Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1828

Nagelaten en verspreide Letterarbeid, meest in luimigen trant vervat, van Jacob Vosmaer, in leven Med. Doctor en Hoogleeraar te Utrecht. II Deelen. Te Haarlem, bij V. Loosjes. 1827. In gr. 8vo. f 5-80.

De vroeg gestorvene en werkzame vosmaer, wiens uitgebreide kundigheden tot geen gering sieraad der Utrechtsche Hoogeschool verstrekten, heeft zich als schrijver, ook bij het grooter publiek, door onderscheidene luimige stukjes bekend gemaakt, waarvan het beste gedeelte vroeger in het Mengelwerk van dit Tijdschrift geplaatst is geweest. Wie herinnert zich hier niet het leven en de wandelingen van Meester Maarten Vroeg, de Leefregels enz.? Intusschen was het een gelukkig denkbeeld, om bij dit verspreide ook het nog onuitgegevene nagelatene van denzelfden aard te voegen, en dus aan de vergetelheid te ontrukken. Alle stukken zijn wel niet van dezelfde waarde; en wij twijfelen geenszins, of vosmaer zelf zou, als hij de uitgave bij zijn leven bezorgd had, het een en ander hebben teruggehouden; na eene aandachtige lezing, echter, erkennen wij gaarne, met den uitgever, in zijn voorberigt, dat alle de hier verzamelde voortbrengsels eenen geest ademen, die, getrouw opgevangen en meer en meer doordringende tot de onderscheidene standen der menschelijke zamenleving, niet

[p. 429]

nalaten kan, het gebied van gelouterde kennis, ware deugd en ongeveinsde godsvrucht van lieverlede uit te breiden. Vragen wij toch, hoedanig die geest is, wij hooren overal een' man tot ons spreken, die in menschen en menschelijk geluk een warm belang stelt, die aan zijne medebroeders gedurig toeroept: Keert tot de Natuur weder; daarvan af te wijken, is de bron uwer rampen! Geheel doordrongen van 's menschen hooge bestemming, en geloovende aan menschelijke deugd, kent hij geene andere beschaving, dan die onze geheele menschheid veradelt, en noch het gevoel ten koste van het verstand ontwikkelt, noch het verstand ten koste van het gevoel, maar die alle stralen der menschelijkheid in één middelpunt van volkomenheid tracht te vereenigen. Zulk een schrijver is zeldzaam genoeg om belangrijk te zijn, en genoeg in tegenspraak met het gros der menschen om voedsel te vinden voor ongezochte luimigheid. - Wij willen, om ons oordeel te staven, van het voornaamste in deze twee bundels eenig nader verslag geven. Het min belangrijke of nog genoegzaam in het geheugen bewaarde zullen wij slechts met een enkel woord aanwijzen.

Het eerste deel bevat vooreerst (I) een betoog over de medewerking van de drie Rijken der Natuur tot instandhouding harer groote huishouding, hetwelk ten opschrift draagt: Sporen der Godsregering in de Natuur.

II. De waarde der Natuurkunde voor den mensch als mensch. Ziehier het beloop dezer verhandeling. De natuurkunde verfijnt onzen smaak, en is ons tevens eene rijke bron van ware genoegens. In de beschouwing der natuur leert men de kunst van waarnemen, oefent en scherpt men zijne zintuigen. De beschouwing der natuur vermeerdert onze kennis, en verschaft onzen geest eene gedurige bezigheid. De natuurkunde prijst zich aan door hare zekerheid, haren rijkdom, en door het opleiden tot de nasporing van het verband tusschen oorzaken en gewrochten. Zij veredelt, eindelijk, ons hart, en maakt hetzelve vatbaar voor ware godsvrucht en deugd. Zij leert ons diepen eerbied voor het Opperwezen, doet ons

[p. 430]

onze afhankelijkheid van hetzelve levendig gevoelen, vervult ons met ongeveinsde nederigheid, en bevestigt ons vertrouwen op de Goddelijke voorzienigheid, welke in het groot Heelal alles gadeslaat en onderhoudt.

III. Eene voorlezing over het droomen. Het ligchaam heeft het grootste aandeel aan het ontstaan der droomen, waarvan vele door de werking der voorwerpen buiten ons op onze zintuigen, en in het bijzonder op ons gevoel en gehoor, veroorzaakt worden. Gedurende het slaapwandelen gaat alles machinaal, even gelijk wij over dag machinaal langs grachten en op straten den ons bekenden weg wandelen, die ons tot een zeker bepaald punt geleiden moet, terwijl de geest daarmede niet bezig en met geheel iets anders onledig is.

IV. De beteekenis der droomen, mede eene voorlezing. De zenuwen van onze ingewanden ontvangen indrukken, wier werking op het werktuig onzer gedachten in den wakenden toestand door de sterkere indrukken der uitwendige zintuigen onderdrukt wordt. In de kindschheid is er nog eene zamenstemming tusschen de onderscheidene deelen van het zenuwstelsel, en aan den anderen kant zijn de indrukken in dat leefperk zeer levendig. Geen wonder derhalve, dat in den droom deze indrukken terugkeeren, dit verband weder hersteld wordt. De droomen herinneren ons daarenboven onze dagelijksche bedrijven, en openbaren niet zelden onze manier van denken, onze inborst; zij staan derhalve in verband met onzen vroegeren toestand. Nog meer staan zij in betrekking met den toestand, waarin wij ons op het oogenblik van droomen bevinden. Vooral midden in den nacht ontstaan de droomen uit inwendige oorzaken. Geheel ongegrond is echter het verlangen, om uit droomen het toekomende te voorspellen. ‘Wat zullen de droomen ons meer van het toekomende leeren, dan de bedachtzame overweging van het verledene en tegenwoordige ons leert, wanneer wij waken? Zal de loods, om de verre kust te zien en de verborgene klippen te ontzeilen, zijne oogen sluiten en zich gemakkelijk nedervlijen? Onze geest ruste in den slaap; dan is hij wakend wakker.’

[p. 431]

V. Het leven en de wandelingen van Meester Maarten Vroeg. Een dorpchirurgijn van gezond verstand deelt ons hier zijne opmerkingen mede, nu eens luimig, dan weder ernstig en gemoedelijk. Dit is wel het geestigste uit de geheele verzameling, en geheel ingerigt naar de behoeften van onzen tijd. Bovenaal heeft het laatste hoofdstuk, over de opvoeding, eene zeer nuttige strekking. Regt naïf is vooral het twaalfde hoofdstuk: Verzinsel en waarheid uit zijn leven. Wij onthouden ons echter van breedere aankondiging; het geheel zal nog versch genoeg in het geheugen der lezers van dit Tijdschrift zijn.

VI. Maartsche buijen. Eene voorlezing. De schrijver zegt, in den aanvang dezer verhandeling, om een onderwerp verlegen te zijn geweest; deze verlegenheid blijkt ook uit de voorlezing zelve, die, naar ons oordeel, den regten toon van ongedwongene scherts niet bezit. In de inleiding geeft hij voor, een traktaatje over de Maartsche buijen in den mensch bij een Grieksch filozoof gevonden te hebben, en zegt, hiervan eene vrije vertaling te geven; doch hij heeft aan het fragment geene echt antieke kleur weten te geven.

VII. Dat weelde den staat bederft, draagt de schrijver in eene luimige voorlezing voor, onder het opschrift van: invloed der maag op het volksgeluk.

VIII. De drie Leefregels. Geene angstige bepalingen, geen verbod van een kop koffij of thee. ‘Het is niet ieder mensch gegeven, al de jammeren te beseffen, die de ruitjes van eene wasel vullen, of uit den geurigen wasem van een kop koffij in onzen neus stijgen.’ De schrijver zegt hier alleen, wat het hem gegeven is te beseffen, en zijne leefregels zijn eenvoudig deze drie: een zoo veel mogelijk afwisselend leven, om zich aan alles te gewennen, en geen slaaf te zijn van eene al te vreesachtige inachtneming zijner gezondheid (oportet varium habere vitae genus, celsus); tevredenheid met ons lot, en tevredenheid met onszelven, door een gerust geweten te verkrijgen.

(Het verslag van het IIde Deel hierna.)