Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1827

Aanteekeningen op een Togtje door een gedeelte van Engeland in het jaar 1823, door A. van der Willigen. Te Haarlem, bij de Wed. A. Loosjes, Pz. 1824. In gr. 8vo. 429 Bl. f 3-90.

Het jaargetal 1824 op den titel van dit oorspronkelijk vaderlandsch werk zal gewis opmerking en ook verwondering baren bij dezen en genen van onze Lezers, wien het, gelijk trouwens aan onszelven, mishaagt, dat hetzelve zoo laat door ons vermeld wordt. Wij vleijen ons, dat deze onze rondborstige erkentenis en beklag wegens een onwillig verzuim ongunstige vermoedens, althans bij den geëerden Schrijver en Uitgeefster, zal afsnijden. Ne quidem Jupiter omnibus, mag toch wel gerekend worden ook van eenige toepassing te zijn op onzen arbeid, onvermogend om met gelijke snelheid den vloed van nieuwe en menigerlei schriften te volgen, waarmede deze van de Nederlandsche drukpersen ons toestroomen. Andere toevalligheden veroorzaken dus ligtelijk, dat zelfs een nuttig en ons welkom boek wel eens, onbedoeld, te lang op onze tafel moet toeven. In plaatse van anderen voor te lichten en ter lezing aan te moedigen, mogen wij dan nu wel vertrouwen, dat over deze Aanteekeningen van onzen Landgenoot van der willigen, wegens een gedeelte van Engeland, door hem bezocht, alreede bij velen een gunstig oordeel gevallen is. Velen toch zijn er, bij wien vooringenomenheid met den naam van eenen gunstig bekenden Schrijver altijd zeer veel afdoet; en deze, die hem kenden uit zijne waarnemingen over Parijs, - bij eene reize door het zuiden van Frankrijk, - en bij eene andere van Parijs naar Napels, verlustigden zich op nieuw, met hem over zee, te Londen, en op zijn uitstapje in het zuidelijk deel van Engeland, te vergezellen. Veel over den inhoud te zeggen, achten wij dus

[p. 552]

overbodig; ja, de uitvoerige bladwijzer, dien wij met genoegen aan het slot van dit boekdeel, rijk in menige bijzonderheden, geplaatst zien, maakt het nutteloos, dat wij iemand herinneren aan hetgene dus ligtelijk valt na te slaan. Intusschen, hoezeer voornemens de kortheid te behartigen, willen wij ons eigen gevoelen, na het lezen en herlezen, onzen Landgenooten niet onthouden. Men weet, en het stuk, dat voor ons ligt, getuigt het wederom, dat de stijl van onzen van der willigen ongekunsteld, los en zuiver, zijn schrijftrant bij uitnemendheid onderhoudend is, en door eene aangename verscheidenheid van zaken te behagen weet, ja dat hij, met bescheidene vrijmoedigheid en bevallige rondborstigheid, zich immer, in zijne beoordeelingen over het vreemde, evenzeer betoont een regtschapen Hollander te zijn, als men niet weigeren kan, in hem den onzijdigen wereldburger en bereisden man te erkennen, van eenen uitgebreiden, geoefenden en allezins gezonden smaak.

Aan zijne bekwame pen viel het ten deel, in onze moedertaal de eerste beschrijving te geven van eenen overtogt met de stoomboot van Rotterdam, voorbij Margate en langs de merkwaardige oevers van den Teems, op Londen. Daar Engeland en zijne Hoofdstad, door nabijheid, door onderscheidene betrekkingen, en uit verscheidene beroemde schriften, zoo zeer te onzent bekend is, mag het vermetel geacht worden, zich te wagen aan eene nieuwe en volledige beschrijving. Daarom koos dan ook de Heer van der willigen, die bovendien niet lang aan den overwal toefde, voor zijn werk den nederigen titel van Aanteekeningen, en vond hij het tevens gepast, vele herhalingen af te snijden, door meer dan eens naar het onlangs vertaalde en geachte werk van niemeijer over te wijzen. Dit belet ons echter niet, om hoogen prijs te stellen op deze Aanteekeningen van eenen eigen Landgenoot, met welken wij het volkomen eens zijn, dat elk zijne eigene wijze heeft van zien en beoordeelen, en dat Landgenooten het beste voorgelicht worden door nationale Reizigers, niet onbekend met den smaak en de behoeften in hun Vaderland. Bijzonder gelukkig slaagde van der willigen, om den leeslust, ook der zoodanigen, die anders geene vreemdelingen in Londen gezegd kunnen worden te zijn, aangenaam te onderhouden door zijn verslag. De gedurige en groote veranderingen, welke die wereldstad ondergaat, met name door zich steeds verder en verder uit te zetten, vooral

[p. 553]

aan den kant van Westmunster, gaven hem daartoe gepaste aanleiding. Hier doet zich steeds, na verloop van weinige jaren, eene geheel nieuwe gedaante der dingen voor; ontmoet men straten, wandelperken, bruggen, kerken, verbazende gestichten, en wat dies meer zij, van eenen lateren aanleg; en juist bij deze voorwerpen, die men niet zonder bevreemding waarneemt, toeft onze Reiziger met de meeste naauwkeurigheid, en is hij dus in staat, om de belangrijkheid van zijne Aanteekeningen te verhoogen door deze welberaden keuze. Van hem, den Medeschrijver van de Geschiedenis der Vaderlandsche Schilderkunst, was het te verwachten, dat hij ter bezigtiging der aanzienlijke Kabinetten in en buiten Londen zich den weg banen, en ons bij dezen zijn oordeel uitvoerig voorstellen zou over den toestand van deze zijne geliefde kunst in Engeland. Intusschen, hoezeer wij de waarde dier beschrijvingen van den kostbaren schat der voornaamste schilderijen, aldaar verzameld, en het gevoelen van onzen van der willigen over stukken, Meesters en inrigtingen, welverre zijn van te betwisten, twijfelen wij nogtans, of hij, behalve misschien voor weinige liefhebbers en beoefenaars, zich niet te lang ophield bij deze zijne studie, vooral in een werk, aangelegd voor algemeene lezing. Hoe dit zij, met geen minder genoegen, dan te Londen, vergezelden wij onzen Landgenoot bij zijne uitstapjes in de bekoorlijke ommestreken dier stad, en vervolgens op zijne reize naar Windsor en Oxford, Bristol en Bath, bij zijn bezoek van het eiland Wight en Portsmouth, den terugtogt van daar over Brighton en Rye op Londen, en voorts naar het Vaderland. Tot een Besluit van dit werk dient eene vergelijking tusschen Engeland en ons Vaderl and in weinige meest aangelegene punten, waarover de Reiziger, ten gevolge van zijne waarnemingen, kort, maar tevens rondborstig, en zoo onpartijdig hem doenlijk was, zijn oordeel uitbrengt, niet zelden gunstig voor eigen geboortegrond, zeden, inrigtingen en Regering. Hoog loopen wij met dit bijvoegsel, ook schoon wij in een enkel punt van hem verschillen. Wanneer van der willigen ons zegt: ‘In de Schilderkunst overtreffen wij hen (de Engelschen) ver, en mogen, zoo wel als zij, op groote Dichters roemen,’ dan stemmen wij hem gaarne daarin toe; maar meer dan twijfelachtig is het bij ons, wanneer wij lezen: ‘Eene plegtige uiterlijke eerdienst acht ik verkieslijk boven de, naar mijn inzien, al

[p. 554]

te eenvoudige der Protestanten in ons Vaderland: de waardigheid en het belang van de Godsdienst, zoo wel als de behoeften der tijden, vorderen hieromtrent verandering.’ Tegen zulk eene magtspreuk, en andere soortgelijke gevoelens, in dit werk geuit, zou nog al wat in te brengen zijn door Protestanten, die het van hooger belang keuren, dat het verstand onderwezen, overtuigd en gesticht, dan dat het gevoel verrukt en het hart verbijsterd of weggesleept worde. Er zijn, ja, te onzent gebreken en aanstootelijkheden; maar elders heeft men, zoo wij vreezen, de hoofdzaak geheel te zoek gebragt, voor het minst te veel uit het oog verloren. Trouwens, de ervarenis der Eeuwen zoo wel, als die van onzen leeftijd, schijnt ons alle toenadering te verbieden tot zinnelijken tooi en toestel, waaraan de mensch weldra gewoon wordt, en die, ongevoelig bijkans, voedsel geeft aan mysticismus en bijgeloof. Dan genoeg, zoo deze onze wenk van der willigen, en velen misschien met hem, stoffe geven moge tot nadenken wegens het gevaarlijke, om gehoor te geven aan eene anders lofwaardige aandrift tot opbouw der kunst. Erkentelijk voor de uitgave van deze zijne Aanteekeningen, nemen wij op nieuw afscheid van den hooggewaardeerden Schrijver.