Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1827

[p. 282]

Nieuwere Duitsche wijsbegeerte.

Toen de Wijsbegeerte van fichte en schelling in Duitschland aller hoofden deed duizelen, dacht men, dat deze koorts slechts voorbijgaande zou zijn, en spoedig weder door eene andere Modesilozosie zou worden verdrongen; dat er weder een andere hoedenmaker (naar gellert's bekende fabel) zou komen, die den filozofischen hoed anders zou optoomen, tot ook deze op zijne beurt uit de Mode zou raken, en door een' anderen worden vervangen. Doch neen! er is eene Regeringloosheid gevolgd; en, hoewel schelling nog zeer vele aanhangers telt, wordt echter zijn gezag thans ook door velen niet meer erkend; ja men mag zeggen, dat het als 't ware in vele kleinere stelsels gesmaldeeld is. Maar dit is geheel niet ten voordeele der Wijsbegeerte, gelijk men toch, bij de beschouwing van dit troostelooze mystiek-pantheïstisch-phantastische stelsel, zou denken. Zeer vele Duitschers zijn tot de schoolsche Wijsbegeerte der twaalfde en dertiende Eeuw teruggekeerd, met dit onderscheid, dat de Scholastieken in barbaarsch Latijn hunnen onzin uitkraamden, gelijk de nieuwere Wijsgeeren in barbaarsch, onverstaanbaar Hoogduitsch, met de oude schoolsche termen daarin gevlochten. - Wij hebben hiervan het bewijs gevonden in een Leerboek der bespiegelende Wijsbegeerte, (Lehrbuch der theoretischen Philosophie) door Dr. joseph hillebrand, Hoogleeraar der Wijsbegeerte te Giessen, en eerste Bestuurder van het Onderwijs (Paedagogiarch) aldaar. Wij vinden in dit leerboek, ten gebruike bij akademische lessen ingerigt, de volgende plaatsen, die wij zoo getrouw mogelijk zullen vertalen. Hij spreekt van een bewijs voor het bestaan der Godheid, als een noodzakelijk (absolut) Wezen. ‘Het bestaanlijke heeft zich aan de beschouwing voorgesteld met het noodzakelijke karakter der tegenstelling tusschen het onderwerpelijke en voorwerpelijke, tusschen verstand en Natuur. Dit Dualismus nu is iets onzelfstandig betrekkelijks. Om te kunnen zijn, moet het van iets zuiver zelfstandigs, iets Absoluts, worden gedragen. Met het bestaanlijke dus is het onbestaanlijk zijnde, met het aan deze zijde het aan gene zijde noodzakelijk gesteld. De Rede eischt eene verheffing boven het baslaan; terwijl de tegenstelling van onderwerpelijk en voorwerpelijk, reeds als tegenstelling, eene eenheid voor-

[p. 283]

onderstelt. Deze wezenlijke en oorspronkelijke stelling en opheffing der genoemde tegenstelling kan zij echter niet in zichzelve vinden, maar zij moet dezelve slechts als wezenlijk denken. Want in het eerste geval moest zij uit het bestaan treden, en toch is zij wezenlijk slechts in het bestaan. Eene Rede, welke die tegenstelling niet in haar wezenlijk bestaan tot voorwaarde had, zou geene menschelijke Rede zijn, die volstrekt in het element van zelfbewustheid ligt. Maar van eene andere Rede kan de menschelijke wetenschap niet uitgaan. Die verheffing boven het bestaan is daarom geene reéle der menschelijke Rede zelve, maar slechts een noodzakelijk aanhechten van het denken en het bestaan in 't algemeen aan een zijn, hetwelk reëel verheven is boven het bestaan.’ En op dezen grondslag dan gaat de Schrijver voort met op zijne manier te bewijzen, dat God (of het Absolute) eigenlijk geen bestaan (Dasoyn) heeft, volstrekt geene bepalingen, geene eigenschappen, noch natuurlijke noch geestelijke, heeft, en dat Hij, in vergelijking met hetgeen bestaat, een wezenlijk Niets is, dat noch Rede noch Natuur is of heeft. De grondlegging der wereld in het Goddelijke mag men de wereldschepping noemen; maar de wereld is volstrekt eeuwig, even als het Goddelijke; er is geen begin, geen oorsprong der wereld denkbaar. Ja, ook Almagt, Wijsheid, Goedheid, Alomtegenwoordigheid, Heiligheid en Regtvaardigheid, naar de gewone beteekenis, kan de wetenschap aan het Goddelijke niet toekennen, omdat zij het Goddelijke volstrekt niet als bestaan mag bepalen!

Ziedaar hedendaagsche Duitsche Filozofie!

De Duitschers verwonderen zich dikwijls, dat wij slechts weinig Wijsgeeren hebben. Zulke Wijsgeeren, als wij hier beschouwd hebben, bezitten wij, God dank! zoo ver ik weet, niet een' enkelen. Maar één hulshoff, één frans hemsterhuis weegt ook honderden zulke hedendaagsche duisterlingen op! Het is, althans wat den stijl betreft, in Duitschland reeds zoo ver gekomen, dat de geleerde Schrijvers der Göttinger Anzeigen van deze barbaarsche voordragt (waarvan wij boven een enkel staaltje hebben gegeven) zeggen, dat zij zich onderscheidt door klaarheid en kalmte! Wat echter de zaken betreft, wenschen die Schrijvers, niet zonder groote reden, naar eenen nieuweren sokrates, die de Wijsbegeerte weder uit den Hemel (of liever uit de wolken) op Aarde doe nederdalen. Ook hij zou gewis eene schaar

[p. 284]

van Sophisten te bestrijden, spinnewebben van drogredenen te verscheuren, en eene menigte hersenschimmen te verdrijven hebben!