Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1828

Reinier en Willem van Oldenbarneveldt, Treurspel, door Mr. A. van Halmael, Jr. Te Leeuwarden, bij G.T.N. Suringar. 1828. In gr. 8vo. VIII en 84 Bl. f 1-25.

‘Gij wilt’ - schrijft de Dichter van dit Treurspel, de Heer van halmael, in zijne Opdragt van hetzelve aan de Leden van het Leeuwarder Genootschap Constanter - ‘gij wilt(,) dat ik mij nogmaals op eene baan begeven zal, welke ik niet weder dacht te betreden.’ - En, waarlijk! ook wij dachten niet, dat de verdienstelijke man, nadat zijn, vroeger uitgegeven, tooneelarbeid, inzonderheid zijn Hekelaar, in sommige van onze beoordeelende maandschriften zoo onverdiend gehekeld en gehavend was, zich zoude laten overhalen, om immer weder iets uit zijne pen

[p. 448]

in dat vak het publiek door den druk aan te bieden. Het manet alta mente ripostum judicium heeft dus gezwicht voor den drang der vriendschap, en wij ontvangen hier wederom een tooneelstuk, dat, hoewel, buiten twijfel, door de Leden van Constanter reeds gewogen, niet te ligt bevonden, en, dien ten gevolge, geijkt, thans, als aan het oordeel van het publiek overgegeven, aan de kritiek, ook buiten de vergaderzaal van Constanter, onderworpen is.

De stof leverde den Dichter de aanslag op het leven van Prins maurits door de beide zonen van den vermoorden - zachter kunnen wij het niet uitdrukken - oldenbarneveldt. Dit onderwerp schijnt ons echter voor een Treurspel min geschikt, of liever, min of meer beneden de waardigheid van het Treurspel te zijn. Toegegeven, dat de zucht naar wraak in de zonen, die hunnen braven grijzen vader door beulshanden hadden zien sneven, ofschoon niet vergeeflijk, echter allezins natuurlijk is, kan ons echter de modus quo, de manier, waarop die wraak uitgeoefend wordt, voor een Treurspel - de gravitas (deftigheid) van het hooge Treurspel in aanmerking genomen - niet zeer behagen. Het door de Heeren van stoutenburg en van groeneveldt gekozen middel, om zich aan Prins maurits, als den vermeenden bewerker van huns vaders gruwzamen dood, te wreken, is, onzes oordeels, te bandietachtig, en zou misschien beter voor een hedendaagsch Fransch Melodrama, dan voor een Treurspel, voegen. Een sluikmoord toch, die door eenige matrozen en saaiwerkers moet ten uitvoer worden gebragt, terwijl de aanleggers van denzelven behoedzaam achter de schermen zitten, heeft waarlijk weinig tragisch, maar wel veel gemeens. Het spijt ons derhalve, dat de Dichter, die zoo vele talenten in zich vereenigt, als in de bewerking van dit onderhavige stuk, en ook in vroegere vruchten van zijnen geest, zoo kenbaar doorstralen, en die zeer zeker bij apollo en de negen Zusters veel hooger aangeschreven staat, dan menige, thans door hen, die het:

Nul n'aura de l'esprit que nous et nos amis!

tot het rigtsnoer hunner oordeelvellingen maken, tot walgens toe bewierookte namen van N. en N. en Consorten - dat, zeggen wij, de zoo kundige man in de keus van zijn onderwerp min gelukkig is geweest. Ook heeft dit Treurspel een gebrek - hetwelk, trouwens, meer een noodzakelijk gevolg

[p. 449]

van het gekozen onderwerp, dan van den wil en smaak des Dichters, zal zijn - dat het, namelijk, door acht of negen tooneelveranderingen eene pièce à tiroìr wordt, gelijk de Franschen het noemen.

Wat nu de bewerking, de karakterteekening der onderscheidene handelende personen, de versificatie, met één woord, de houding van het geheel, betreft, deze is zoodanig, als wij van eenen wezenlijken Dichter - wij kunnen dien naam in volle ruimte aan den Heer van halmael geven - mogen verwachten. Der geschiedenis getrouw blijvende, heeft hij, met eenige dichterlijke vrijheden, geen romantisch - historisch, maar wel degelijk een schoon historisch tafereel geleverd, hen, die op den voorgrond moesten staan, op den voorgrond geplaatst en daar geheel in den geest van hun karakter laten handelen. Van proeven, welke wij ligtelijk, tot staving van ons gezegde, zouden kunnen mededeelen, onthouden wij ons, om niet gansche tooneelen af te schrijven. Men leze het stuk, en men zal, zoo geene partijdigheid of lage vitzucht het oordeel wijzigt, gaarne bekennen, dat hier niets te veel gezegd is. Slechts in de teekening van maurits schijnt de Dichter wat te partijdig vóór dien Vorst geweest te zijn. Het is toch zonderling, dat men, aan den eenen kant, dien Prins zoo diep wil vernederen en, aan den anderen kant, zoo hemelhoog verheffen. Maurits was mensch, en in zijne gedragingen ten opzigte van oldenbarneveldt en diens zonen kwam de mensch toch veel meer, dan de waarlijk groote man, doorkijken. Zou, bij voorbeeld, de versregel op het einde van het vierde bedrijf, welken de Dichter maurits, weifelende omtrent de beslissing van het lot des gevangen groeneveldts, in den mond legt:

Ik wil alleen zijn, mij alleen beraân, - en - bidden!

niet wat al te gunstig gedacht en gedicht zijn? Zou maurits wel zoo geweifeld hebben? Wij hopen het echter!

De spelling schijnt min of meer naar de Bilderdijksche gefatsoeneerd. Waartoe dat? vragen wij. Is de Bilderdijksche Spraakleer dan reeds zoo apodiktisch als onfeilbaar bewezen? Geenszins loopen wij hoog met de, door eene enkele magtspreuk, van staatswege ingevoerde Siegenbeeksche spelling; want ook die heeft erge leemten: maar men heeft haar nu eenmaal geadopteerd; en waarom dan tegen den stroom op?

[p. 450]

Het komt immers niet op letters, maar wel degelijk op zaken, aan.

Nogmaals bevelen wij het onderhavige dichtstuk aan ons lezend publiek, en durven hetzelve gerust verzekeren, dat men hier oneindig meer ware poëzij zal vinden, dan in het vrome gewawel of den hoogdravenden onzin van zoo menigen bundel, door zoo menigen verzenmaker ons opgedrongen. Wanneer men de gelegenheidsversjes en de extracten uit albums - waaruit eigenlijk niets moest geëxtraheerd worden, dewijl het woorden van den eenen vriend tot den anderen, en niet voor het publiek, zijn - reeds lang vergeten heeft, zal men poëzij, als die van den Heer van halmael en zijns gelijken, nog steeds met genoegen lezen.

Naschrift.

De gewone Recensent voor het Tragische vak in dit Maandschrist kan zich met dit ingezonden oordeel van eenen hem geheel onbekenden ambtgenoot, over het algemeen, wel vereenigen. Mogen de Fransche tooneelregelen, vooral die omtrent eenheid van plaats en tijd, hier niet zijn in acht genomen; moet de aanschouwer wat te veel van het huis der Weduwe oldenbarneveld naar de herberg den Helm, het paleis van maurits en de Gevangenpoort reizen, en zijn geduld naar den afloop des stuks in zijne gedachten zoo lang rekken, tot dat de diplomatische onderhandeling over de uitlevering van den naar Brussel ontwekenen stoutenburg, gelukkig voor den vlugteling vruchteloos, is afgeloopen, het stuk heeft echter zijne dichterlijke en tragische verdiensten. Ook de keuze des onderwerps is, naar ons oordeel, zoo ongelukkig niet; hetzelve schijnt ons niet zoo ver beneden de waardigheid des Treurspels, als aan onzen Confrère. De aanslag tot eenen moord, die zoo gemotiveerd is als hier, en waarvan men de ondergeschikte bewerkers behendiglijk op den achtergrond heeft doen blijven, om de hoofdaanleggers eigenlijk alleen te doen uitkomen, was dikwijls eene geschikte stof voor het hooger tooneel, en blijft het ook hier. Eene andere vraag is, of de keuze in de tegenwoordige tijdsomstandigheden voegzaam was; en dit durven wij niet beamen. De karakters zijn fiksch geteekend en goed volgehouden, en men vindt doorgaans waardigheid en dichterlijke verheffing. Maar de dichttrant, de verzen zelve bevielen ons minder; zij

[p. 451]

zijn meestal gewrongen door overmatige zucht tot kortheid en gedrongenheid, en worden daardoor dikwijls duister zelfs voor den aandachtigen lezer; hoeveel te meer dan moet dit het geval zijn voor den hoorder. Hetzelfde naamwoord wordt dikwijls in geheel onderscheidene naamvallen in betrekking gebragt tot verschillende werkwoorden; bind- en voegwoordjes worden uitgelaten; en deze twee hoofdzonden tegen de bevalligheid en helderheid der dichterlijke uitdrukking, nog vergezelschapt van eenige stijve inversies en geene genoegzame afdeeling der periodes, maken de lezing dikwijls stroef en onbehagelijk. Voorbeelden aan te halen, is overbodig, daar elke bladzijde die aanbiedt. - Ziedaar ons gevoelen, hetwelk wij in dezen vorm gegoten hebben, ten einde het publiek twee oordeelvellingen in plaats van ééne zoude ontvangen, en overtuigd blijven van onze onpartijdigheid.