Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1828

Geschiedenis der Christelijke Godsdienst en Kerk, door A. Neander. Uit het Hoogduitsch vertaald. Iste Deel. Te Amsterdam, bij P. Meijer Warnars. 1827. In gr. 8vo. VIII en 351 Bl. f 3-60.

Ofschoon wij eenen afkeer hebben van die vertalingszucht, welke onzen leeftijd bijzonder kenmerkt, zien wij echter met groot genoegen goede en nuttige werken van elders overgebragt, zelfs uit Duitschland, van waar men ons zoo veel onnuts, ja, voor ons bezadigd godsdienstig gevoel, nadeeligs, in onze taal opdischt, dat Recensent, alleen bij de woorden, uit het Hoogduitsch vertaald, die hij op den titel van een Nederduitsch werk geplaatst ziet, een' onwillekeurigen tegenzin ondervindt. Daar wij, desniettemin, onpartijdig begeeren te zijn, als wetende, dat er in Duitschland veel goeds en schoons, ook over de Godsdienst, uitkomt, lazen wij de Voorrede des Vertalers, en zagen weldra, dat dit werk van neander op raad en onder het geleide van onzen beroemden vaderlandschen Godgeleerde, van hengel, vertaald was geworden. Ook vinden wij in het werk zelve zeer veel, waardoor het ons voorkwam de eer van eene Nederduitsche vertaling waardig te zijn. Het doel van den Schrijver was, zoo als in gezegde Voorrede met regt wordt opgemerkt, in de werkingen des Christendoms deszelfs Goddelijke kracht, en in de lotgevallen der Christelijke Kerk eene vraagbaak voor volgende tijden aan te wijzen; de stichtelijke onderwijzingen en vermaningen, in de geschiedenis der Kerk voorhanden, op te zamelen;

[p. 281]

eene wetenschappelijke en praktikale behandeling der Kerkgeschiedenis te vereenigen, en alzoo te gelijker tijd voor verstand en hart nuttig te wezen. Dit doel steeds voor oogen houdende, heeft hij in zijn werk den glans der nieuwheid met belangrijkheid, het aangename met het nuttige weten te vereenigen. Of, echter, de vertaling eene behoefte was voor de bewoners van ons vaderland; op deze vraag, welke de Vertaler zichzelven ook doet, zouden wij niet even beslissend durven antwoorden. Het nuttige van het werk, vooral bij de beoefening der Godgeleerdheid en Kerkelijke Geschiedenis, erkennen wij zeer gaarne. Ook willen wij hem wel toegeven, dat, ofschoon de Hoogduitsche taal nog al bekend is bij die genen, voor wie dit werk eigenlijk is bestemd, het evenwel iets anders is, niet onbekend te zijn met de Duitsche taal; iets anders, eenen wijsgeerigen en diepzinnigen Schrijver in deze taal overal te kunnenvolgen, de verschillende woorden en zegswijzen uit andere talen, of uit de stelsels der latere wijsgeeren in de taal der tegenwoordige Duitschers overgenomen, in al derzelver kracht te verstaan. Met dat al twijfelen wij, of de vertaling eene behoefte kan genoemd worden, wanneer dit woord in de gewone beteekenis genomen wordt. Onmisbaar of volstrekt noodzakelijk zal het werk zelve, en dus ook de vertaling, niet kunnen geacht worden te zijn. Wij voor ons, intusschen, beschouwen het werk als alleraanbevelingwaardigst, en zijn overtuigd, dat de Vertaler zeer wel gedaan heeft, met hetzelve in onze taal zóó te geven, als hij het gegeven heeft. Veel moeite toch heeft hij aan deze vertaling moeten besteden, blijkens hetgeen hij verder in zijne Voorrede meldt.

Wat nu het werk van neander betreft, welks vertaling wij aanvankelijk voor ons hebben, hoe groot het worden zal, is niet te bepalen, dewijl, volgens de Voorrede, aan deszelfs voltooijing door den Schrijver nog gearbeid wordt. Dit eerste Deel behelst de eerste afdeeling der Geschiedenis van de vestiging en vroegste uitbreiding des Christendoms. Vooraf gaat eene zeer belangrijke In-

[p. 282]

leiding. Deze bevat, na eenige korte aanmerkingen, twee afdeelingen: de eerste geeft een algemeen overzigt van den godsdienstigen toestand der Grieken en Romeinen, ten tijde van de vestiging en vroegste uitbreiding des Christendoms; in de tweede vindt men een algemeen overzigt van den godsdienstigen toestand der Joden van dien tijd. Beide deze afdeelingen, schoon niets nieuws kunnende behelzen, zijn echter, zelfs voor een kundig Lezer, op eene belang inboezemende wijze bewerkt. Hierop volgt de Geschiedenis der Christelijke Godsdienst en Kerk, gedurende de drie eerste eeuwen; doch alleen de eerste afdeeling dezer Geschiedenis, waarin gehandeld wordt over de uitbreiding des Christendoms, over de vervolgingen tegen de Christelijke Kerk, en over de bestrijding der Christelijke leer door Heidensche Schrijvers: deze drie bijzonderheden worden behoorlijk ontwikkeld en gestaafd. Eindelijk ontvangen wij eenige Aanteekeningen, meestal van neander, en voor een zeer klein gedeelte van den Vertaler. Deze toch, hoezeer met zijnen Schrijver ingenomen, laat nu en dan blijken, dat hij van een ander gevoelen is.

Wij verlangen naar het vervolg van dit schoone, nuttige en goed vertaalde werk.