Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1828

Antwoord op de Vraag over het doen van algemeene Weerkundige Waarnemingen, door Adrianus Stolker, Leeraar bij de Remonstrantsche Gemeente te Rotterdam. Te Rotterdam, bij de Wed. Locke en Zoon. 1827. In gr. 4to. 40 Bl.

Deze Verhandeling, door het Bataafsch Genootschap der proefondervindelijke Wijsbegeerte te Rotterdam met de gouden medaille bekroond, is de lettervrucht van den werkzamen en geleerden stolker, en bevat een plan voor het daarstellen eener duurzame inrigting tot het eenstemmig doen van regelmatige meteorologische waarnemingen (waarvoor men in de vraag zelve en op eene en andere plaats metereologische leest), in alle landen van Europa en de beschaafde streken van andere werelddeelen. - Hoe wenschelijk die zaak ware, ziet elk gereedelijk in. De groote herder drukte zijn verlangen daarnaar mees terlijk uit (Ideen I): Mich dünkt wir gehen einer neuen Welt von Kenntnissen entgegen, wenn sich die Beobachtungen, die boile, boerhaave, hales, 'sgra-

[p. 197]

vesande, franklin, priestley, black, grawfort, wilson, achard u.a. über Hitze und Kälte, Electricität und Luftarten, samt andern Chemischen Wesen und ihre Einflüssen ins Erdund Pstanzenreich, in Thiere und Menschen, gemacht haben, zu einem Natursystem sammlen werden. Würden mit der Zeit diese Beobachtungen so vielfach und allgemein, als die zunehmende Erkänntniss mehrerer Erdstriche und Erdproducte zulässt, bis das wachsende Studium der Natur gleichsam eine allverbreitete freie Akademie stiftete, die sich mit vertheilter Aufmerksamkeit, aber in Einem Geist des Wahren, Sichern, Nützlichen und Schönen, die Einflüsse dieser Wesen hie und da auf Dies und Jenes bemerkte, so werden wir endlich eine geographische Aerologie erhalten, und dies grosse Treibhaus der Natur in tausend Veränderungen nach einerley Grundgesetzen wirken sehen.’ Daarom moet het ons in dit onderzoek vooreerst te doen zijn, dat wij de wetten der weerkunde leeren kennen, daaruit de verschijnsels leeren verklaren, en onder algemeene regels brengen; het voorzeggen van het weder moet, onzes bedunkens, slechts bijzaak zijn, en zal uit het eerste volgen. - Tot het doen van algemeene waarnemingen heeft de Schrijver een plan voorgedragen, hetgeen in de Verhandeling slechts kort is opgegeven. Wij kunnen het dus hier niet in bijzonderheden mededeelen, zonder ons verslag bijna even uitgebreid als de Verhandeling zelve te maken. Het komt hierop neder, dat er in elk land waarnemers moesten zijn, die volgens een bepaald en voor allen gelijkvormig plan hunne waarnemingen deden, en dezelve op bepaalde tijden aan eene Commissie van bekwame mannen inzonden. Deze Commissie zou uit de bijzondere waarnemingen algemeene resultaten moeten trekken; en er zou eindelijk eene algemeene Commissie (liefst te Londen of Parijs) moeten gevormd worden, aan welke uit alle landen die uittreksels gezonden werden, om, door vergelijking van die allen, algemeene regels voor een geheel werelddeel te ontwerpen. Hoezeer de Genootschappen en geleerde Maat-

[p. 198]

schappijen hiertoe nuttig konden medewerken, meent echter de Schrijver met regt, dat men zonder bijstand en invloed der Gouvernementen niet veel zou kunnen uitregten. Ons komt dit plan wel uitvoerlijk voor; hoezeer wij in de wijze, waarop moet worden waargenomen, van den geëerden Schrijver in gedachte verschillen; ook ongaarne het gebruik van Hygrometers geheel zagen achtergelaten, enz. Doch dit Tijdschrift, niet bepaald aan natuurkundige wetenschappen toegewijd, laat ons niet toe, hieromtrent in verdere bijzonderheden te treden. Wij wenschen hartelijk, en besluiten onze aankondiging met dien wensch, dat het tijdstip nadere van die vrije, alom verbreide Akademie, waarvan herder de vorming te gemoet zag, en die zeker meer en uitgebreider nut zal doen, dan de ondervinding tot nog toe geleerd heeft, dat er door bijzondere geleerde Maatschappijen en Instituten gesticht is.