Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1828

Natuurkundige Verhandelingen van de Hollandsche Maatschappij der Wetenschappen te Haarlem. XVden Deels 1ste Stuk. Te Haarlem, bij de Wed. A. Loosjes, Pz. In gr. 8vo. 136 Bl. f 1-20.

Dit Stuk behelst twee Verhandelingen ter beantwoording der vraag: ‘Welke waarde hebben de Kina-loogzouten in de Geneeskunde in het algemeen, en welke in Koortsen in het bijzonder? Werken zij op dezelfde wijze als de overige Kina-bereidingen, of waarin verschillen zij, en in welke gevallen is de eene boven de andere te stellen? Kan men ze in alle Koortsen en in alle tijdperken derzelve toedienen; of behoort de Arts zich aan dezelfde regelen te binden als in de Kina-bereidingen, of aan welke andere?’ De Schrijver der eerste, aan wien de gouden medaille is toegewezen, is f.j. wittmann, Groothertoglijke Medicinaalraad enz. te Mainz; die der tweede, wien men een zilveren eereprijs heeft toegekend, wordt niet genoemd. Beide stukken zijn uit het Hoogduitsch vertaald.

Deze twee Verhandelingen vullen elkander wederzijds aan; in de laatste vindt men eene vrij uitvoerige opgave van de bereiding der Kina-grondstoffen, waarover de eerste Verhandeling geheel zwijgt, en welke ook in de vraag niet verlangd werd. De eerste is daarentegen meer praktisch, en beantwoordt op eene bepaalde wijze de onderscheidene punten der opgegevene prijsvraag. Het tweede stuk kenmerkt zich door groote zucht tot uitweidingen, en is niet overal even helder en duidelijk; duidelijkheid maakt daarentegen eene hoofdverdienste van het eerste uit. Om deze redenen heeft, onzes oordeels, de Maatschappij te regt het eene stuk de voorkeur boven het

[p. 64]

andere gegeven. Het tweede stuk bevat echter ook vele lezenswaardige opmerkingen. Het is van nagenoeg dezelfde uitgebreidheid als het eerste (66 bl.); doch de eigenlijke oplossing der vraag wordt er in eenige weinige bladzijden afgehandeld (van bl. 115-136).

Bepalen wij ons daarom hoofdzakelijk bij de eerste Verhandeling; hetgeen wij te gereeder doen kunnen, omdat de praktische resultaten van beide Schrijvers in de hoofdzaak dezelfde zijn. De Heer wittmann volgt de leiding der vraag, en verdeelt zijne behandeling in drie Hoofdstukkeu. I. Over de waarde der zwavelzure Quinine in het algemeen, bijzonder bij Koortsen. II. Over de eigenaardige werking der zwavelzure Quinine, en hare verhouding tot de overige bereidingen van den Kina-bast. III. Over het gebruik der zwavelzure Quinine, en de regelen, daarbij in acht te nemen.

Uit drie physiologische proeven, door den Schrijver genomen, vergeleken met de ondervinding van magendie en elliotson, blijkt het, dat de zwavelzure Quinine geene hoedanigheden bezit, gelijk aan die der enkelvoudige bestanddeelen, die uit de narcotische planten verkregen worden; dat zij aan de maag en werktuigen der spijsvertering, in kleine giften, volstrekt niet, en zelfs in grootere weinig bezwaarlijk valt, en, vooral in grootere giften, eene werking, die aan koorts gelijk is, voortbrengt (snellen en menigvuldigen pols, droogheid van den mond, dorst enz). Wat aanbelangt het therapeutisch vermogen van dit nieuwe middel, de Schrijver deelt eerst zijne eigene waarnemingen dienaangaande mede, waaruit weder op nieuw blijkt, hoe uitnemend zich dit middel in tusschenpoozende koortsen betoont. In andere gevallen deed het echter geene werking, zoo als tot verbetering van den etter in boosaardige zweren en bij algemeene zwakte, waar de Kina zelve zoo veel goed doet. Hierop volgt eene opgaaf van de waarnemingen van anderen, die wel korter en met meer keuze had kunnen zijn opgesteld. De aandacht wordt vermoeid door het lezen van achtereenvolgende waarnemingen, die in geen zamenhangend

[p. 65]

overzigt zijn geplaatst. - In het tweede Hoofddeel komt de Schrijver tot het besluit, dat de zwavelzure Quinine, in de tusschenpoozende koortsen en daarmede vermaagschapte ziektevormen, om de virtus febrifuga, eene uitstekende geneeskracht bezit; maar dat wij, als tonisch versterkend middel, in zeer vele andere ziekten aan de Kina zelve den voorrang boven dit bestanddeel moeten toeschrijven. Het is er dus verre van af, dat de Kina door de Quinine vervangen zoude worden, zoodat men de eerste als geneesmiddel ontberen kon. - Wat het derde punt der vraag betreft, het spreekt van zelve, dat in aanhoudende koortsen, vooral in die, welke met ontsteking gepaard gaan, de Quinine even min als de Kina aangewezen is; men heeft er echter in adynamische koortsen, zenuwkoortsen enz. veelligt eveneens nut van te wachten als van de Kina, gelijk men dan ook in typhus de Quinine met goed gevolg wil aangewend hebben. Wat de regelen van toediening betreft, in tusschenpoozende koortsen moet men de Quinine, eveneens als de Kina, in het tijdvak van apyrexie toedienen. (In de Verhandeling van den ongenoemden Schrijver vindt men een voorbeeld, waar dit verzuimd werd, met geen ander gevolg, dan dat de Quinine weder werd uitgebraakt, en dat de lijder zeer verzwakte.) Ook moet de koorts opwekkende materiéle oorzaak eerst worden opgeruimd. Dit laatste acht men bij de Quinine minder noodig; doch de Schrijver der tweede Verhandeling waarschuwt er wel uitdrukkelijk tegen, op het einde derzelve te regt aanmerkende, dat eene te vroegtijdige onderdrukking der koorts, zonder genoegzame voorbereiding en opruiming der verwijderde oorzaak, door welk middel dan ook, zelden op den duur ongestraft blijft. Hoe veel misbruik men ook al weder van de Quinine, gelijk van al wat goed is, gemaakt heeft, is moeijelijk te zeggen. Recensent heeft gezien, dat men met Quinine eene eenvoudige voorjaarskoorts, zonder eenige andere middelen, verdreef; en daar de patiënt, een knaap van 15 of 14 jaren, kort daarop recidiveerde en onder zijne behandeling kwam, had hij nu gelegenheid, om

[p. 66]

deze koorts met solventia en amara spoedig en zonder verder recidif te genezen, tegen welke men reeds met de laatste en meestvermogende middelen was te velde getrokken. - De dosis, eindelijk, van dit middel wordt door den aard der koorts, den leeftijd en de eigenaardige gesteldheid des lijders bepaald. (Hier begaat de Heer wittmann eene onnaauwkeurigheid, door kort opeen twee tegenstrijdige zaken te zeggen: ‘Het phlegmatieke ligchaam, dat voor iedere levensopwekking sterkere prikkels noodig heeft, dan het sanguinische en cholerische, heeft juist daarom ook sterkere en grootere giften van de geneesmiddelen in ziekten noodig;’ en hierop volgt vijf regels verder, dat de Engelsche en Fransche Geneesheeren bij hunne koortszieken grootere giften Quinine voorschrijven, dan men bij den phlegmatieken en nuchteren Noordduitscher noodig heeft.)

In dit stuk hebben wij eenige drukfouten opgemerkt, die de werken onzer Haarlemsche Maatschappij niet behoorden te ontsieren. Zoo wordt caventou op bl. 72 cavelton en daarna wederom gaventon genoemd; en in de eerste Verhandeling, bl. 52, haalt de Schrijver twee plaatsen uit zijne eigene Verhandeling aan, waarmede de bladzijden in het gedrukte stuk niet overeenkomen, en die denkelijk onveranderd uit het manuscript zijn overgenomen.

Ziehier, geachte Lezer, een kort verslag van het beloop dezer stukken. Het komt Recensent voor, dat zij, hoezeer beide verdienstelijk, nogtans niet van dien aard zijn, om époque in de Geneeskunst te maken, en dat veelligt ook het tijdstip, om eene goede monographie van de geneeskracht der Quinine te hebben, nog niet gekomen is.