Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1827

Iets over de muzijk van den heer J.G. Bertelman, ter gelegenheid der viering van het halve eeuwfeest van Felix Meritis.

De onderstaande bijdrage, eigenlijk meer voor een Muzikaal Tijdschrift geschikt, zoude aan de Redactie der Vaderlandsche Letteroefeningen niet ter plaatsing gezonden zijn, wanneer zoodanig blad, waaraan werkelijk in onze dagen behoefte wordt gevoeld, bij ons bestond; en wenschelijk ware het, dat de taak, reeds door den verdienstelijken en der kunst te vroeg ontvallen' schröder steinmetz, te Groningen, lofwaardiger gedachtenisse, zoo uitmuntend aangevangen, weder door eene bekwame hand wierd opgevat. Het ontbreken van zoodanig voertuig, tot het verspreiden van mededeelingen in het gebied der Toonkunst, deed schrijver dezes toevlugt tot dit algemeen geacht Tijdschrift nemen, aan de plaatsing dezes opstels in het Mengelwerk niet twijfelende, daar de vermelding van hetgeen groot en edel in Nederland gevonden wordt steeds tot de kenmerkende eigenschappen van hetzelve behoort.

De viering van het vijftigjarig bestaan der Maatschappij, onder de zinspreuk: Felix Meritis, was eene in vele opzigten te belangrijke gebeurtenis, dan dat niet ieder, ook wien daartoe de gelegenheid ontbrak, gaarne deze plegtigheid wilde bijwonen. Schrijver dezes genoot dit voorregt op den 6den November j.l., en nog lang zullen de bij die gelegenheid ontvangene indrukken in aangenaam aandenken bij hem zijn. De Redevoering, door den geachten Dichter b. klijn, bz. bij die gelegenheid uitgesproken, stond in eene schoone overeenstemming met de Zangen, door den edelen Nederlandschen Bard w.h. warnsinck, bz. voor die feestviering gedicht; terwijl de Muzijk voor deze Zangen, door den ver-

[p. 777]

dienstelijken Nederlandschen Komponist j.g. bertelman, wien daartoe naauwelijks vier weken tijds vergund waren, vervaardigd, op alle de aanwezigen zulk een' diepen indruk maakte, dat wezenlijk het Feest dezer Maatschappij van Verdiensten tevens het feest der eindelijke erkenning der verdiensten van dezen, maar al te zeer miskenden, doch waarlijk grooten Nederlandschen Toondichter mogt heeten.

De eerste zang, of het aanvangkoor, stemde reeds de geheele ziel voor de feestviering, ja dit was de regte jubeltoon aangeheven. De tweede zang, het daarop volgende trio met koor, aan verdiensten gewijd, mogt regt verdienstelijk behandeld heeten, zoo als ook de geheele derde zang; en wien het mogelijk was, bij het koraal des vierden zangs koud te blijven, die zoude, als van alle muzikaal gevoel ontbloot, te beklagen zijn. Kortom, de zamensmelting en overeenstemming der muzijk met de dichtregelen, het onderling verband tusschen beiden, was zoo schoon, dat het geheel den Meester kenmerkte. Ook was de invloed van dit stuk reeds op de repetitiën zoo onmiskenbaar geweest, dat, van den aanvang tot het einde, zoo vokale als instrumentale uitvoerders met eene onverflaauwde geestdrift bezield waren. Het deed den kunstenaars en kunstliefhebbers goed, dezen, te lang op den achtergrond geplaatsten, grooten en tevens zoo nederigen man eindelijk weder zoo roemrijk te voorschijn te zien treden; en waarlijk, deze zangen bevestigen op nieuw zijnen roem. Voor de echte Muzijkkenners en beoefenaars, voor den eigenlijk gezegden muzikalen kring, behoefde hij deze bevestiging wel niet; maar ten aanzien van het grootere publiek, waarvan velen den man naauwelijks bij name kenden, was dit werkelijk behoefte.

Hoe het mogelijk is, dat deze Nederlander in Nederland zoo lang is voorbijgezien, en wel bij alle gelegenheden, ten zij bij zulke, waar men bij een ander niet te regt kon, is onverklaarbaar, daar, reeds vóór vele jaren, de groote Duitsche Geleerde en Hoogleeraar in de Akustiek, chladni, met zoo veel lof van hem gewaagd heeft. Doch wat behoef ik mij op de getuigenis van eenen vreemden te beroepen, daar zijne werken hem als den eenigen klassieken Nederlandschen Komponist van onze Eeuw hebben doen kennen. Om van zijne onderscheidene Instrumentaal - kompositiën, waaronder het overheerlijk kwartet voor vier waldhoorns eene roemvolle plaats bekleedt, niet eens te gewagen, zijn het

[p. 778]

zijne onderscheidene Cantates, als daar zijn, de Cantate bij de inwijding van het Muzijkgezelschap, Vriendschap aan Toonkunst verbonden, die op den dood van den verdienstelijken J^s. kuyper, die bij het vijfentwintigjarig bestaan der Maatschappij tot Nut van 't Algemeen, zijne Zangen voor den Schouwburg, Hulde aan vondel getiteld, maar vooral zijn voortreffelijk Requiem, en zijne overschoone Muzijk-Mis, die zijnen roem onsterfelijk zullen maken. Alle deze werken dragen kenmerken van echte oorspronkelijkheid en diepe kennis, van het technische der kunst niet alleen, maar van het dichterlijke in de Toonkunst. Het zijn geene woorden, waarop muzikale klanken gezet zijn; maar de teksten derzelven maken met de muzijk één schoon geheel uit. Hoe kon dit ook anders van eenen man, die sulzer grondig bestudeerd heeft, die zich met de werken van vroegere en latere aesthetische Schrijvers vertrouwd heeft gemaakt, die in geen vak van kunst of wetenschap een volstrekte vreemdeling is; en, zoodanige vorming louter aan zichzelven te danken hebbende, heeft deze echt Nederlandsche Kunstenaar op nieuw bewezen, dat een werkzame geest, van tijd en lot onafhankelijk, zich boven miskenning door eigene kracht weet te verheffen.

De vreemdeling, deze slaauwe schets van zoo vele bekwaamheden lezende, zoude zich overtuigd houden, dat de bezitter derzelven, bij eene Natie als de onze, alom geroemd, geëerd, Lid van onderscheidene Genootschappen, en met eertitels als overladen moest zijn; en naauwelijks zoude hij het gelooven, wanneer men hem zeide. ‘De eenige, maar dan ook de beste titel, die deze man heeft, is die, van zonder eertitels groot te zijn.’ Hoe vaak ook miskend, voorbijgegaan, ja dikwerf grievend getroffen, heeft echter de edele man niet opgehouden, de kunst om haar eigenaardig schoon, zonder baatberekening, te beoefenen. De vordering van Toon- en Zangkunst, in ons Vaderland, heeft meer aan hem te danken, dan mogelijk iemand weet, daar reeds door hem, vóór achttien jaren, in bijzondere kringen, en ook op Scholen, het gezamenlijk onderwijs in den zang is ingevoerd; en menigeen heeft dáár vruchten geplukt, waar bertelman eigenlijk het zaad op den akker gestrooid had. Getuigt het met mij, leerlingen van den geachten en geliefden Meester! getuigt het, hoeveel wij bij onze opleiding in de kunst, ook voor de vorming en beschaving van onzen geest, aan

[p. 779]

hem te danken hebben! - De oorzaken te willen doorgronden, waarom zulk een man tot nu toe geen Lid van het Koninklijk Instituut van Kunsten en Wetenschappen is; waarom hij aan de Muzijk- en Zangschool beneden eenen vreemdeling is geplaatst, zoude voor het opregt Nederlandsch hart eene even onaangename taak zijn, als dit onderzoek veelligt niet tot eer van beide Instellingen zoude uitvallen; maar dit is zeker, dat bertelman er op verre na zoo veel niet bij heeft verloren, als beide Instellingen door zijne benoeming gewonnen zouden hebben: want schrijver dezes schroomt niet, er hier rondborstig voor uit te komen, dat bertelman, als Komponist, de eenige is, die Nederland, met gerustheid en zonder blozen, aan de groote vreemde Toondichters kan tegenoverstellen, en op wien te wijzen reeds alle smaling van buiten moet doen verstommen. Dan, laat ons hopen, dat het Feest der Maatschappij Felix Meritis, over het algemeen, de oogen voor ware verdiensten zal geopend hebben, en dat daardoor ook het geluk, voor zoo verre dit van uiterlijke omstandigheden afhangt, (want gelukkig door verdiensten is bertelman reeds lang geweest) zijn tot dusverre door miskenning dikwerf doornig pad moge beschijnen.

Kunstbevorderaars! Nederlanders! Nog is het, voor dezen onzen grooten Landgenoot, dag, waarop hij werken kan. Zorgen wij, dat, wanneer ook voor hem ééns de nacht komt, het grievend verwijt ons niet trefse, verdiensten in een nederig gewaad miskend te hebben, en met schaamte, maar dan te laat, te moeten belijden: ‘Deze schat was ons toevertrouwd; maar wij zijn onregtvaardige Rentmeesters geweest.’

a.t.

Amsterdam, Nov. 1827.