Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1828

Wesselii Scholten, S.S. Litterarum, in aede, quae dicitur, hospitali, apud Batavo-Delphenses, interpretis, Diatribe de Parabolis J.C. Delphis Batavorum, apud B. Bruins, et Lugduni Batavorum, apud H.W. Hazenberg. 1827. Forma 8va. XLII et 304 pagg. f 3-:

Wij kondigen hiermede aan een hoogstbelangrijk geschrift over een gewigtig onderwerp, de Gelijkenissen,

[p. 543]

namelijk, des Heeren. De Eerw. scholten, reeds gunstig bekend door zijn Specimen, de appellatione τοῦ ὑιοὺ τοῦ ἀνθρώπον, quâ Jesus se Messiam professus est, ten jare 1809 te Utrecht onder Prof. heringa verdedigd, heeft in zijne tusschenuren deze Verhandeling geschreven, welke, ook na het verschijnen van g.a. van limburg brouwer's Specimen Acad. Inaug. de Parabolis J.C. 1825, geenszins overtollig is.

Deskundigen weten allen, dat het verklaren dezer Gelijkenissen op zichzelve groote moeijelijkheid heeft. Tot naauwkeurige en grondige Exegese van dezelve behoort bijna meer dan oppervlakkige opheldering van al de Evangeliën, joannes zelven niet uitgezonderd; vermits geene voldoende verklaring mogelijk is, zonder naauwkeurig letten op de omstandigheden, in welke zich de Heer, bij het voorstellen der afzonderlijke Gelijkenissen, heeft bevonden. Alwie dan ook de Gelijkenissen, tot in de minste bijzonderheden, juist wil verklaren, behoort, zoo veel dat mogelijk is, die Gelijkenissen tot de afzonderlijke jaren van 's Heilands leerambt te brengen, en als 't ware eene tijdrekening van dezelve te leveren, met inachtneming van de telkens veranderde omstandigheden des Zaligmakers, zonder welke geene verklaring aan de billijke verwachting van deskundigen voldoen kan. Doch hierover nu geen woord meer. Wij bedoelen eene dergelijke behandeling der Gelijkenissen, als van eenige geleverd is door van willes, Verzameling van Bijdragen, 1826. bl. 1-45.

Een' anderen weg heeft de Heer scholten ingeslagen, op welken men hem gemakkelijk en met groot voordeel en genoegen volgen kan. Hij levert in deze zijne Verhandeling slechts opmerkingen; maar meestal zulke, die, als schatbare bijdragen, over de Gelijkenissen des Heeren wel geen nieuw, maar toch zeer helder licht verspreiden. Van dien kant verdient deze zijne Diatribe alle aanprijzing.

Zoo veel ons bestek gedoogt, zullen wij nog in eenige bijzonderheden dit werk beschouwen. Het geheel is verdeeld in twee deelen. Pats prior, exhibens observa-

[p. 544]

tiones quasdam, quae Parabolas Jefu universe spectant, pag. 1-149. Pars posterior, exhibens observationes, quae Parabolarum J.C. interpretationem spectant, pag. 150-304. Het eerste deel behelst opmerkingen, rakende de beteekenis van het woord Parabelen, bij Grieken, Romeinen, Hebreërs, en bij de Schrijvers van het N.V. Naar aanleiding hiervan wordt het denkbeeld van Parabel juist bepaald. Verder bepaalt zich scholten tot derzelver vroegtijdigen oorfprong en gebruik; beschouwt hij het nut der leerwijze door Gelijkenissen, en handelt over derzelver dichterlijk karakter. Hij geeft vervolgens eene lijst der door jezus voorgestelde Gelijkenissen op; wijst aan dezelver verschillenden inhoud, en het algemeene doel des Heeren met zijne Gelijkenissen. - Het tweede deel levert opmerkingen, die ter verklaring der Gelijkenissen nuttig zijn. Deze opmerkingen zijn 24 in getal; doch welke wij niet alle hier ten toets kunnen of mogen brengen. Scholten volgt hier voornamelijk storr, ook bij het gemaakte onderscheid tusschen uit- en inwendige hulpmiddelen ter verklaring der Gelijkenissen; doch wij moeten dit gedeelte der Verhandeling bijzonder aanprijzen ter overweging aan allen, die in het goed verstand van 's Heilands Gelijkenissen met regt het hoogste belang stellen, zonder dat het ons is vergund, al het belangrijke van stuk tot stuk als met den vinger aan te wijzen. Wij kunnen ons ook te gereeder van uitvoerig verslag onthouden, daar zij, ten gebruike van wie deze Verhandeling vervaardigd is, iets naders zullen zoeken en waarschijnlijk ook vinden in de Godgeleerde Bijdragen, welk Tijdschrift aan de beschouwing ook van dergelijken arbeid meer opzettelijk is toegewijd.

De eerste opmerking, pag. 153, is deze: ‘Somtijds moet men in de voordragt der Gelijkenissen iets invullen, ter meerdere volkomenheid der teekening.’ Hiertoe beroept zich scholten op matth. XIII:44, waar men bij den man, die een' schat vindt in den akker, denken moet aan eenen, die dezen akker in huur had. Zonder dit denkbeeld moet het toch vreemd voorkomen, dat een schat gevonden wordt, daar toch een ieder in dusdanigen

[p. 545]

akker niet vrijelijk graven kon. Deze opmerking is eenvoudig. Maar misschien is nog eenvoudiger, wat van der palm daarvan gezegd heeft, zesde zestal Leerredenen, bladz. 77-79. Indien scholten deze Leerrede had geraadpleegd, zou hij misschien nog beter voorbeeld gevonden hebben in den koopman van parelen, die de kostbare parel koopt, met hoop op winst, bij het verkoopen van dezelve. Dit laatste denkbeeld moet men invullen, schoon men het meest dit uit het oog verliest; zie van der palm, bl. 79, 80. Beter zijn de voorbeelden, matth. XXII, van den gast zonder feestkleed; zekerlijk dit laatste door eigene schuld, schoon dit niet gemeld wordt; - luk. XIV:16, waar verzwegen wordt, dat de genoodigden zich die noodiging eerst hadden laten welgevallen; - luk. XVI:1-10, waar men meer dan de twee opgenoemde pachters verstaan moet, met wie die Rentmeester bedriegelijk afrekende; - zoo ook luk. XVI:19-31, waar scholten deze opmerking eigenaardig aanwendt tot opheldering van vs. 21: Maar ook de honden kwamen en lekten zijne zweren. Doch hiermede mogen wij ons niet langer ophouden.

De dertiende opmerking, pag. 208, is deze: ‘Tot regt verstand der Gelijkenissen, moet men de eene Gelijkenis met de andere vergelijken.’ De door den Schrijver bijgebragte voorbeelden zijn, naar onze gedachten, ter aanbeveling van dezen regel weinig geschikt; ten minste luk. XVIII:9-14 verschilt te veel van luk. XV:11-32, om ter onderlinge vergelijking in aanmerking te mogen genomen worden, daar buitendien voor de drie Gelijkenissen H. XV:3 volgg. reeds voldoende opheldering is te vinden vs. 1 en 2. Bij de vergelijking van matth. XIII:3-8. verg. vs. 19-23, ald. vs. 24-30. verg. vs. 37-43, en mark. IV:26-29, heeft men vooral behoedzaamheid noodig, om niet de verklaring, welke jezus van twee Gelijkenissen afzonderlijk geeft vs. 19-23 en vs. 37-43, te verwarren, en alzoo nog op mark. IV:26-29 toe te passen, waartegen men niet genoeg op zijne hoede zijn kan. De meest geschikte

[p. 546]

voorbeelden zijn nog matth XXII:2-14 en luk. XIV:16-24 onderling vergeleken. Maar ook zonder vergelijking verstaat men beide deze Gelijkenissen gemakkelijk. Misschien is de voordragt van de eene slechts eene, als ik dat zoo noemen mag, vermeerderde uitgaaf van de vroegere. Beider inhoud pleit voor de waarschijnlijkheid dezer meening.

Doch het wordt tijd, dat wij van de meer bijzondere beschouwing dezer altijd gewigtige Verhandeling afstappen. De medegedeelde opmerkingen moet men zich alle in naauwen zamenhang voorstellen en als regels volgen, zonder dat men van eenen enkelen regel al het noodige licht voor de Gelijkenissen des Heeren verwacht. En van al deze regels zamengenomen kunnen wij naar waarheid deze getuigenis afleggen, dat zij met kennis van zaken zijn voorgedragen, en aan het voorgestelde doel zoo uitnemend beantwoorden, dat het inachtnemen van dezelve tot regt verstand van al de Gelijkenissen des Verlossers gemakkelijk leiden zal.

Stijl en taal kon minder wijdloopig zijn; doch dit is een gering gebrek, in vergelijking van het vele goede, dat deze Verhandeling oplevert aan allen, die haar de zoo welverdiende opmerkzaamheid blijven betoonen. En hiermede nemen wij van den Schrijver afscheid - maar, wenschen wij, niet voor altijd.