Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1823

Tweede en laatste proeve van een' berijmden Domperkatechismus, in vragen en antwoorden, tusschen meester en leerling.

Volks-geluk kent geen grooter vijandin, dan Volks-verblinding. van der palm.

meester.

 

Na korten ademtogt, (uw borst, alsnog te zwak

 

En 't schelden ongewoon, moet zich allengs bekwamen,

 

Om ellenlange vloek- en doemspraak uit te âmen)

 

Hervatten we onze taak, den Tijdgeest, krak op krak

 

En smaad op smaad gehoopt, den Duivel prijs te geven,

 

Den Staatsvorm bovenal, waarnaar de volken streven.

leerling.

 

Gezonde logica, men vindt ze nergens, ach!

 

Maar laat ze hem, die nog in God gelooven⁽¹⁾ mag,

 

En dat doen wij-alleen. Wat praat men van Verdragen?⁽²⁾

 

Van Constituties? 'k Moet de onzinnigen beklagen!

 

Bij hen zijn Koningen slechts menschen.... welk een waan!

 

Men zond - o gruwel! - menig dwingland naar de maan.

(1) Bezwaren tegen den Geest der Eeuw, bl. 45. noot.

(2) Bl. 46.

[p. 647]

 

Maar, dwingeland of niet, zij zijn Gods Stedehouders,⁽³⁾

 

En Vaders⁽⁴⁾ van hun volk; wee, die hun magt weêrstaat,

 

Die onherroeplijk⁽⁵⁾ is, het zij dan goed of kwaad,

 

En onweêrstaanlijk hun bevelen⁽⁶⁾! 't zijn onze ouders,

 

En kindren past gehoorzaamheid: slechts dàn alleen,

 

Als zij zich tegen God verzetten⁽⁷⁾.... Maar, och neen!

 

Dat doen zij even min, als de allersnoodste Paussen;

 

En 'k zeg dit slechts, om onze leer zoo wat te sausen:

 

Want, onder ons, wie deed den Paus ooit in den ban?

 

't Is maar wat bladgoud, dat de pil vergulden kan:

 

Want, heeft het volk geen regt, zijn Grondwet te beschermen,⁽⁸⁾

 

Wie zou zich over 't volk ter wereld toch ontfermen,

 

Zoo de onbeperkte Vorst eens opstond tegen God?

 

Hij, die de magt bezit, kan 't misbruik ligt verbloemen.⁽⁹⁾

 

Maar 'k schuif dit aan een zij', en stel der volken lot

 

Afhankelijk van zijn gewisse alleen.⁽¹⁰⁾ Het noemen

 

Van dit ons tooverwoord volstaat: want in wat land

 

Nam ooit gewetenloos Monarch het roer ter hand?!

meester.

 

Hoe fijn is uw vernuft! ‘Mijn Vader-ingewanden,’⁽¹¹⁾

 

o Overdierbre zoon! voel ik in mij ontbranden!....

 

Vaar voort! vaar voort!

leerling.

 

Laat ons dan 't radicaal gemeen,

 

Dat zich, helaas! verspreidt door alle standen heen,

 

Eens dapper vegen! 't Is - ja, meester! 't is gepeupel,

 

Janhagel, wolven, tuig; en 'k wenschte, dat het kreupel

 

En lam geslagen werd door wachters,⁽¹²⁾ die, als wij,

 

Slechts weten, wat geboeft' het Grieksche volkje zij,

 

Dat zich, gedwee, door vrome Turken moest doen plagen,

 

Maar 't kruis van Jezus allerschandlijkst durft verlagen,⁽¹³⁾

 

En ook al vrij wil zijn! 't Zijn Jacobijnen;⁽¹⁴⁾ want

 

De Sultan is Gods Stedehouder in hun land.

meester.

 

‘o Knaapjen vol van Oostergloed!’⁽¹⁵⁾...

(3) Bl. 59.

(4) Bl. 47.

(5) Bl. 47.

(6) Bl. 47.

(7) Bl. 48.

(8) Bl. 51.

(9) Bl. 52.

(10) Bl. 52.

(11) Krekelzangen, D. III. bl. 56.

(12) Bl. 54.

(13) Bl. 55. noot.

(14) Bl. 55. noot.

(15) Krekelz. D. III. bl. 61.

[p. 648]

leerling.

 

Heb dank, mijn vader!

 

Dat was een buitenstap. Ik treed het doel weêr nader. -

 

Wat is die Cortes-Constitutie niet een nest!

 

Een monster, onding,⁽¹⁶⁾ wat niet al! gelijk de rest,

 

Door booze harten en gekrenkte hersens uitgevonden,⁽¹⁷⁾

 

Waar 't Carbonari-vee de hunne op wilden gronden.⁽¹⁸⁾

 

In Duitschland, och! daar ziet het mede al heel Spaansch uit.⁽¹⁹⁾

 

Ook de Colonies zijn der godloosheid ten buit.⁽²⁰⁾

 

Want vijandschap heerscht, van nature, bij de menschen;⁽²¹⁾

 

't Is anti-Christendom-en-Godsdienst, wat zij wenschen.⁽²²⁾

 

En nu, geeft acht! nu komt de slag eerst op den pijl!

 

De Vorsten zijn van God,⁽²³⁾ de volken - slechts een dwijl.

 

't Is geen verdrag, o neen! dat ooit hen zaam kan binden.⁽²⁴⁾

 

Den Koning bindt geen Constitutie,⁽²⁵⁾ neen, mijn vrinden!

 

Geen eed, dien hij, op haar, vrijwillig, eenmaal deed.⁽²⁶⁾

 

Zoodra het hem gelust, verbreek' hij wet en eed!⁽²⁷⁾

meester.

 

‘Mijn Kweekling! gij, mijn levend beeld!

 

Wees, door mijn Vaderzucht herteeld,

 

Wat ik’....⁽²⁸⁾ Maar 't is genoeg: wil mij nu verder melden,

 

Wat en Geboorte en Aadlijke afkomst bij u gelden.

leerling.

 

Geboorte heeft met Verdienste in 't minste niets gemeen:⁽²⁹⁾

 

Waar zou het met onze eer- en leergestoelten heen,

 

Zoovaakdoor'tlaagstgemeen,⁽³⁰⁾ verdienstlijkslechts, beklommen?

 

Geen' adel van den mensch⁽³¹⁾ vermag men op te sommen.

 

God schiep den Edelman; Hij heeft het onderscheid

 

In Adam's kroost, Hij-zelf, ten klaarste blootgeleid.^(32.)

 

Er zullen (wie zou zich, ook dáár, met ruigt' vereenen?)

 

Gewis twee Heemlen zijn, - voor Adel en gemeenen! -

 

Maar thans (God beter' 't!) schaamt zich de Edelste zelfs niet,

 

Waar wat te pikken valt, tot postjes te geraken,⁽³³⁾

 

In stede dat men zulks 't gepeupel overliet,

 

Bestemd, om, voor hun zweet, ons dik en vet te maken.

(16) Bl. 55.

(17) Bl. 56.

(18) Bl. 56.

(19) Bl. 56.

(20) Bl. 56.

(21) Bl. 56.

(22) Bl. 57.

(23) Bl. 47.

(24) Bl. 58.

(25) Bl. 59.

(26) Bl. 59.

(27) Bl. 59.

(28) Krekelz. D. III. bl. 55.

(29) Bl. 60.

(30) Bl. 60.

(31) Bl. 62.

(32.) Bl. 63.

(33) Bl. 63. noot.

[p. 649]

meester.

 

Dat 's weêr bewezen, en het sluit gelijk een bos!

 

Men zegge, wat men wil, gij zijt een looze vos. -

 

Laat mij nu 't hoofdstuk der Publieke Opinie hooren.

leerling.

 

Die werd ten tijde van den Zondvloed reeds geboren:

 

Toen, en in Sodom, de Woestijn, 's Profeten tijd,

 

In dien van Jezus zelv'⁽³⁴⁾ der Helle toegewijd,

 

Is alle kwaad⁽³⁵⁾ uit haar, uit haar alleen, gesproten.

 

Slechts door den trechter van de Magten⁽³⁶⁾ als gegoten,

 

Kan zij bestaan. Het volk kan over zijn belang,

 

Noch mag zulks, zelve oordeelen⁽³⁷⁾ of beslissen.

 

Die Drukpers- vrijheid konden wij ook heel wel missen;

 

Zij brouwt wat kwaad!⁽³⁸⁾ - Europel ei, hoor mijn'jammerzang!

 

Wat wilt gij? Vrij zijn, ja! van God, en Vorst, en wetten!⁽³⁹⁾-

 

Gij, Vorsten! 't is uw pligt,⁽⁴⁰⁾ u moedig te verzetten;

 

God gaf u 't regt,⁽⁴¹⁾ slaat toe! Geen volksgevoelen meer.

 

Stelt andre leeraars aan, getrouw aan onze leer;

 

't Is heidendom, vrijgeesterij, wat gene leeren,

 

En Godverzaking.⁽⁴²⁾ Ook moogt gij het niet vereeren,

 

Dat liberale vee, met ster en ridderkruis;⁽⁴³⁾

 

Maar zendt die liever ons en onzen vrienden thuis.

 

Stoort u vooral niet aan den naam van dwingelanden,⁽⁴⁴⁾

 

Maar klemt de teugels vast in uwe onfeilbre handen.

 

Een hooger Magt⁽⁴⁵⁾ (men giss', vanwaar zij d' oorsprong nam!)

 

Is met ons!

meester.

 

Ach! wij zijn als vuursteen, staal en zwam:

 

Gij zijt de steen, ik 't staal, het zwam is 't geen wij preken;

 

Ik kets, gij vonkt, en tracht, door 't zwam, den brand te ontsteken.

 

Zóó slaan wij op elkaar; zóó naauw zijn wij vereend! -

 

Gaan we over tot het Onderwijs.

leerling.

 

Ik zie, gij weent;

 

En waarlijk, 't is een zaak, die stoffe geeft tot tranen!

 

't Is de eer- en ijverzucht,⁽⁴⁶⁾ die prikkels tot de vlijt,

 

Die men verdooven moet, of 't licht zal steeds, ten spijt

(34) Bl. 68.

(35) Bl. 68.

(36) Bl. 69.

(37) Bl. 70.

(38) Bl. 70.

(39) Bl. 71.

(40) Bl. 71.

(41) Bl. 71.

(42) Bl. 72.

(43) Bl. 72.

(44) Bl. 73.

(45) Bl. 73.

(46) Bl. 75.

[p. 650]

 

Van elken dompervriend, de vale leer doen tanen,

 

Die vuige botheid eischt. Wat is 't gevolg? Helaas!

 

Twee Duivels spelen in ons teeder kroost den baas;⁽⁴⁷⁾

 

't Zijn die van hoogmoed en van nijd.⁽⁴⁸⁾ o Dierbre roede!

 

Herneem uwe oude plaats, en zweep den knaap ten goede!⁽⁴⁹⁾

 

Wat heeft hij toch met zoo veel wetenschap van doen?

 

Dat Josua de zon deed stilstaan, staat geschreven:

 

Waarom niet bij die orthodoxe leer gebleven?

 

Geen leerstoel⁽⁵⁰⁾ zal in 't eind voor menschen van fatsoen

 

Meer overblijven, ja geen eerepost⁽⁵¹⁾; en zeker

 

Genaakt de gouden tijd voor dokter en apteker:

 

't Maatschaplijk ligchaam staat voor een beroerte bloot,⁽⁵²⁾

 

En Godsdienst, orde en al,⁽⁵³⁾ het sterft geen' andren dood!

meester.

 

Ons leerboek naakt het slot: Verlichting nog en Vrijheid.

leerling.

 

Ja, wel bekome 't u! 't Is rondom: Vrijheid blijheid!

 

Verlichting boven! Maar ik zeg, en houd het vast,

 

Dat men in donkren nacht, gelijk de blinde, tast:

 

't Is de Eeuw van bijgeloof, onkunde en slavernije;⁽⁵⁴⁾

 

't Is de Eeuw van duisternis en van afgoderije.⁽⁵⁵⁾

 

Wijsgeerte is dwinglandij,⁽⁵⁶⁾ ten zij van ons ontleend.

 

Schavotdood, sluikmoord is de leus der Liberalen.⁽⁵⁷⁾

 

Blijve ieder lijdelijk;⁽⁵⁸⁾ zoo zullen wij, vereend,

 

Het werk wel klaren, en men zal geen schutters halen,

 

Als willekeur het volk in zijn' gezant⁽⁵⁹⁾ vertrapt,

 

Maar zorgen, dat van 't feit geen snapzieke ekster klapt! -

 

Afschuwlijk bijgeloof is 't, dat de ligchaamskwalen

 

Poogt uit te roeijen,⁽⁶⁰⁾ (moge Joost de koepok halen!)

 

Een zedelijke ziekte, of wat ook, heelen wil;⁽⁶¹⁾

 

Ze zijn noodzaaklijk, en genezen zich van zelve⁽⁶²⁾.... Stil!

 

Of 't gekken- en verbeterhuis⁽⁶³⁾ zal straks u toonen,

 

Wie zot is, ik of gij! Men moest er hen meê loonen,

 

Die aan het hoofd van Maatschappijen durven staan

 

Tot Nut van 't Algemeen, Weldadigheid en Welzijn,⁽⁶⁴⁾

 

Wier hersens en wier ziel godsjammerlijk van stel zijn. -

(47) Bl. 77.

(48) Bl. 77.

(49) Bl. 77.

(50) Bl. 79.

(51) Bl. 79.

(52) Bl. 80.

(53) Bl. 80.

(54) Bl. 81.

(55) Bl. 81.

(56) Bl. 81.

(57) Bl. 81.

(58) Bl. 82.

(59) Bl. 83.

(60) Bl. 84.

(61) Bl. 84.

(62) Bl. 84.

(63) Bl. 85.

(64) Bl. 85.

[p. 651]

 

Voorts haalt oud-Israël, in Baäls-eigenwaan,

 

Of in afgoderij, in Molochs-, Mammons-vrinden,

 

Niet bij ons Nederland,⁽⁶⁵⁾ dat, vol van diep verblinden,

 

Als 't heidendom, bijzondre menschen weêr vergoodt,⁽⁶⁶⁾

 

En eerdienst pleegt voor Jenner,⁽⁶⁷⁾ Koster⁽⁶⁸⁾ zelfs, en allen,

 

Die, dom of wijs, den boozen Tijdgeest slechts bevallen.⁽⁶⁹⁾

 

Aldus ontheiligt men de kerken,⁽⁷⁰⁾ en, ontbloot

 

Van schaamte, loochent, hoont men Jezus,⁽⁷¹⁾ en.... Maar verder!

meester.

 

Regt meesterlijk, mijn zoon! - Zoo derft ge eenmaal geen' herder,

 

o Schapen, mij zoo waard! Ja, gij, gij zult het zijn!

leerling.

 

Ei, meester, stoor mij niet! Ik ben geheel begeesterd.....

 

't Is ...'t is een kenmerk onzer Eeuw, door trots⁽⁷²⁾ vermeesterd,

 

Napraten van elkaar,⁽⁷³⁾ en daarvan ben ik rein!

 

Maar oordeelkunde, maar geleerdheid, onderzoeken,

 

Maar kennis⁽⁷⁴⁾ - ja, dat laat zij over voor ons, kloeken!

 

Oufeilbaar wil zij zijn;⁽⁷⁵⁾ maar wie is dat, dan wij?

 

Men stelt en Duivelen en Englen aan een zij',⁽⁷⁶⁾

 

En durft het dierbaar Magnetisme zelfs ontkennen,⁽⁷⁷⁾

 

Laakt Maurits, prijst een' Oldenbarneveld, en scheldt

 

Op Dords Synode⁽⁷⁸⁾ .... (Maar, waartoe hier meer vermeld?

 

'k Zie niets dan gruwlen; want gij leerdet mij gewennen,

 

Met één oog slechts te zien; zoo ziet men altijd scheef,

 

En 't scheefzien is een kunst, waarnaar elk onzer streev'.) -

 

't Is rondom duister;⁽⁷⁹⁾ maar wij hebben mollen-oogen,

 

En wroeten, clairvoyant, aan aller oog onttogen.

 

Een zijn of niet zijn ligt op 't menschdom uitgespreid;⁽⁸⁰⁾

 

Wij wandlen in het licht, bij helsche donkerheid.⁽⁸¹⁾

 

 

 

Nu moet ik, tot Besluit, nog zoo wat redeneren;

 

Als uitverkoorne 't volk vermanen tot bekeeren

 

En onderdanig zijn; dan mijn regtzinnigheid⁽⁸²⁾

 

Doen blijken, in een vroom sermoen, met fijn beleid;

 

Profeetje spelen;⁽⁸³⁾ voorts den Koningen ter degen

(65) Bl. 86.

(66) Bl. 86.

(67) Bl. 86.

(68) Bl. 86.

(69) Bl 86.

(70) Bl. 86.

(71) Bl. 86.

(72) Bl. 86.

(73) Bl. 87.

(74) Bl. 87.

(75) Bl. 87.

(76) Bl. 87.

(77) Bl. 87.

(78) Bl. 88.

(79) Bl. 88.

(80) Bl. 89.

(81) Bl. 89.

(82) Bl. 92.

(83) Bl. 90-92.

[p. 652]

 

Hunn' pligt inpeepren,⁽⁸⁴⁾ en de volken nog eens vegen;⁽⁸⁵⁾

 

DenStaats-,⁽⁸⁶⁾ den Krijgsman,⁽⁸⁷⁾ denProfessor,⁽⁸⁸⁾ en, vooral,

 

Den Leeraar⁽⁸⁹⁾ toonen, wat ook hun, bij 't diep verval

 

Van kerk en staat, te doen staat....

meester.

 

'k Wil 't u sparen.

 

Gij moogt, zoo 't u gelust, u daaromtrent verklaren

 

In openbaren druk. Ik ben voldaan, mijn zoon!

 

In u herleef ik ééns. Mijn liefde zij uw loon!

 

Ja, 'k sterf getroost. ‘Mijn ziel, die me op de lippen zweeft,

 

Zal wen dit leven mij begeeft,

 

Uw schedel als een damp omwalmen’....⁽⁹⁰⁾

leerling.

 

Ik ben uw schepsel, ja! U poogde ik na te galmen.

(84) Bl. 94.

(85) Bl. 94.

(86) Bl. 95.

(87) Bl. 95.

(88) Bl. 96.

(89) Bl. 97.

(90) Krekelz. D. III. bl. 53.