Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1828

Geschiedkundige Aanteekeningen, betrekkelijk de Lijfstraffelijke Regtsoefening te Amsterdam, voornamelijk in de Zestiende Eeuw, door Jacobus Koning. Te Amsterdam, bij J. van der Hey en Zoon. 1828. In gr. 8vo. 204 Bl. f 2-40.

De geachte en in onze vaderlandsche ondheden zoo zeer bedreven Schrijver ontwikkelt, in een Voorberigt, de aanleiding tot het vervaardigen van deze Aanteekeningen, en de redenen, welke hem hebben bewogen, dezelve door den druk gemeen te maken. Aangenaam zou het ons geweest zijn, indien de arbeidzame Schrijver zich niet had verpligt gevonden, om, ter zake van voor hem voldoende redenen, zich doorloopend te onthouden van het maken van wijsgeerige en regtskundige aanmerkingen en bedenkingen, waartoe zijne veelvuldige aanteekeningen gewis eene ruime stoffe opleveren: dan, wij vinden ons verpligt, in deze onthouding des geëerden Schrijvers te berusten.

Te regt begreep de Heer koning, bij de behandeling zijns onderwerps, geenszins eene chronologische orde te moeten volgen, maar aan eene schifting en verdeeling in rubrieken de voorkeuze te geven; welke rubrieken dan ook wederom

[p. 521]

door Aanteekeningen, en niet minder dan eenendertig Bijlagen, worden opgehelderd.

De Geschiedkundige Aanteekeningen, loopende van bladz. 1 tot 98, handelen alzoo, 1. over de gevangenis of bewaarplaats der beschuldigden (boeijen); 2. verhooren en vonnissen; 3. onderscheidene straffen: a. ligtere straffen, b. zwaardere straffen, c. doodstraffen; 4. handeling met de lijken der gevangenen en die der zelfmoordenaars. Hierop volgen nadere Aanteekeningen van bladz. 101 tot 108; en eindelijk Bijlagen, bevattende Regtsgedingen, Sententiën en Condemnatiën, beginnende met den jare 1581 en eindigende met het jaar 1786, door derzelver zeldzaamheid of belangrijkheid der mededeelinge waardig gekeurd, van bladz. 111 tot het einde.

Is de stoffe, waarover in dit werk wordt gehandeld, welnig uitlokkende en aangenaam, zoo wordt dit gemis door de belangrijkheid des onderwerps rijkelijk opgewogen, en verdient alzoo de Heer koning, bij zijnen gelukkig voltooiden arbeid, onze levendige erkentenis. Veel opmerkenswaardigs en belangrijks zal men hier aantreffen; daar het geheel minder redenering en meer gebeurtenissen en daadzaken bevat, welke tot hiertoe als minder algemeen bekend mogen beschouwd worden. Veel valt hierbij, voor den nadenkenken lezer, op te merken; en het zou geene moeijelijke taak zijn, een gelijk getal bladzijden, als waaruit het boek bestaat, met regtsgeleerde en wijsgeerige opmerkingen te vullen; hetwelk dan ook welligt eene der hoofdoorzaken zal geweest zijn, dat de alom geachte Schrijver gemeend heeft, zich van dezeive, doorgaans, te moeten onthouden.

Wij vonden in het geheel een' getrouwen spiegel des tijds, uit welken de daadzaken, in dit werk voorhanden, ontleend zijn; en ofschoon sommigen, in onze dagen, dien voorvaderlijken tijd hartelijk terugwenschen, wij nemen de vrijheid, tegen dien wensch wel uitdrukkelijk te protesteren. Het wederinvoeren der pijnbank, het geeselen en brandmerken dier dagen, het bannen op 's Konings galeijen, het verminken der ledematen of der zintuigen, als het afsnijden der ooren, het uitsteken der oogen, het splijten van den neus, het opensnijden van de wang, het steken met een' gloeijenden priem door de tong en het afsnijden van dezelve, het afhakken van den regter- of linkerduim, hand of arm; voorts het onthoofden, hangen, verbranden, levend begraven, verdrin-

[p. 522]

ken in het IJ, ten toon stellen of hangen der lijken, enz. is ons en te onmenschelijk en te onchristelijk, dan dat wij die tijden zouden terugwenschen, waarin dit aan de orde was.

Aan de orde was, zeggen wij: want, blijkens eene opmerkelijke aanteekening van den Heer koning, werden, van 1695 tot 1720, niet minder dan 209 personen binnen Amsterdam ter dood gebragt, en van 1720 tot 1820 slechts 160, hetwelk, naar de zoo even genoemde schaal berekend, een getal van 836 personen had kunnen uitmaken.

Was het met de menschelijkheid, in deze, door sommige nieuwigheidzoekers, zoo hoog geroemde tijden, droevig gesteld, met de zedelijkheid der mindere volksklasse was het niet beter geschapen; ja, het sta hier, niet ter overtuiging van hen, en derzelver onnoozele napraters, die den voortgang van beschaving, verlichting, en het onderwijzen der jeugd, bij de lagere volksklassen, pogen te stuiten, maar voor hen, die gevaar loopen, door hunne dweeperijen weggesleept te worden, geboekstaafd, dat allert ulckes, in vier jaren tijds, zesmaal gegeeseld en vijfmaal gebrandmerkt is; marten dauids, binnen drie jaren tijds, achtmaal gegeeseld en viermaal gebrandmerkt; steven pieters, binnen één jaar, viermaal gegeeseld en driemaal gebrandmerkt; pieter willems, in vijf jaren tijds, elfmaal gegeeseld en vijfmaal gebrandmerkt. En zoo was, onder anderen, zekere griet andries niet minder dan tweeëndertig malen in handen der Justitie geweest. Zekere trijn pieters kwam eenentwintig malen in hechtenis, werd achtmalen, uit hoofde van zwangerheid, van pijnlijke ligehaamsstraf verschoond, maar met een' strop om den hals aan de galg ten toon gesteld, onderscheidene malen bovendien gegeeseld, vijfmalen gebrandmerkt, en beide hare ooren afgesneden; waarna zij, op den 30 December 1617, haar leven aan de galg eindigde. Alle deze genoemde teregtstellingen hadden plaats van 1616 tot 1620; een tijdperk, door de verkondigers der Middeleeuwsche leer zoo hoog opgevijzeld, als werd er toen in Nederland niets dan godsvrucht, vroom- en braafheid gevonden!

Wij danken intusschen God, dat, alhoewel er, ten aanzien van godsvrucht, vroom- en braafheid, in ons Vaderland, veel te wenschen overblijft, onze tegenwoordige Sententieen Justitie-boeken schaars voorbeelden opleveren van zulk eene verregaande zedelijke verbastering onder de lagere volks-

[p. 523]

klassen. In de dertig verloopene jaren, tusschen 1791 en 1820, werden slechts veertien misdadigers, te Amsterdam, ter dood gebragt.

Zulke authentieke opgaven bewijzen meer, dan fijngesponnen drogredenen en magtspreuken, hoe weldadig de allengs toegenomene beschaving en verlichting, vooral bij de geringere standen, op den volksgeest gewerkt hebben; terwijl de kundige Schrijver tevens en te regt opmerkt: ‘dat, hoe verder hij zich van de zestiende eeuw verwijderde, hoe meer hij ontwaarde, dat zich de menschelijkheid met de regtvaardigheid paarde, en niet enkel de geschonden regten der maatschappij werden gewroken, maar tevens, naar gelang van het licht des tijds, hoe langs zoo meer, op de terugbrenging en verbetering van den afgedwaalden overtreder werd gelet.’

Ten slotte vereenigen wij ons ten volle met het gestelde op bladz. 98. ‘De vooruitzigten, die zich voor het vervolg opdoen, zijn niet dan bemoedigend. Wij zien met het hoogste verlangen eene Strafwet te gemoet, die, naar de behoeften van onzen tijd en de zeden der Natie geschikt, zich, zoo wij vertrouwen, door wijsheid, regtvaardigheid en menschelijkheid zal aanbevelen; terwijl wij van de onvermoeide werkzaamheden van het loffelijk Genootschap tot zedelijke verbetering der Gevangenen den besten uitslag verwachten, waartoe wij hetzelve de medewerking van allen, en vooral den invloed en zegen van den Oneindige toewenschen.’