Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1827

Al de Werken over het Onderwijs en de Opvoeding van H. Pestalozzi, naar het Hoogduitsch bewerkt, onder opzigt van P.J. Prinsen, Directeur en Onderwijzer van het Koninklijk Instituut tot aankweeking van Schoolonder-

[p. 81]

wijzers, te Haarlem. Iste Deel. Te Zutphen, bij W.C. Wansleven. 1826. In gr. 8vo. XVI en 560 Bl. Bij Inteek. f 4-50.

Wij verblijden ons over het plan, om alle de werken van pestalozzi in de Nederlandsche taal uit te geven, en wel zoo als zij elkander in tijdsorde opvolgen, waardoor dan zijne volksboeken het eerst komen. Van daar behelst dit boek alleen zijn Lienhard en Geertruid.

Het is overtollig, over pestalozzi of zijne werken uit te weiden, of van dit deel derzelven te spreken. Het getal ingeteekende exemplaren van de Hoogduitsche uitgave kan op 4000 geschat worden. Voor 5000 roebels teekende Ruslands Keizer alexander, de Pruissische Koning voor 400 thaler, de Koning van Beijeren voor f 700, en onze geliefde Koning (die voor 25 exemplaren dezer uitgave inschreef) teekende voor 22 exemplaren in de Hoogduitsche taal in. Weinig beteekent daarbij de aanvankelijke inschrijving onzer landgenooten; doch de vermelding van de eere, die het oorspronkelijk werk genoot, geschiedde door den Recensent opzettelijk, ter bevordering van nog meerdere Nederlandsche deelneming, tot welker openbaring de uitgever de gelegenheid nog openliet. Zoo vele inteekenaren zijn echter, nadat er zoo veel over de paedagogiek en voor de volkslectuur is publiek gemaakt, ter hand genomen, en met Nederlandsche bedaardheid beproefd, wel niet te verwachten.

Buitengewoon was ook het gunstig onthaal, dat de Lienhard en Geertruid des vermaarden Schrijvers vond, in Zwitserland en Duitschland. Het werk was ook allezins geschikt om te behagen, door de onderhoudende, eenvoudige, overeenkomstig de natuur voorgedragene tafereelen, waarin vooroordeel en zonde, met derzelver rampzaligen nasleep, en tegenover dezelve verlichting en godsvrucht, met derzelver heilrijken invloed, ook in de bitterste levensgevallen, treffend voor den dag treden, op eene wijze, die niet door overdrevenheid of ongewoonheid, niet door raadselachtigheid of gekunstelden vorm, maar door natuur en waarheid en de bevestiging der dagelijksche ervaring, tot het harte des volks overtuigend spreekt. Bijzonder treffend is de voordragt der onderscheidene, veelvuldige karakters, niet zoo als ze in de idealen- en romantische wereld figureren, maar zoo als ze in de maatschappij bestaan, welke hier voorkomt. Kort en goed, dit is een uitmuntend volksboek, dat wij vele lezers toewen-

[p. 82]

schen, dat juist geschikt is om menig' langen winteravond nuttig te doen doorbrengen, dat stoffe tot vele heilzame opmerkingen, en een' rijkdom van lessen der levenswijsheid voor verscheidene standen oplevert.

Doch, men vergete niet, dat men zich door pestalozzi in Zwitserland of Duitschland geplaatst vindt. - Van dit werkje bestaat reeds eene vertaling; alzoo behoeven wij te minder den lezer van dit werk te zeggen.

Wat hij op hetzelve aan te merken vindt, zoude de omslagtigheid, hier en daar de kracht des verhaals, hoe zal hij zeggen? verlammende, betreffen, en vooral de slordigheid ten opzigte der taal en constructie, waarop wij, in het vermaak, dat ons de lezing dezes werks verschafte, meermalen onaangenaam stuiten moesten. Dit is te erger, daar we op den titel lezen: ‘bewerkt onder opzigt van p.j. prinsen.’ Reeds in het voorberigt vonden wij ‘uitwijden,’ ‘inzigtover,’ ‘welker kennis onontbeerlijk kunnen geacht worden.’ Mogen wij dat geene slordigheid noemen, het schoone werk ontsierende?

Uit eene noot des vertalers of bearbeiders geven wij dit, bij verkorting: ‘In hoe verre mag een zedelijk schrijver de ondeugd schilderen? Mag mijn mond uitspreken, hetgeen hogarth en ** geschilderd hebben? uitspreken de daden dezer menschen (die daden?), die ik, zonder bedenken, door het penseel en het graveerijzer afgebeeld zie? Mijn gevoel deinst terug, als ik ze in woorden breng en uitspreek, en ik zie rond, of mij niemand hoort. Maar het beeld van den schilder zie ik leunen aan den arm van den besten en edelsten, en - schaam mij niet. De tong en mond zijn naauwer met het gevoel van ons hart verbonden, dan de hand. De kunst, die met de hand de ondeugd afmaalt, ontheiligt het hart niet met dat geweld, waarmede het de mond doet, als zij, met evenveel stoutheid, de ondeugd naakt voorstelt. Dit is geene lofrede voor alle aangebedene dichters, ezv.’ Hier valt nog al wat na te denken voor den menschenkenner. Wat de dichters betreft: zij, die, als zoodanig, de beschaving (in den edelsten en ruimsten zin des woords) hoofddoel achten, en het voetspoor van onzen feith bewandelen, hebben zich dit niet aan te trekken; maar wij dachten aan den man, op wien onze van hall, in zijne Lofrede op feith, het oog had, die, terwijl zijne lier nog natrilt van den toon der godsvrucht....... Doch, wat denken wij ook hier aan schaam-

[p. 83]

teloozen, en verbitteren ons het genoegen, dat ons de aankondiging dezes boeks verschaft?

Wij denken liever aan de Maatschappij Tot Nut van 't Algemeen, en aan den Predikant n. swart. Waarom? Door dezen is voor een gelijksoortig werkje, dat geheel Nederlandsch is, de prijsstoffe dier Maatschappij beantwoord. Dat werkje heet Pieter Schijn en zijne Dorpgenooten. Het kome niet in vergetelheid, ook bij de stedelingen niet! Het doet voor Lienhard en Geertruid niet onder; en, omdat ons dit als Noderlanders zoo goed doet te mogen zeggen, willen wij het hier in het geheugen roepen.