Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1827

Bijdragen tot de voornaamste gebeurtenissen, voorgevallen in de Republiek der Vereenigde Nederlanden, sedert het jaar 1778, tot en met het jaar 1807. Door G.J. Pijman, gepensioneerd Luitenant-Generaal. Te Utrecht, bij J.G. van Terveen. 1826. In gr. 8vo. 141 Bl. f 1-25.

Sedert eenigen tijd wordt onze Geschiedenis door de nasporingen van wakkere Mannen met verscheidene onuitgegevene echte stukken verrijkt, zoo als die, welke wij

[p. 542]

onlangs als het werk van den Substitut Archivarius de jonge aankondigden. Minder hadden wij tot nu toe hetgeen de Franschen Memoriën noemen, zijnde een verhaal van hetgeen personen, die min of meer invloeds op de gemeene zaken hebben gehad, is wedervaren, door hen is verrigt, of hetgeen zij gelegenheid hebben gehad, uit den schat hunner ondervinding op te leggen. Wij kondigden echter onlangs ook zulk een werkje aan, namelijk dat van den Heere van breugel. Zie hier een ander van den grijzen Staatsdienaar pijman, die zich in de onderscheidene Regeringen van ons land, sedert 1795, als Minister en Bewindsman, vrij bekend gemaakt heeft. Het is slechts eene vlugtige schets, gelijk men aan de geringe uitgebreidheid dadelijk ziet, en loopt ook geheel niet over alle belangrijke gebeurtenissen van het op den titel vermelde tijdperk. Integendeel is het van 1778 tot aan 1794 vermelde vrij onbeduidend, en algemeen bekend, (behalve misschien eene kleine Expeditie van den Schrijver naar de Ommerschans, om van den aldaar voorhandenen krijgsvoorraad bezit te nemen.) In 1794 worden de berigten belangrijker, en dienen ter aanvulling van hetgeen de Heer van breugel onlangs heeft bekend gemaakt. Wij vinden daarin, onder anderen, niet alleen de nachtvergadering der Patriotten in den Haarlemmerhout, waarin hahn voorzat, en waarop gogel naar het Fransche hoofdkwartier werd afgezonden, om den intogt der Sansculottes te bespoedigen, maar ook iets, hetwelk van breugel geheel verzwijgt, hoewel het tot zijn onderwerp behoort; dat, namelijk, daendels, na de gedwongene intrekking van zijne bekende oproeping door den vredelievenden Representant la combe, op eigen gezag naar Parijs vertrok, en aldaar veel heeft toegebragt tot het beruchte Rapport van merlin, (niet van carnot, zoo als pijman op bl. 36 verkeerdelijk zegt) waardoor de hoop op vrede genoegzaam werd afgesneden, en 't welk men in zijn geheel bij van breugel kan vinden. Daendels keerde daarop terug naar zijn legercorps, even alsof er niets was voor-

[p. 543]

gevallen. Wij hebben deze merkwaardige bijzonderheid zoo min in destijds uitgekomene werken (blauw en irhoven van dam, rogge, het Vervolg op wagenaar, enz.) als bij van breugel gevonden; zij schijnt nogtans echt te zijn, en bewijst op nieuw de vlugheid en werkzaamheid der Revolutionairen tegenover de langzaamheid der Nederlandsche Regenten, waarvan ons van breugel zulke treffende bewijzen mededeelt. Na 1795 loopen de berigten voornamelijk over de twee omwentelingen in 1798 (22 Januarij en 12 Junij), over de Engelsch-Russische landing, en de omwenteling of verandering van staatsregeling in 1801. In alle deze drie gevallen was de Heer pijman, als Agent of Minister van Oorlog en Lid van het Uitvoerend Bewind, niet alleen aanschouwer, maar medewerker, en zelfs een der hoofdpersonen. De zegepraal der Revolutionairen op 22 Januarij 1798 had men voornamelijk aan den Franschen Gezant delacroix te danken, die door zijne Regering herwaarts gezonden was, omdat de brave noël, met eene Hollandsche vrouw gehuwd, voor onzen landaard te gunstig scheen. (Een Fransch Gezant was, in die eerste jaren der Bataafsche Vrijheid, een Proconsul.) Wij zien hier verder de woelingen van daendels en het Uitvoerend Bewind tegen elkander, die eigenlijk niets konden uitvoeren, zonder den bijstand, het een van den Franschen Afgezant, de ander van den Franschen Generaal joubert. De laatste kende beter den wil van zijne Regering, en deed dus daendels op 12 Junij zegevieren. Welk eene jammerlijke rol speelden wij toen voor het oog van Europa! - Het blijkt, dat pijman in laatstgemelde omwenteling, die alleen het werk van daendels en joubert was, zich slechts lijdelijk heeft gedragen. - Omtrent de landing der Engelschen in Augustus 1799 wordt het beleid van daendels sterk gegispt, alsof hij die landing niet genoegzaam zou hebben belet; het blijkt echter, dat naderhand brune, hoezeer tegen hem vooringenomen, zijn gedrag goedgekeurd heeft. Wij lezen nog meer bijzonderheden van de-

[p. 544]

zen veldtogt, die wij echter, als meerendeels ook van elders bekend, stilzwijgend voorbijgaan. De verrigtingen in 1801, wegens de verandering van Regeringsvorm, worden daarentegen door dit werkje eerst opgehelderd. Het was de bekende irhoven van dam, die het denkbeeld opvatte eener soort van Amerikaanschen Regeringsvorm, met eenen om de vijf jaren aftredenden President; terwijl - wie zou het denken? - augereau zelf aan pijman de bewerking van het vertrek der Franschen van hier, bij wijze van afkoop, aanraadde; een bewijs, dat de Eerste Consul in 1800 zeer om geld moet verlegen geweest zijn. Wat het plan van Constitutie betreft, napoleon was er niet tegen, maar wilde schimmelpenninck toen niet als President geplaatst zien; pijman, wien augereau daartoe wilde benoemen, bedankte, waarop van dam zijn plan veranderde, en, in plaats van één Opperhoofd, de uitvoerende magt onder een Staatsbewind van twaalf mannen verdeelde, hetwelk dan ook, zoo als men weet, doorgezet is. De bekende Anekdote, wegens het gevecht om den presidialen hamer en stoel, in de achtbare vergaderzaal des Vijfmanschaps, die sommigen niet konden gelooven, wordt hier volkomen bevestigd (bl. 113, 114.) Pijman, die deze omwenteling voornamelijk had bewerkt, zag zich teleurgesteld in de hoop, waarin hij door augereau was versterkt, van een Gezantschap naar Spanje, en noemt zulks ondankbaarheid der nieuwe Leden van het Staatsbewind. Het schijnt, dat napoleon de verandering der waardigheid van President in een Twaalfmanschap ongaarne zag; hij hield zich echter destijds nog in, maar in 1804 verklaarde hij, Keizer geworden zijnde, luid zijn misnoegen, en deed alstoen schimmelpenninck tot Opperhoofd, onder den titel van Raadpensionaris, benoemen. Met 27 Februarij 1807, wanneer pijman (die achtervolgens van Kadet tot Kapitein gediend had, Kolonel, Minister, Bewindsman, zoo van het Vijf- als Twaalsmanschap, Minister van Oorlog, Luitenant-Generaal, en Directeur der Pos-

[p. 545]

terijen geweest was) zijne retraite nam, eindigen deze gedenkschriften. De stijl derzelven is niet zeer gekuischt; maar dit vergeven wij den zesenzeventigjarigen Grijsaard te liever, daar zulke bijdragen en bouwstoffen voor de Geschiedenis slechts waarheid, geene redekunstige sieraden moeten behelzen.