Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1827

Verhandeling over het toegangbaar maken van de Duinvalleijen langs de kust van Holland, door Mr. D.T. Gevers, Kommies van Staat bij den Raad van State; met de gouden medaille, benevens eene buitengewone vereering, bekroond en uitgegeven door de Maatschappij ter bevordering van den Landbouw, te Amsterdam opgerigt. Met een' Atlas, bestaande uit tien Kaarten. Te Amsterdam, bij L. van Es. 1826. In gr. 8vo. 356 Bl. f 22-50.

Onder het, naar evenredigheid, niet groot aantal oorspronkelijke werken, welke onze vaderlandsche drukpers jaarlijks oplevert, moet men het bovenstaande onder de meest nuttige rangschikken, en geven wij daarom ook met groot genoegen verslag van hetzelve. Het kan niet ontkend worden, dat de provincie Holland overbevolkt raakt; dat er eenige duizenden armen in de steden van dezelve gevonden worden, die, door het tegenwoordig verval van voormaals bloeijende fabrijken, geen bestaan meer in dezelve kunnen vinden; terwijl de toenemende invoering van het gebruik van werktuigen, welke door

[p. 539]

stoom in beweging worden gebragt, in de toekomst hoegenaamd geene beterschap belooft. Wat dus gedaan? De armen, die in eene geometrische progressie toenemen, maar steeds blijven bedeelen? Dit is gelijk een invretende kanker; men doorwandele slechts, met een oplettend oog, de achterstraten en buurten van het voormaals zoo rijke Leyden, van Delft, Gouda, enz.! - De armen te zenden naar de Koloniën der Maatschappij van Weldadigheid in Drenthe, Overijssel en Vriesland, dit ware misschien het beste middel tot eenige dadelijke en duurzame verbetering; doch er worden, helaas! nog zoo vele vooroordeelen tegen die waarlijk weldadige Maatschappij gekoesterd, dat dit plan, hoe gemakkelijk ook, bij eenen ernstigen wil, uit te voeren, thans genoegzaam aan eene hersenschim gelijk schijnt.

Er schiet dus niets over, dan in onzen eigen' boezem te zoeken, wat men door vooroordeelen en dwaalbegrippen elders ongebruikt laat liggen, namelijk nieuwe gronden, waarop wij onze armen kunnen vestigen, en deze vinden wij in de woeste valleijen aan de landzijde der Duinen, welke de kust der provincie Holland voor het grootste gedeelte omzoomen.

Deze voor vruchtbaarmaking geschikte vlakten kan men ten allerminste rekenen (zie bovenstaand werk, bl. 13) op een geheel van 2562 bunders (3157) morgen Rijnl.); waarlijk eene niet geringe uitgestrektheid!

Het werk van den Heer gevers is het gevolg van eene prijsuitschrijving der Maatschappij van Landbouw, te Amsterdam, en inderdaad een allerverdienstelijkst geschrift, hetwelk den opsteller eene verbazende moeite moet gekost hebben.

De ruimte, welke wij in ons letterkundig Tijdschrift aan de beoordeeling van dusdanig werk kunnen toewijden, verbiedt ons, een uitvoerig verslag van het tegenwoordige te geven; en wij mogen zulks te eerder nalaten, daar in het Maandwerk, de Vriend des Vaderlands, eene zeer uitgebreide aankondiging en beoordeeling van hetzelve gevonden wordt, werwaarts wij dan ook diegenen onzer

[p. 540]

Lezeren, die zich het boek des Heeren gevers zelve niet kunnen of verkiezen aan te schaffen, verwijzen; wij mogen echter niet in gebreke blijven, ten minste met korte woorden van hetzelve verslag te doen.

De inleiding, welke, onder het opschrift van voorloopige aanmerkingen, van bl. 1-51 loopt, handelt over de Duinen in het algemeen; derzelver belangrijkheid; het verslag, nopens dezelve, in den jare 1798, aan de toenmaals bestaande Hooge Regering ingediend; de meerdere of mindere juistheid der kaarten, waarop de Duinen zijn aangeteekend, alsmede over de nieuwe kaarten, welke in den Atlas bij dit werk zijn gevoegd, en door den Heer gevers zelven zijn zaamgesteld geworden; over de waterpassingen, welke bij de opneming der Duinen hebben plaats gehad; een algemeen overzigt over de Duinen, met betrekking tot derzelver zamenstel, bosschen, wild gedierte enz.; over den ongeregelden loop van het water in dezelve; over het gebrek aan toegangen; over andere redenen van den verwilderden staat der Duinvalleijen, enz. enz.

Daarna worden de drie volgende punten zeer uitvoerig behandeld: 1^o. Opgave der plaatsen, aan de voor- of landzijde, op welke de toegangen naar de valleijen zouden kunnen geopend worden, en aanwijzing dier plaatsen op eene geschikte kaart. - 2. Wijzen, waarop de toegangen moeten worden daargesteld, en waarop aan de gedane werken duurzaamheid moet worden bijgezet, gepaard met eene zoo juist mogelijke opgave der kosten van ieder werk. - 3^o. Opgave der wijze, op welke 's Lands Regering zoude kunnen behulpzaam zijn tot bevordering van dit werk, in geval sommige eigenaars van Duinen geen of een strijdig belang bij de zaak hadden.

Wij hebben alles met groote belangstelling gelezen, en gelooven, dat de uitvoering allernuttigst en wenschelijkst zoude zijn. Het door den Heer gevers voorgeslagen middel, om op verschillende plaatsen vaarten tot midden in de Duinvalleijen te graven, en, waar zulks niet doenlijk is, gepaste nieuwe wegen aan te leggen, komt ons, met hem, zeer aannemelijk voor. Wij kunnen echter

[p. 541]

moeijelijk over het geheel der onderneming oordeelen, als slechts met een deel onzer Duinvalleijen bekend zijnde.

De stijl van dit werk toont duidelijk aan, dat de Schrijver, althans tijdens het opstellen van hetzelve, zich nog niet ontdaan had van de, zoo vele aanzienlijken onder ons Nederlanders aanklevende, gewoonte, om Fransche en half Fransche woorden ook in 't schrijven te bezigen. Doch dit ontneemt niets aan de wezenlijke waarde van het boek.

Wij vernamen onlangs, dat den Heere gevers, die thans den post van Referendaris bekleedt, van hoogerhand de last was opgedragen geworden, om de Duinen, tusschen Bordeaux en Bayonne gelegen, te gaan opnemen. Wij hopen, dat deze reis van goed gevolg voor ons Vaderland zal zijn, en dat, binnen weinige jaren, het plan, in het tegenwoordige werk voorgedragen, het zij met of zonder wijzigingen, zal worden ten uitvoer gebragt, en eenmaal eenige honderdtallen ongelukkigen, vooral uit de armenbuurten van Leyden, brood zullen eten van eenen grond, die tot nog tot niets droeg dan slecht gras of braamstruiken. Dan zal, wenschen wij, de akelige doodschheid dier valleijen weêrgalmen van den vreugdekreet der beweldadigden, en door het nageslacht, gelijk thans reeds onder de levenden de naam van van den bosch, ook die van gevers met welgevallen en dankbaarheid genoemd worden!