarentegen, is datgeen, waarop iemand, of iets, werkt. Bij bedrijvende werkwoorden staat het voorwerp in den vierden naamval. Niettemin valt het ligt, reden te geven van de verwarring. In de dagelijksche taal, namelijk, worden beide woorden bijkans omgekeerd ge-

[p. 567]

bruikt. Men noemt Voorwerp, al wat men gewaar wordt. De afstand verkleint de voorwerpen voor ons gezigt. Ook een mensch, man of vrouw, noemt men voorwerp. Hoe gaarne hij ook trouwen wil, hij kan geen voorwerp vinden. Hij is een slecht voorwerp; hetzelfde, als: hij is een slecht sujet, welk onduitsch woord het Fransche voor het redekunstig onderwerp is. Zoo is dan ook, wat redekunstig het onderwerp van een werkwoord is, naar de dagelijksche taal, een voorwerp. Op gelijke wijze heet de stof eener verhandeling haar onderwerp, ofschoon het woord, waarmede men de vraag beantwoordt: wat behandelt gij dezen avond? (b.v. de verlichting) spraakkunstig, het voorwerp des werkwoords is.’

Van waar die dagelijksche taal? vraagde Recensent, en: is zij ook aan Franschen invloed toe te schrijven? en: hoe voert men het juister spreken in? Beantwoordt men het eerste toestemmend, ter liefde voor de vaderlandsche taal wederstreve men dan de mode, en verandere! Die verandering wordt dan ligt, der taal ten voordeele, als mode geëerbiedigd, gelijk er zoo veel te haren nadeele is opgevolgd!

Wij eindigen onze aankondiging dezes werks met aan velen het nut en genoegen toe te wenschen, dat ons deszelfs gebruik verschaft.