Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1828

Konstantinopel, zoo als het is, en de Turken, zoo als zij zijn. Een Tafereel naar het leven. Te Leeuwarden, bij Steenbergen van Goor. 1827. In gr. 8vo. VIII en 301 Bl. f 2-80.

[p. 173]

Morea en deszelfs Bewoners; benevens eenige Aanmerkingen over Konstantinopel. Uit de nieuwste bronnen bijeenverzameld. Naar het Hoogduitsch van P.M. Lischke. Te Groningen, bij J. Römelingh. 1827. In gr. 8vo. VIII en 125 Bl. f 1-:

In de gespannene verwachting, aangaande de zaken van het Oosten, is elk geschrift, dat tot opheldering of inlichting dienen kan, ook ons lezend Publiek welkom. Daarom meenen wij spoed te moeten maken met de aankondiging van bovenstaande geschriften.

De Schrijver van het eerstgenoemde is de Heer w. von luedemann, die, als warm voorstander van de heilige zaak der Grieken, door verscheidene geschriften, in Duitschland met roem bekend is. Alwie met Konstantinopel nader wenscht bekend te worden, raden wij, dit welgeschreven en onderhoudend werk zich aan te schaffen. De lezing van hetzelve zal vooral nu iederen onpartijdigen aangenaam en nuttig bezig houden. Het is wel mogelijk, dat het meer gunstige denkbeeld aangaande Turksche zeden, gewoonten en karaktertrekken, welke in dit werk voorkomen, bij sommige Lezers onaangename gewaarwordingen te weeg zal brengen. Maar het is ook een Turk, die als verhaler hier optreedt; en wie zal van hem vergen, dat hij zijn eigen volk verachte, in tegenwoordigheid van ongeloovigen? - Wij ergeren ons daaraan niet; maar zijn ook van oordeel, dat er zulke kadirs niet velen zijn onder de Turken. Als uitzondering op den gewonen regel, moge kadir de teekening voltooijen van het karakter der Turken, zoo als zij zijn. Een tolk, zoo als deze Turk wordt voorgesteld geweest te zijn, moge het eigendommelijke zijner natie behouden; de ruwe en scherpe kanten slijten ook bij hem af, door gestadige wrijving in den omgang met eene andere Natie. Kadir moge zijn een Turk; hij is daarom niet de Turk. Dit merken wij daarom vooral op, omdat het in het voordeel pleit van de onpartijdigheid des Schrijvers in andere opzigten. Dat luedemann geenszins een Turksch Christen is, kan uit vele plaatsen van dit zijn geschrift blijken.

Hoe sommige Turken over de Christenstaten van Europa denken, kan het volgende toonen, uit den mond van eenen Khatib, President van het Bureau van den Reis-effendi: ‘Weet, mustapha-effendi, dat gij als een ongeleerde, als

[p. 174]

een kind spreekt. Deze Franken maken vele horden, geenszins eene groote natie, als wij, uit, Zie daar zijn b.v. de Moskovieten, een onrein ras, hetwelk nooit den abdest verrigt, varkensvleesch eet, door vrouwen geregeerd wordt, en met voorgespannene honden rijdt. Tusschen deze en ons wonen de Nemse-Giaurs, of Duitsche ongeloovigen, die niet weten, wie hun Sultan is, en wien zij gehoorzamen. Dan volgen de Kaaskoopers (alias, Nederlanders), van welke wij volstrekt niets weten, dan dat zij dukaten slaan. Achter deze schijnt het land der Franken in vele eilanden uit te loopen, op welke het zonderlingste ras van alle, de Inglits (Engelschen), wonen. Deze onreine honden worden door eenen Divan geregeerd, die ieder jaar zes maanden lang twist en scheldt, om gedurende de andere zes maanden alles te laten loopen, zoo als het wil.’ - Dit, en hetgeen verder voorkomt, levert het bewijs op, dat alles naar het leven geteekend is.

‘Het boek,’ met deze woorden van het Voorberigt, bl. III, sluiten wij de aankondiging van dit goed geschreven en goed vertaalde werk, ‘dat u hier aangeboden wordt, kon zeker niet beter van pas verschijnen. Wie toch wenscht thans niet met Konstantinopel en de Turken, waarop aller oogen gevestigd zijn, wat nader bekend te worden? Aan dezen wensch kan men, door deze tafereelen te lezen, voldoen. Onbevredigd zal men het boek, vertrouw ik, niet uit de hand leggen. Meer niet tot aanbeveling.’

Minder gunstig moet ons oordeel zijn over het werk van lischke. Het maakt, ja, aanspraak op zeer geringe verdienste. Doch wij moeten, hoe ongaarne ook, schier alle verdienste aan hetzelve ontzeggen. Indien de verwachting aangaande Morea en deszelfs Bewoners maar eenigzins bevredigd was geworden, zouden wij over dit werkje, als een boek van den dag, minder streng zijn. Doch nu alles oppervlakkig is behandeld, nu de titel spreekt van de nieuwste bronnen, uit welke de berigten in dit werkje zijn geput, en de Voorrede uitdrukkelijk zegt: De nieuwste bronnen dienden den Schrijver bij het opstellen tot leidraad, nu moeten wij rondborstig verklaren, dat lischke de nieuwste bronnen of niet heeft gekend, of niet heeft weten te gebruiken. Hoe onoordeelkundig deze Schrijver zijne bronnen heeft geraadpleegd, zal wel blijken uit het volgende staaltje, voorkomende bl. 112: ‘Indien hij (de Sultan) de vermaning (door den Mufti) ver-

[p. 175]

acht, dan wordt hij afgezet, gevangen genomen en zelfs ter dood gebragt; gelijk de voorbeelden van mustapha I, ibrahim en mohamed IV in de vorige, van osman II in deze eeuw bewijzen.’ Zoo maakt lischke oude bronnen tot nieuwe.

Het beste gedeelte van dit werkje is, hetwelk handelt over de dappere Maïnoten. Doch alles is ook daar van dien aard, dat het nieuwe volstrekt niet voorkomt. Het dappere geslacht van maurimichalos, aan welks hoofd met roem staat de heldhaftige pietro-bey, vindt daar zelfs geene vermelding. De branders, het nieuwste van alles, wat lischke heeft opgenomen, kent men voorlang beter uit de Nieuwspapieren; en, ofschoon de Turken reeds eenigen tijd van den eersten schrik tegen Grieksche branders bekomen zijn, wordt, alsof het nu nog werkelijk zoo plaats had, bl. 78 gezegd: ‘Door deze branders brengen de Grieken aan de Turksche vloten ontzaggelijk veel schade toe, en de Grieksche zeemagt wordt zelfs van hunne vijanden geacht.’ - Wie verlangt niet iets te weten van Missolonghi en deszelfs dappere verdedigers, de Sulioten? Geen woord rept hiervan onze Schrijver. Van Psara's of Ipsara's schepen wordt gewaagd, en niets van deszelss verwoesting, en het manhaftig besluit der overgeblevene Ipsarioten, om zich elders te vestigen. Geheel dit geschrift is van dien aard, dat wij op de nieuwste bronnen, van welke de titel en het voorberigt spreken, niets zouden aan te merken hebben, indien er tevens bijgevoegd ware, die lischke heeft geraadpleegd. Voor het Publiek is alles van te onde dagteekening, om de verzekering van lischke, in alle eenvoudigheid, zonder eenig bijvoegsel aan te nemen.

Doch lischke wordt zelfs door den Vertaler van onachtzaamheden in stijl en plan beschuldigd; wij zullen dus dien Duitschen Heer verder ongemoeid laten, om ons nog kortelijk over de vertaling van dit stukje te verklaren. Om ruimte te winnen, zullen wij de menigvuldige spel- en drukfouten maar overslaan, en, zonder verdere aanmerkingen, den onzin gedeeltelijk opgeven, dien de Vertaler, door eigene schuld, aan dit boek bezorgd heeft. B.v. bl. 4. de wilde vloeden ruischen naar hunne ontwatering; bl. 7. het kirren der grashuppers; bl. 9. thoon en thoonaarde; bl. 37. onzuivere zee; bl. 41. pleging loflied; bl. 42. wanneer dit alles bestuurd is, voor beschikt, geregeld; bl. 44. treurlieden, bl. 47. volkslie-

[p. 176]

den, voor liederen; bl. 58. men murmelt eenige zegenspreuken; bl. 68. het hoofdzakelijkste gewin; bl. 69. ondernemers van dit gewigtig opzet; - handel dreef naar, voor op; bl. 104. eene groote hal; bl. 121. om zich een vlugtig beeld te onderwerpen, enz. enz.

Indien lischke een werk heeft geschreven, dat dienen kan tot voorbeeld voor Duitsche geschriften, die niet moeten vertaald worden, dan heeft zijn Vertaler ook een proefje gegeven, hoe men nooit vertalen moet.