Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1827

De Tooneelspeelkunst, inzonderheid met betrekking tot het Treurspel, alsmede het nut en de zedelijke strekking des regelmatigen en beschaafden Schouwtooneels, voorgesteld in twee Voorlezingen, bij het Genootschap voor uiterlijke Welsprekendheid, in de jaren 1821 en 1822, door Mr. S.J.Z. Wiselius. Te Amsterdam, bij P. Meijer Warnars. 1826. In gr. 8vo. LVI en 72 Bl. f 1-25.
Welmeenende Toespraak aan jeugdige Dichters, door Mr. S.I.Z. Wiselius.

Barbarus ipse placet.
Aurea nunc vere sunt secula.

ovidius.

Te Amsterdam, bij P. Meijer Warnars. 1826. In gr. 8vo. 22 Bl. f :-50.

Beide deze stukjes, het eerste echter alleen voor zoo ver het pas uit de pen gevloeid is, wij bedoelen het voorbereidend Vertoog en de veelvuldige aanmerkingen, zijn geschreven op eenen toon van verbittering, welke slechts nadeel kan doen aan de waarheden, die er dikwijls in worden voorgedragen. De man, die sommige wangevoelens en magtspreuken van bilderdijk en da costa zoo krachtig heeft bestreden, had zich vooral voor den schrijftrant en de zëgswijzen, welke men bij hen zoo te regt euvel heeft opgenomen, moeten wachten; en, indien hij zelf eenige gegronde aantijgingen te doen had aan den geest der Eeuw, welken wij volstrekt niet in alle opzigten willen verdedigen, waarom dezelve dan niet voorge-

[p. 78]

dragen met die kalme bedaardheid, welke meestal het geldigste voorteeken is van eene goede zaak. Overal, waar de lezer hartstogtelijkheid opmerkt, wordt hij noodzakelijkerwijs vooringenomen tegen den Schrijver; en zoekt, te regt of te onregt, zelfs daar, waar hij anders ongedeeld zijnen bijval schenken zoude, of ook eenig bijoogmerk, in plaats van waarheid en overtuiging, de gronden en redeneringen heeft in de pen gegeven. - Zoo gaat het gewis iederen onpartijdigen bij de lezing van het voorbereidend Vertoog en de aanmerkingen, onder wier geleide de Heer wiselius zijne beide Verhandelingen, reeds vóór jaren gehouden, thans in het licht zendt; en hetzelfde gevoel blijft hem bij, ook bij de lezing der welmeenende Toespraak. Onwillekeurig dringt zich aan hem het denkbeeld op, dat eene vooronderstelde of wezenlijke miskenning zijner dichterlijke verdiensten door het tegenwoordig geslacht de voorname oorzaak is van zijn uitvaren tegen den wansmaak der Eeuw, en tegen de Letterkundige Geschiedenissen en Tijdschriften, welke zoo onbarmhortig door hem worden beoordeeld en doorgehaald.

Er is een groot verschil tusschen de bestanddeelen van No. 1. De beide Voorlezingen, welke van de jaren 1821 en 22 dagteekenen, zijn in eenen deftigen en hartstogteloozen stijl, en bevatten, de eerste over de vorming en de vereischten van den waren Treurspelkunstenaar, de tweede over het nut en de zedelijke strekking des regelmatigen Tooneels, zeer veel, dat men lezen en behartigen moet, en dat met oordeel en smaak uit verschillende Schrijvers is bijeengezameld en hier tot een oratorisch geheel is verwerkt. Het eerste onderwerp komt ons echter voor, vollediger en doeltreffender behandeld te zijn, dan het laatste; de weldadige invloed van een goed ingerigt Schouwtooneel kon in breeder omtrekken en met levendiger kleuren geschilderd zijn. Doch wij stappen van deze Voorlezingen, welke uit den aard des dikwerf behandelden onderwerps, volgens de eigene bekentenis van den Heer wiselius, weinig nieuws behelzen kunnen, af, om ons met het voorbereidend Vertoog bezig te houden, dat in eenen minder oratorischen, maar des te hartstogtelijker, ja zelfs verbittering ademenden trant geschreven is. - Hier dient het met de zwartste kleuren geschilderde verval van het Nederlandsche tooneel, en vooral van het Amsterdamsche, tot eenen aanloop, om eens hartig tegen den geest der Eeuw te veld te trekken, tot bewijzen van welks diepe verbastering de mu-

[p. 79]

zijk van den Vandaal rossini, dien bezoldeling der Jezuiten; de vuiluisbak van het Advertentieblad; de Letterkundige Geschiedenissen, hier uit onverstand en domheid, ginds om dos lieven broods wille, met blijkbare partijdigheid geschreven; de goedkeuring van Treurspelen als de sylla en maria stuart, en nog veel meer wordt bijgebragt, dat, volgens de eigene woorden van den Heer wiselius, (bl. XI) ann de meesten zal voorkomen, als, gelijk men het noemt, met de hairen er bij gesleept.

Maar, hoezeer wij onze afkeuring over den bijtenden toon, waarop dit alles en zoo veel meer geschreven is, moeten te kennen geven, betuigen wij echter, aan den anderen kant, dat er in dit voorbereidend Vertoog veel gevonden wordt, der maar al te waar is en maar al te zeer behartiging verdient. De verkeerde rigting, welke de, op zichzelve lofwaardige, zucht tot beschaving der geringere standen genomen heeft; de waanwijsheid en ontevredenheid, welke daarvan de natuurlijke gevolgen zijn, worden hier klemmend en duidelijk aangetoond; en Recensent kan niet anders dan aan het hier gezegde zijn zegel hechten. Reeds vóór eenige jaren heeft hij zelf dit kwaad met woord en schrift trachten tegen te gaan; doch zijne stem was ook als die eenes roependen in de woestijne. o, Mogt toch zekere Maatschappij in ons Vaderland, welke zich ongetwijfeld groote verdiensten verworven heeft, maar, door overdrijving van een loffelijk grondbeginsel, op den weg is, om het goede, dat zij gesticht heeft, door het kwade, dat zij stichten zal, te overtreffen, de gouden spreuk van den Franschen Wijsgeer trublet in al hare vergaderzalen doen ophangen: Men moet den gemeenen man niet te veel verlichten, dewijl men hem niet geheel verlichten kan.

De Heer wiselius, die het verschrikkelijk op alle mogelijke Tijdschriften geladen heeft, ziet dus, dat wij evenmin, als hij, den geest der Eeuw met geslotene oogen naloopen en bewierooken, en ook, waar het pas geeft, rondborstig een afwijkend gevoelen durven verdedigen; doch wij doen dit met betamelijkheid, met matiging, en niet, gelijk, helaas! thans ginds en elders geschiedt, op den hoogen toon van een' dweeper of waanprofeet. Vooral zorgen wij, dat geenerlei drift, die zelfs de beste zaak bederft, ons tot onregtvaardige uitvallen vervoere; en mannen, die, gelijk helmers en van kampen, zoo te regt de achting bezitten van het publiek, behandelen wij niet als rijmelaars of botterikken en broodschrijvers.

[p. 80]

Doch, daar ons thans de naam van helmers uit de pen vloeit, hebben wij juist eenen gepasten overgang gevonden tot het tweede stuk, de welmeenende Toespraak aan jeugdige Dichters, die men, naar ons gevoel, kan beschouwen als eene doorgaande Satyre op den waarlijk verdienstelijken Zanger der Hollandsche Natie. Ook wij zijn geenszins blind voor zijne gebreken: dikwijls vonden wij bij hem gezwollenheid in plaats van verhevenheid, en de edele eenvoudigheid opgeofferd aan de zucht, om door kwalijk aangebragte geleerdheid te schitteren; wij misten bij hem geleidelijke orde, en de kunst, om de overgangen ongezocht te doen plaats grijpen; doch met dat alles was hij Dichter, in den echten zin des woords, en oneindig meer Dichter, dan velen, die hem thans in hunne strompelende Alexandrijnen, opgevuld met inversies, tegen ons taaleigen strijdende, trachten bespottelijk te maken. Had de Heer wiselius met zachtmoedigheid de gebreken aangewezen van een' Dichter, dien thans vele jongelingen, om den roem, welken hij als nationaal Zanger verworven heeft, tot model zouden nemen, dan hadden wij hem opregten dank schuldig geweest; maar zij, die hemzelven voor een' Chaös, en zijn dichtwerk, dat toch waarlijk zoo veel heerlijks bevat, voor een kakelbont Arlekijnspak uitmaken, doen, zonder 's mans nagedachtenis eenige schade toe te brengen, den onpartijdigen slechts glimlagchen, die zeer wel weet, waar hun de schoen wringt, namelijk aan den pijnlijken likdoren, dat zij niet zóó gebrekkig dichten kunnen als de gestorvene Zanger. - Overigens mogen onze jeugdige Dichters de voortreffelijke lessen, welke hun hier vooral met betrekking tot het naauwkeurig inachtnemen der taalregels gegeven worden enz., zich wel ten nutte maken. Voor eene magtspreuk, echter, die op bl. 19 voorkomt:

‘Van schoonheên zelfs moet nooit een Dichtstuk overvloeien,’ moeten zij zich niet te bevreesd maken; gaan zij gerust hunnen gang, en brengen zij zoo vele zamenpassende schoonheden, als mogelijk is, in hunne gedichten; wij, en ook het publiek, zullen hun die vrijpostigheid niet ten kwade duiden.