Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1827

Aanteekeningen van C. Kruseman, betrekkelijk deszelfs Kunstreis en verblijf in Italië. Verzameld en uitgegeven door A. Elink Sterk, jr. Met Platen. In 's Gravenhage, bij S. de Visser. 1826. In gr. 8vo. VIII, 228 Bl. f 2-90.

Dit werkje doet beide Nederlandsche kunstenaars en kunstvrienden eere aan. De een zoo wel als de ander is als bekwaam teekenaar, kruseman vooral als uitmuntend schil-

[p. 503]

der bekend. En daarbij genoegzame letterkundige bekwaamheden en smaak te voegen, om zulk eene reisbeschrijving, al is het dan ook met vereende krachten, tot stand te brengen, is waarlijk geen alledaagsch verschijnsel. Een en ander staaltje van kruseman's aanteekeningen was ons wel reeds, in zeker tijdschrift, voor oogen gekomen; maar men weet dan niet, uit welk een' hoop dit ligt uitgezocht, en hoe het misschien door den redakteur vermaakt zij: het doet ons daarom te grooter genoegen, onzen opgewekten lust aan zoo veel meer, bijkans even aangename, letterspijs te mogen voldoen. Slechts één stuk herinneren wij ons echter niet wedergevonden te hebben, dat wij gaarne in volle uitvoerigheid nogmaals hadden willen lezen; dat betreffende canova. Zeker zal de Heer sterk genoegzame reden gehad hebben, om hetzelve terug te houden.

De togt gaat over Parijs, waar de kunstenaar eenigen tijd vertoefde, en van waar hij niet onbelangrijke bijzonderheden mededeelt; - voorts over Zwitserland, waar de eigenlijke reize langs afwisselende natuurtooneelen stoffe tot nieuwe aanteekeningen biedt; - dan ligt Italië, Milaan, Florence, Rome, aan de beurt, waar hij zich voornamelijk ophoudt, doch van waar hij uitstappen naar Napels en andere belangrijke plaatsen doet, - tot hij, op zijne terugreize, ook Venetië bezoekt, om van daar, over Triëst, Weenen en andere Duitsche steden, te huis te komen; zijnde in Sept. 1821 vertrokken, en de laatste aanteekening op 7 Febr. 1825 teekenende.

Men moet het werkje niet zoo zeer beschouwen als een oogst van nieuwe waarnemingen, die ons met zaken bekend maakt, tot hiertoe door niemand gezien of geweten. Neen; maar het persoonlijk gevoel en oordeel van onzen kunstrijken landgenoot, over zoo vele meesterstukken (als wij ons zoo mogen uitdrukken) van God en menschen, in deze allerbelangrijkste oorden verspreid; ziedaar, wat ons hetzelve belangrijk maakt. En daar alles deels uit dagboeken, deels uit gemeenzame brieven van den Heer kruseman getrokken is, heeft het juist die kleur van opregtheid, hartelijkheid en gemeenzaamheid, welke alles te meer con amore doet lezen. Gelijk de Heer sterk eer heeft van de eenheid en geschiktheid van vorm, hierin gebragt, zoo kan men niet nalaten, sommige trekken van welsprekendheid des harten, of van het innig, oorspronkelijk gevoel, te bewonderen, die blijkbaar aan den opteekenaar zelven toekomen. Het is echter waar, dat de eer-

[p. 504]

ste eenige min juiste uitdrukkingen, zoo als een trap aanbrengen voor plaatsen of dergelijke, hij aanstaarde voor staarde... aan, Duitsche kleinsteden voor kleine steden, enz. gebezigd, of misschien wel niet verbeterd heeft; doch dit en meer is door de bescheidene voorrede ten volle uitgewischt. Ook zal men kruseman ligt te last leggen, wat Sir walter scott van zijne eigene verhalen zegt, dat zij, even als een steentje, den berg afgerold, eerst langzaam voortgaan en zich overal ophouden, doch daarna met geweld voortschieten: dan, wie zal dit laatste den liefhebbenden zoon kwalijk nemen? De kunstenaar schrijft inderdaad met geestdrift over het schoone Italië, vooral over Rome; waarbij ons de min gunstige schetsen, niet slechts van santo domingo en anderen, maar vooral van dupaty voor den geest kwamen, die het het graf van Rome noemt. Doch, de standpunten verschillen. Zijne stof van behandeling en overweging is meest uitsluitenderwijze het schoone, zoo wel in natuur en beeldende, als ook toon- en tooneelkunst: want hij laat zelden eenen schouwburg onbezocht.

Tot afwisseling met het reeds bekende, en bij de moeijelijkheid om eene keus te doen, schrijven wij, zoo als het boek openvalt, het volgende tot eene proef uit: ‘Onder verscheidene anderen heeft Milaan eenen uitmuntend gebouwden schouwburg, den grootsten, welken ik immer zag, zes galerijen met 228 loges bevattende. - Men krijgt hier, in den aanvang, een gunstig denkbeeld van den smaak des publieks, als men ziet, dat de zaal alleen verlicht wordt door de voetlichten van het tooneel, waardoor dit eene juiste werking kan doen; doch hoe verandert deze gunstige gedachte, zoodra de gordijn opgehaald is, en het grootste gedeelte der aanschouwers vrij levendige gesprekken begint te voeren, waarbij de donkerte van de zaal slechts dient, om het genoegen der loges te bevorderen. Men maakt er een partijtje of ontvangt bezoeken, en het parterre schijnt eene openlijke bijeenkomst of handelbeurs te zijn. - Aan deze onverschilligheid des publieks verbeeld ik mij dan ook het slechte uitvoeren der stukken te moeten toeschrijven, welke soms uit eene verwarde zamenstelling van verschillende opera's bestaan; zoodat ik, bij voorbeeld, Andromaché en Pyrrhus een duo uit Tankred hoorde zingen, terwijl het meerendeel der acteurs meer naar automaten dan naar menschen gelijkt. - Neen, dan prijs ik de Parijsche tooneelen, alhoewel het schitterende

[p. 505]

licht der zaal (waardoor men echter het genoegen heeft van elkander en ook de schoone sekse in de loges te zien) het effect van het tooneel vermindert; de meerdere stilte en opmerkzaamheid van het publiek eischt eene juiste uitvoering van al de deelen der tooneelkunst. - Behalve de opera, geeft men hier op denzelfden avond nog twee balletten; men verveelt zich, maar de gewoonte vordert het, en verscheidene aanschouwers snorken, dat het davert. Het dansen is minder, maar het decorative der balletten wedijvert met dat van de Parijsche tooneelen.’