Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1827

Geschiedkundige Verscheidenheden. Een onderhoudend Leesboek voor alle Standen. Naar het Hoogduitsch van S.C.M. Jeder. Te Haarlem, bij de Erven F. Bohn. 1826. In gr. 8vo. VIII en 310 bl. f 2-80.

De geschiedenis der Vrijmetselarij maakt den voornaamsten inhoud uit van dit Leesboek. Ook de volgende stukjes staan min of meer met eerstgenoemde geschiedenis in verband. Zij behelzen de geschiedenis van den ondergang der Tempelheeren, en de geschiedenis van de Rozenkruisers en der Illuminaten. De laatste hebben tot opschrift: de ziener swedenborg; de Rozenstrijd; de geest des tijds, echte weldadigheid, en de onbekende Tempel. Er heerscht in dit boek genoegzame verscheidenheid. Maar louter geschiedkundige? - Als het laatste stukje, behelzende namelijk eene Allegorie, niet moet uitgezonderd worden, dan zeker neen. Wij willen hierover met jeder noch iemand twisten, en stappen dus over hetzelve maar henen.

Om onpartijdig over dit werkje te oordeelen, moeten wij in de eerste plaats de toevlugt nemen tot het Voorberigt, als waaruit blijken moet, wat wij hier eigenlijk hebben te wachten. ‘Tot aanbeveling van dit werkje, 't welk onzen Landgenooten bij dezen wordt aangeboden, meent de Vertaler slechts weinige woorden te zullen noodig hebben, dewijl hij vertrouwt, dat de onderwerpen, die het bevat, zoo wat de stof, als wat vorm en wijze van behandeling betreft, hunne eigene aanprijzing met zich brengen. De oorspronkelijke Schrijver laat er zich in een kort Voorberigt op een' zeer bescheiden toon over uit, als enkel bestemd, om er een ledig uur, 't welk men van ernstiger bezigheden

[p. 679]

over heeft, aan te besteden, en stelt zich dus althans niet aan de beschuldiging bloot, dat hij minder geeft, dan hij beloofde.’ - Naar dezen maatstaf, gelijk het behoort, dit werkje beoordeelende, zijn wij verpligt te verklaren, dat dit Leesboek onderhoudend is, en dat men, een anders verloren uurtje aan deszelfs lezing bestedende, hetzelve niet geheel verloren heeft.

Ofschoon wij dan deze Verscheidenheden, als Leesboek voor alle Standen, aanprijzen, meenen wij echter vrijheid te hebben, om onze aanmerkingen mede te deelen, welke het een of ander stukje bijzonderlijk mogten raken. Het stuk, dat de verzameling opent, is blijkbaar, ook zonder 's Schrijvers uitdrukkelijke verklaring, zijn lieveling geweest. Het opschrift is: Geschiedenis der Vrijmetselarij. Hier hebben wij niet alleen minder gevonden, dan wij verlangd, maar ook dan wij met regt gewacht hadden. Het onderwerp is belangrijk, en wekt de nieuwsgierigheid. Dat deze bevredigd wordt, zullen wij den Vertaler niet nazeggen. De uitzondering, welke deze maakt, neemt niets weg van ons bezwaar. Wie belooft eene geschiedenis te zullen geven, moet woord houden, of hij belove niets. De Schrijver, die zelf Vrijmetselaar is, kan, ja, het best geacht worden berekend te zijn, om ons - datgeen, niet slechts van de lotgevallen der Vrijmetselarij, maar ook van haren oorsprong en eigenlijke strekking te verhalen, 't welk hij, zonder het geheim der Orde te verraden, openbaren mag. Hiertegen is niets in te brengen, mits van geene geschiedenis der Vrijmetselarij worde gewaagd. Hij behandelt de Vrijmetselarij slechts als verschijnsel in de Geschiedenis. Had hij dit stuk met dezen of eenen anderen, minder belovenden titel in het licht gegeven, dan zouden wij hierover hebben gezwegen. Ook dan zou het niet hinderen, dat geene bronnen worden genoemd. Nu staat het met de zaak anders geschapen. Alles ziet er hier te regenachtig uit, om het met den hoogdravenden titel: Geschiedenis der Vrijmetselarij ongemerkt te laten doorslippen. Recensent behoort zoo min als de Vertaler tot meergenoemde Orde, en beiden zijn dus niet in staat, een ander oordeel te vellen, dan hetwelk over de onpartijdigheid en waarschijnlijkheid van het verhaalde gaat. Hiertegen merkt Recensent niets aan.

- Ignoti nulla cupido,

Nullaque aversatio est -

Noch goed noch kwaad zullen wij van die Orde zeggen.

[p. 680]

De zedelijkheid of wanzedelijkheid der Ordebroeders bewijst noch voor noch tegen. ‘Wat dan?’ Indien een oningewijde deze vraag doet, of liever, als deze vraag in zijne tegenwoordigheid gedaan wordt, dan is het antwoord: ‘het regent.’ Voor ons moge het altijd zoo regenen!

‘Zoo min vóór, als na thomasius ontbrak het aan getuigen voor het werkelijk bestaan van geestverschijningen; maar dit waren voor het meerderdeel lieden, die zelve zoo weinig geest hadden, dat men naauwelijks begrijpen kan, wat de verheerlijkten bewoog, zich bij voorkeur met de zoodanigen in te laten, ten zij men onderstelle, dat hun soms de lust bekruipt, om in een ledig ligchaam, 't welk der verrotting nog niet is overgegeven, terug te keeren. Wanneer echter menschen, die eene wetenschappelijke beschaving hebben, en reeds bewijzen van uitstekende geestvermogens gaven, zich in de rijen der geloovigen scharen, dan behoeft het niemand te bevreemden, dat eene menigte van nieuwsgierigen zich rondom hen verzamelt, en hen met de vraag bestormt: “hoe was het dan eigenlijk?” Dit ondervond swedenborg.’ - Zoo schrijft jeder, bl. 246; en deze woorden, uit het stukje de ziener swedenborg ontleend, mogen ook tot proef strekken van zijne meestal luimige schrijfwijze. Jeder geeft twee stalen op, uit welke blijkt, dat swedenborg niets minder dan ziener was. Deze zou bedrog hebben gepleegd, en niet zichzelven misleid hebben. De Vertaler verklaart (bl. V) niet te kunnen bepalen, in hoe ver men zich op het getuigenis van jeder volkomen kan verlaten. Ook om jeder hadden wij wel gewenscht, dat hij zijn getuigenis voor de regtbank der menschheid had bewezen, door bronnen aan te halen. Zelfs de dweeper, die het spoor bijster is, heeft regten, vooral na zijnen dood. Het hart van zulk eenen moet men niet los weg zonder geldende bewijzen verdenken, laat staan beschuldigen. Hier geldt alleen strikte geschiedkundige waarheid, welke bij jeder niet sterk genoeg tegen swedenborg spreekt. Zeggen is ook hier geen bewijzen.

De Vertaler heeft ons de moeite uitgewonnen, nog meerdere aanmerkingen mede te deelen. Hij heeft getoond voor zijne taak berekend te zijn. Dezen lof kunnen wij niet aan alle Vertalers zoo ruimschoots geven.