Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1828

De groote Straatweg, Dichtstuk; door Vrouwe H.W.M. Bähler, geboren Despar. Te Amsterdam, bij J.H. den Ouden. 1828. In gr. 8vo. 20 Bl. f :-20.
Het Liberalismus, door C. Baron Van Zuylen van Nyevelt, Ridder en Thesaurier van de Orde van den Nederlandschen Leeuw. Te Amsterdam, bij J.H. den Ouden. 1828. In gr. 8vo. 40 Bl. f :-50.

Het is een gezegend teeken onzes tijds, dat alle geschriften, die hier dagelijks in de Protestantsche wereld te voorschijn komen, of gematigde, redelijke gevoelens met geleerdheid, smaak en volkomene bevoegdheid tot het voeren der penne vereenigen, of door het volslagen gebrek aan deze laatste doen zien, dat hun tegenstreven van de eerste weinig te rekenen noch te vreezen is. Deze twee stukjes leveren het nieuw bewijs, welke jammerlijke verdedigers de zaak der vroegere duisternis nog slechts aantreft: eene Vrouw, die zich belagchelijk maakt door buiten haren kring te treden, om, in slechte verzen en kwalijkgeplaatste boert, over zaken te spreken, die zij in het eenvoudigste proza en met allen bedenkelijken ernst nog altijd duister en verward zou voordragen; en een Edel-

[p. 192]

man, die, even als zijne voorvaderen in de middeleeuwen, niet schrijven kan, ten minste geenen behoorlijken volzin maken.

Toen wij het eerste stukje begonnen te lezen, dachten wij, dat het gekscheren was. Want de motto's uit den Bijbel hadden ons wel doen begrijpen, dat die straatweg, hoe jammerlijk ongepast dan ook, met den weg ten hemel in eene zekere-betrekking moest staan. Wie toch zou niet denken, dat Charlotta (want het is eene tweespraak tusschen twee dames, van welke de laatste, Sophia, de Wijsheid, of Mevrouw bähler, voorstelt) er den draak mede stak, wanneer zij dus aanheft:

‘Wat zegt gij nu vriendin? kunt gij uw vreugd betoomen?
Voor mij, ik sta verrukt; neen, zulk een blijde maar'
Werd van het aanbegin der schepping niet vernomen!
Sophie! ai spreek! wordt gij dan ook geen vreugd ontwaar?’

en er, na eenige tusschenspraak, (want Sophia, de goede sloof, begrijpt natuurlijk niet, waarom zij ook vreugd zou moeten gewaarworden) bijvoegt:

‘Wilt slechts ten einde toe mij hooren;

'k Heb u het grootste nieuws vriendin! nog niet gezegd:
Daar de oude Hemelweg geen mensch meer kon bekooren,
Heeft men een' Straatweg naar den hemel aangelegd.’

Maar neen, de Jufvrouw is volkomen ernstig, en geeft vervolgens eene beschrijving van het ontstaan en de voortreffelijkheid dezes vlakken en breeden wegs, welke alle andere menschen, behalve de verstandige Sophia en eenige uitverkorenen, noodwendig verrukken moet. - Wij kunnen ons bij het prulletje natuurlijk niet lang ophouden. Immers, er al te openlijk mede te lagchen, laat noch de heiligheid der zaak, noch de beleefdheid toe, welke men der schoone kunne verschuldigd is; en wilden wij regt ernstig spreken, dan zou het waarlijk kwade trouw moeten genoemd worden, dat de meer redelijk godsdienstige denkwijze van onzen tijd ligtzinnigheid, ja ligtvaardigheid zou prediken, en eene zuivere, gestrenge zedeleer en

[p. 193]

praktijk des levens alleen met hoogregtzinnige denkbeelben (si Diis placet) zouden zamengaan. De oude Doopsgezinden, Kwakers, en welke ketters al meer, bewandelden zeker even trouw den weg, ook van uitwendige zelfverloochening, als ooit de hardste Galvinisten. En hoe voortreffelijk de vrouw Pastores het dogma verdedigt, mag onder anderen uit dit staaltje blijken:

C.

Maar moet ik dan de schuld van Adams zonde dragen?
Wat ongerijmde leer!

S.

Hoe! als de stam verdort,

Wie zal, met schijn van recht, dan immer kunnen klagen,
Dat elk der loten met den boom ontworteld wordt?

C.

‘Dit geldt in de natuur, en kan ons luttel scheelen’ enz. enz.

Met het Liberalismus van den Baron ziet het er inderdaad nog veel jammerlijker uit. Wij weten waarlijk niet, wat wij van dezen warhoop van halve, zoo nog maar halve kundigheden en geheel onbekookte denkbeelden zullen zeggen. Laat Zijn Hoogwelgeboren liever zelf ons iets van zijn onderwerp mededeelen:

‘De strekking van het Liberalismus is, eene ontduiking van al wat Gods Oppermacht, het zij dadelijk door zijn Woord of door den invloed van menschen, op de wereld heeft geopenbaard.’

‘Bij de(n) Munstersche(n) vrede heeft het God behaagd, de Volken van Europa een ieder de natuurlijke grenzen van de Landen of Rijken, die zij zouden bewoonen, aan te wijzen; edoch Hij heeft tevens geopenbaard, hoe zijn Opperbestuur zich het heerlijkst en krachtigst vertoont dáár, alwaar Hem hulde bewezen wordt, gegrond op de zuivere kennis van zijn Woord, en de ware opvolging van zijn' welbehagelijken wil.’

‘Nimmer, hoe verduisterd en vermaald de glans der vorige volken worden mag; nimmer zal het ons ontnomen kunnen worden, een uitgekozen volk van God te zijn geweest.’

[p. 194]

‘Hetgeen wij dan gezien hebben, dat de grond van ons nationaal zedelijk geluk uitmaakte, de overeenstemming namelijk van ons Godsdienstig beginsel met het beginfel, waarop het Gods Rijk gevestigd is, is alzoo geheel vernietigd, en wij zien diegenen, die geroepen worden tot onderschragers en opbouwers van dit door God goedgekeurd beginsel, onze Leeraars, ten minste voor het grootste gedeelte, de ijverigste afbrekers van hetzelve, en alzoo op zich laden alle de gevolgen, die deze geduchte verguizing te weeg brengen zal!!!’

Deze weinige, meest verstaanbare regels zullen wel zoo omtrent doen raden, waar alles op neêrkomt. Kort na het laatst aangehaalde, nagenoeg midden in het boekje, zegt de Edele schrijver: ‘Ik wil mij dan nu bepalen met aan te wijzen, wat het Liberalismus niet is,’ enz. En nu betoogt hij, dat de Reformatie, de opstand van Zwitserland tegen het Huis van Oostenrijk, van Nederland tegen Spanje, en de onttrooning van jakob II door willem III, hiertoe niet behooren. Op wat grond? Omdat zij met een' bijzonderen zegen bekroond werden!

Voorts: Zou het Liberalismus de ontwikkeling zijn van het menschelijk vernuft? Wel mis! Want salomo heeft ons reeds geleerd, dat er niets nieuws onder de zon is. En dit blijkt ook, zoo wel daaruit, dat de Chinezen al lang vuurwerken afstaken, eer de Baron..... ik wil zeggen, eer wij het kruid hadden uitgevonden, als dat men al lang zijne gedachten wist te bewaren en aan anderen mede te deelen, (ja waarlijk, vrij beter dan Zijn Hoogedelgeboren!) eer de drukkunst was uitgevonden.

Dit zal ook omtrent de klem der redenering wel genoeg zijn. Wij volgen den man niet gaarne, waar hij met Bijbelleer en Bijbelsche geschiedenis nog veel wonderlijker omspringt. ‘Waarlijk, zoo wij voorstanders van de Oudhollandsche, Na-Dordsche regtzinnigheid (ofscheefzinnigheid) waren, wij zouden de vrijheid der drukpers om niets zoo zeer verwenschen, dan wegens tale auxilium

[p. 195]

et defensores istos’ (zulke hulp en zoodanige voorvechters). Ja, het is in ons oog het beste bewijs voor het niet regt pluize van de tegenwoordige Synode, dat ze tegen de meer dan Arminiaansche stoutigheid, om, zonder zegel van orthodoxie, zoo maar alles in de wereld te stooten, niet zorgvuldiger waakt. Een bekwaam Protestantsch schrijver sloeg onlangs voor, zich met de Roomschen te vereenigen, door te zamen een' Constitutionelen Paus aan te nemen. Zou men ook, in plaats van de vorige, Roomsche en Onroomsche Inquisitie, geene geestelijke verbeterhuizen kunnen invoeren? Wanneer man en vrouw beide zulk een plaatsje behoefden, kon men de kosten zoo veel minder stellen.