Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1828

Bijzonderheden, de Familie Hemsterhuis betreffende. Verzameld en medegedeeld door Mr. J.W. de Crane, Oud Professor in de Historiën en Welsprekendheid, Bibliothecarius, fungerend Hoogleeraar, Lid van den Raad der Stad Franeker, enz. enz. Te Leyden, bij S. en J. Luchtmans. 1827. In gr. 8vo. 139 Bl. f 1-10.

Het is of de grijze dienaars der Vriesche Minerva, die haar te Franeker nog in den ouden luister gekend hebben, den welverworven roem der Hoogeschole, zoo lang mogelijk, in versche geheugenis willen houden. Wassenbergh was langen tijd de Nestor onzer letterkunde, het voorbeeld van opgeruimde en vlugge werkzaamheid op hoogen ouderdom. En het is of de crane hem niet wil toegeven in nuttigen, hemzelven, der aloude Akademie en zelfs gansche provincie tot eer verstrekkende bezigheid. Trouwens, dit bijzondere, provinciale en stedelijke is meer gevonden, dan gezocht: waar van geleerden en geleerdheid in ons land gesproken wordt, daar krijgen Vriesland en Franeker gewis hun deel. De crane zelf is, meenen wij, geen Vries van geboorte, zoo min als de vossiussen en juniussen, met welke

[p. 435]

hij ons onlangs bekend maakte, eenigzins bijzonder tot dat gewest behoorden. Maar de hemsterhuizen, die hij ons in dit nieuwe werkje, in de landtale, doet kennen, behoorden daar en in Groningen oorspronkelijk te huis.

Zoo aardig de aanleiding en daaruit voortgevloeide vorm van dit werkje is, zoo hoogstbelangrijk zijn inderdaad de onbekende en minbekende berigten, die wij hier ten opzigte van het geslacht en den hoofdpersoon, den grooten tiberius, ontvangen. Een jeugdig vriend en kweekeling van den Professor, te Groningen zijne studie voortzettende, kocht (op de verkooping des boedels van den laatsten der hemsterhuizen) de Albums van evengenoemden tiberius en zijnen vader. Aldus de crane in handen gekomen, zag deze welhaast, dat uit dezelve niet weinig zou op te delven zijn ten aanzien der geschiedenis van den een en ander, en besloot dadelijk, met bijvoeging van alle andere hulpmiddelen, welke hem zouden kunnen te stade komen, dit werk te aanvaarden. Nu worden deze Albums, eerst van den vader, franciscus, en daarna van den beroemden zoon, inderdaad de voorname leiddraden eener voortgezette levensgeschiedenis. Uit dezelve blijkt, dat de oude franciscus, met meerderen van het geslacht aan de genees- en heelkunst gewijd, en uit Vriesland afkomstig, zelf een uitstekend geleerde was, die, naar Pavia vertrokken zijnde, om daar den Doctorshoed, zoo wel voor wijsgeerte als in de geneeskunde, te verkrijgen, zulks, blijkens de ingevoegde bul, maar vooral de getuigenissen der grootste geleerden in- en buitenslands, in het Album bewaard, op de schitterendste wijze volbragt. Hij haastte zich intusschen niet met zijne kundigheden in beoefening te brengen, zette zich eindelijk te Groningen neder, en had reeds zijn vijfenvijftigste jaar bereikt, toen hem tiberius geboren werd, maar beleefde ook zijn tachtigste.

De zoon vertoonde van zijne vroege jeugd een' buitengewonen aanleg. Met het veertiende jaar student geworden, deed hij met het zestiende, in gezelschap van zijnen vader, een' uitstap naar Holland; en het was bij deze gelegenheid, dat zijn Album werd aangelegd. Uit eene menigte van vriendschaps- en lofbetuigingen, door Groningers en Vriezen als tot afscheid, door anderen bij gelegenheid der kennismaking in hetzelve neêrgelegd, (waardoor het eenigzins eene tijdrekenkundige reiskaart wordt) blijkt vooral de zonderlinge gevor-

[p. 436]

derdheid van den jongeling, niet zoo zeer in de Latijnsche en Grieksche, maar in de Oostersche Letterkunde en derzelver onderscheidenste takken: want hij was tot de Godgeleerdheid bestemd. En hetgeen niet minder bevreemdt, nadat hij vervolgens te Leiden nog eenigen tijd gestudeerd en welhaast zijn twintigste jaar bereikt had, werd hij tot Hoogleeraar aan het Athenaeum te Amsterdam, wederom niet in de Oude Letteren, noch zelfs de Oostersche, beroepen, maar in de Wijsgeerte en - Mathesis. Niet onbelangrijk mag hierbij ligt eene aanteekening van lublink den Jongen schijnen, te vinden achter de Lofrede van den Eerw. westerbaen, (schoon door de crane niet vermeld) dat hemsterhuis bij zekere gelegenheid betuigd had, de werken der oude Grieken en Romeinen oorspronkelijk dáárom doorlezen te hebben, dat hij weten mogt, welke vorderingen zij in de regte en grondige kennis van Goddelijke zaken gemaakt hadden. Immers deze is een natuurlijke overgang van den jongen Godgeleerde en Oosterling tot die Letteren, welke hem wel op het bepaalde punt weinig bevredigden, maar echter bovendrijvenden smaak schijnen te hebben ingeboezemd; terwijl hij, ten aanzien van zijn bestemde vak te Amsterdam, eenige overeenkomst heeft met den niet min grooten wyttenbach, die met de professie der Wijsgeerte bij de Kweekschool der Remonstranten begon, en eerst Logica en Metaphysica onderwees. Trouwens, welke tak van geleerdheid of wetenschap heeft niet vele zijner uitstekendste beoefenaars aan de vroomheid der ouderen of weldadige stichters van Beurzen en Leenen te danken, uitstekende jongelingen voor den kansel bestemmende? En liever zoeken wij in de natuurlijke voorkeur, aan eene voorbereidende studie boven de Godgeleerdheid zelve gegeven, de reden zijner zóó geheele verandering van loopbaan, dat zijn latere voortreffelijke Lofredenaar zelfs van deze bijzondere vordering in het Oostersch niet schijnt geweten te hebben, dan wel in afkeer van een vak, waarin destijds nog vrij vele bekrompenheid heerschte; schoon 's mans eerst vriendschappelijke en daarna nadere verbindtenis met den Heer de wilde, en hierdoor met aanverwanten of nakomelingen van arminius, episcopius en barlaeus, ook aan zoodanig iets ligt kan doen denken.

Doch wij keeren tot de crane terug, en betuigen, met even veel genoegen, als bewondering van 's mans scherpzinnige opsporing van allerlei middelen ter ontdekking, dit stuk

[p. 437]

gelezen te hebben, dat niet alleen uitstekenden dank van elk verdient, die prijs op naauwkeurige kennis der geschiedenis, vooral die des vaderlands, deszelfs roem en sieraden van geleerdheid, stelt, maar ook door iederen maar eenigzins weetgierigen, zoo wij hopen, aangeschaft zal worden. Geen kweekeling vooral onzer Hoogescholen behoort dit fraaije boeksken te missen. Het doe hen met den ouden hemsterhuis naar Duitschland, Italië, Frankrijk en Engeland reizen, en een flaauw beeld der geleerde wereld van dien tijd in 's mans vriendenrol, als in eenen spiegel, opmerken. Het leere hen bij den jongen zien, wat de mensch vermag te doen niet alleen, maar ook te dragen: want, schoon men het kind met den uitbundigsten lof als bezwaarde, hij hief het hoofd daartegen niet trotsch omhoog, noch dacht reeds genoeg te bezitten, maar bleef even onvermoeid streven naar hetgeen nog te bereiken was.