Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1827

J.P.L. Schröder, Oratio de nostra cognitione animi comparata cum cognitione rerum corporearum, dicta publice die XXVI Martii A. MDCCCXXIV, quum Academiae regundae munus solenni ritu deponeret. Traj. ad Rh. apud O.J. van Paddenburg et J. van Schoonhoven. 8vo. 72 pag.

Het is een algemeen gevoelen, dat de wezenlijke aard der stof ons beter bekend is dan die der ziel, en dat de natuurkennis derhalve op hechter grondslagen rust dan de zielkunde. Wanneer men intusschen de bepalingen nagaat, die er van de stof gegeven zijn, en dezelve aan een bedaard en naauwkeurig onderzoek onderwerpt, ziet men spoedig, dat wij ook hier slechts ten deele kennen. Een

[p. 154]

der beroemdste natuurkundigen van onzen tijd (j.b. biot) waagt het, aan de hand der ondervinding, niet, eene andere bepaling van de stoffelijke ligchamen te geven, dan dat zij op onze zintuigen een zeker zamenstel van bepaalde indrukken te weeg brengen, en het vermogen, om in ons deze verschillende gewaarwordingen op te wekken, maakt zoo vele eigenschappen uit, waardoor wij van het aanzijn der ligchamen verzekering erlangen. Het wezen van de stof is ons dus niet beter bekend dan dat van den geest; beide, de stoffelijke zoo wel als de geestelijke natuur, kent men slechts door de eigenschappen, welke binnen het bereik onzer waarneming vallen; en, even gelijk descartes, door het bekende cogito, ergo sum, het inwendig gevoel als waarborg voor het bestaan onzer ziel inriep, kan men, de uitwendige zinnen als getuigen inroepende, van een ligchamelijk voor werp zeggen: extensum est, ergo est. De erkenning hiervan moet ons niet tot twijfeling leiden, maar dienen om aan de zielkunde denzelfden rang als aan de natuurkunde toe te schrijven.

Zoodanig is ook de strekking van de belangrijke en oorspronkelijke Redevoering, waarvan wij hier een kort verslag gaan geven. Reeds vroeger spraken wij er met een enkel woord van, bij de Verhandeling van hartmann over des menschen geest in betrekking tot zijn ligchaam (Letteroeff. 1826. No. VIII, bl. 338). Thans zullen wij er nader op terugkomen.

Bij de vergelijking onzer kennis der ziel met die aangaande de ligchamelijke dingen, spreekt de Redenaar eerst van de bron, waaruit beide voortvloeijen. De bron onzer natuurkundige kennis is het uitwendig gevoel door behulp der vijf zintuigen; de bron der zielkundige kennis is het inwendig gevoel. Wanneer men beiden tegen elkander over stelt, blijkt het ligtelijk, dat men aan het inwendig gevoel een grooter, of althans geen geringer gezag behoort toe te schrijven, dan aan het uitwendige. Hoe vele wijsgeeren ook aan de waarheid der uitwendige zinsgewaarwordingen twijfelden, er is er niet een, die

[p. 155]

de inspraken van het inwendig gevoel heeft in twijfel getrokken. Maar, zal men zeggen, de stoffelijke dingen ziet men, tast men enz.; de ziel ziet en tast men niet! Zoo deze tegenwerping eenigen grond had, zij zou dien moeten ontleenen van de gevolgtrekking: 't geen men door het uitwendig gevoel niet waarneemt, bestaat niet, of is ons althans, zoo het al bestond, ten eenemale onbekend. Maar deze gevolgtrekking zou niet slechts de zielkunde, zij zou ook de natuurkunde hoogst duister en onzeker maken. Wat zijn toch de krachten der natuurkundigen, die men noch ziet, noch hoort, noch tast? En, zoo de zielkundige de ziel eene kracht wilde noemen, die datgene te weeg bragt, 't geen door ons inwendig gevoel wordt waargenomen, staat het te vreezen, dat de natuurkundige uit zijn wapenhuis geene kracht zou kunnen voor den dag brengen, die minder duister was, of meer blijken van haar aanzijn en hare tegenwoordigheid gaf!

Vergelijkt men, in de tweede plaats, de onderwerpen beider wetenschappen, de ziel en hare verrigtingen aan den eenen met de stof en hare werkingen aan den anderen kant, dan kan de zielkundige, op zijne beurt, den natuurkundige de vraag doen, wat stof zij? Hij zal een antwoord krijgen, dat, hoe het ook uitvalle, niets anders leert, dan dat de stof op het uitwendig gevoel en op andere stof werkt. Van werkingen nu der ziel kan ook de zielkundige genoeg bijbrengen. De natuurkundige zal niet eens in staat zijn om te bepalen, of de stof oneindig deelbaar zij, dan niet. In elk gevoelen zijn ontegenzeggelijke zwarigheden; en, wanneer de natuurkundige, met kant, tot de constructie der stof zijne toevlugt neemt tot eene aantrekkende en terugstootende kracht, moet hij eerst aantoonen, hoe er krachten kunnen bestaan, zonder iets, waarop zij werken. Het is dus blijkbaar, dat ons de stof of min of zeker althans niet meer bekend is dan onze ziel. Wat nu het bestaan betreft van stof en ziel, en onze zekerheid van dit bestaan, wij worden van beiden verzekerd door eene inwendige overtuiging, dat hetgeen aan den eenen kant ons de uitwendige zinnen, en

[p. 156]

aan den anderen kant het inwendig gevoel of de zelfbe wustheid leert kennen, ook waarlijk bestaat.

Om de werkingen van de ziel te leeren kennen, behoort de zielkunde denzelfden weg te betreden, dien de natuurkunde met goed gevolg bewandelt. Waarneming en vergelijking, ziet daar beider grondslagen; en, even gelijk de natuurkunde zich verheft op hare medehelpster, de wiskunde, en op het voordeel, 't geen haar de natuurlijke geschiedenis en aardrijkskunde aanbrengt, kan de zielkunde zich op de redeneerkunst, op de wiskunde zelve, en op de geschiedenis der volken en der menschheid beroemen.

Het nut beider wetenschappen geeft het laatste punt van vergelijking. De Redenaar spreekt hier alleen van dat der zielkunde, als minder gekend, althans erkend. Hij toont, hoe zelfkennis het punt is, waarvan alle wijsbegeerte uitgaat, waartoe zij ook wederkeert. Door de zielkennis leeren wij de krachten, vermogens en werkingen der ziel kennen, en het hoog geschenk der rede op den regten prijs schatten, waardoor wij tot deugd, tot Godsvereering, tot echte levenswijsheid worden opgeleid; de zielkunde is de grondslag van de wijsbegeerte van het ware, schoone en goede. Wij moeten dus aan de wijsbegeerte niet wanhopen: de sekten der wijsgeeren volgen elkander op, vergaan en worden vergeten; de wijsbegeerte blijft; zij is in onze menschelijkheid zelve gegrond; de menschelijke natuur is haar waarachtig wetboek.

De overige inhoud dezer Redevoering heeft betrekking op de plegtigheden van den akademischen feestdag. Wij zullen hiervan geene verdere melding maken, en alleen zeggen, dat schröder daarbij tevens aan de nagedachtenis van den verdienstelijken buitengewonen Hoogleeraar vosmaer regt heeft laten wedervaren, op eene beiden even zeer vereerende wijze. De geheele Redevoering is eene proeve, hoe men wijsgeerige onderwerpen grondig en toch echt populair behandelen kan. Dit ééne nog ten slotte. Schröder spreekt in zijne inleiding van de tegenwoordige afscheiding der natuurlijke en be-

[p. 157]

spiegelende wijsbegeerte op onze Hoogescholen, en schijnt die scheiding niet goed te keuren. Het is niet te ontkennen, dat, bij de meerdere uitbreiding van onderscheidene vakken van studie, afscheidingen noodzakelijk worden, waarvan de Ouden niet wisten. Vóór hen was de wijsbegeerte scientia rerum divinarum et humanarum, caussarumque quibus hae res continentur. Maar, al kan men thans niet meer alles op die wijze omvatten, gelooven wij echter, dat de bespiegelende wijsgeer de natuurkennis behoort te beoefenen, eveneens als de natuurkundige geen vreemdeling in de bespiegelende wijsbegeerte vermag te zijn. Beide wetenschappen zouden er gelijkelijk bij winnen. Men ziet er de vruchten van, wanneer zich de studie van beiden, gelijk in den verdienstelijken schröder, gelukkiglijk paart. Mogt hij niet slechts door akademisch onderwijs, maar ook door geschriften, nog lang en steeds meer nut stichten! Bij het gebrek aan wijsgeerige schriften in ons vaderland vragen en verwachten wij dat van hem.