Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1823

[p. 525]

Werken der Hollandsche Maatschappij van Fraaije Kunsten en Wetenschappen. Vden Deels 2de Stuk. Te Leyden, bij D. du Mortier en Zoon. 1823. In gr. 8vo. 76 Bl. f 1-18-:

Wij vinden in dit tweede stuk des vijfden deels geene bekroonde verhandelingen, maar drie verschillende opstellen, ter opening van de algemeene vergadering van de jaren 1819, 21 en 22, hetzij die van 1820 niet bestaan hebbe, of aan den druk onthouden is.

Het eerste is een dichtstuk van tollens, en heeft hendrik van breederode ten onderwerp. Van zekeren kant beschouwd, is deze stof zeer gunstig: want was breederode niet eender eerste en moedigste voorsprekers en, wat meer zegt, voorvechters onzer vrijheid tegen de onderdrukking van Spanje? - stond hij niet aan het hoofd der verbondene Edelen, en bleef langer dan de meesten, stouter dan bijna iemand, met de wapenen in de vuist, volhouden op het ingetreden spoor? Van den anderen kant, echter, valt wel te verklaren, dat dit onderwerp althans niet uitgeput is, daar 's mans onderneming volstrekt te niet liep, zijn naam niet geheel onbezoedeld bleef, en de latere, even stoute als gelukkige ondernemingen, bij het bestuur van den grooten Zwijger, die langzaam maar zeker ging en niet uitscheidde, zijn licht overschenen hebben. Ware het een held uit de hooge oudheid, dan zouden deze bedenkingen welligt nietig zijn; veel minder deugd, met meer gebreken, ware voor den dichter toereikend, om er een ideaal uit te scheppen, dat, in het midden van zoo belangrijke en treffende omstandigheden, aller belangstelling zou boeijen. Maar het behandelde is te bekend; zoodat de eerste indruk, door het noemen van 's mans naam gemaakt, van invloed blijft bij de geheele lektuur van het stuk. Dit zij echter niet gezegd, om een ongunstig oordeel over het werk van tollens voor te bereiden, of wel te bewimpelen.

[p. 526]

Veel, uitnemend veel schoons niet alleen is in hetzelve door ons aangetroffen, maar zelfs op het geheel voelen wij ons niet geroepen verder eenige berispende aanmerking te maken. De zucht ter volmaking van onze zoo bloeijende dichtkunst, op welke een man als tollens, ook als voorzitter eener Maatschappij, die de volgende spreker geene zwarigheid maakt met den naam van Toongeefster van den goeden smaak te vereeren, den meest beslissenden invloed heeft; dit verlangen - zeggen wij - doet ons nog slechts ééne bedenking opperen. Op bladz. 250 lezen wij:

De magt des Ibers, als een stortvlaag aangedrongen,
Door zieledwang gehitst, door heerschzucht bijgesprongen,
Naar gruwlen gulzig tot verkoeling van den dorst,
Stuit tegen Breêrô af en suizelt op zijn borst.

Is de beeldentaal hier juist? Zou, hetgeen hier met de pen beschreven wordt, door het penseel zijn af te malen? Of is deze vordering van den ouden, Britschen kunstregter te streng? - De Iber is eene rivier; en de geheele eerste regel, met het begin van den laatsten, stemt volkomen overeen met de werking, aan zoodanig eene toe te kennen. De tweede strijdt welligt ook met deze voorstelling niet te eenemaal, schoon de uitdrukingen ligt gepaster konden geweest zijn. Maar de derde, de dorst van dien stroom en stortvlaag, luidt inderdaad vreemd, en de laatste helft des vierden desgelijks. Men kan wel zeggen: hier is het de Stroomgod, of liever Spanje, als een persoon verbeeld. Dan, juist deze was onze vraag en éénige bedenking: of de beelden niet meer uit elkander gehouden, en voor verwarring, van de zijde des lezers, behooren behoed te worden?

Het tweede is van den Heer messchaert, Doopsgezind Predikant te Rotterdam, en handelt over den volmaakten Redenaar. Het spreekt van zelve, dat hij dit doet als redenaar, in ongebonden stijl. Wij hebben zijn stuk met veel genoegen gelezen. Het is met de uiterste zorgvuldigheid bewerkt, in eene geleidelijke orde en schoonen stijl voorgedragen. Men treft zelfs eenen opklimming in

[p. 527]

het voornaamste gedeelte dezer redevoering aan, die bij velen hare volkomene werking niet zal missen, en dan inderdaad iets bekoorlijks bezit, stellende eerst den redenaar voor, die vermaakt, dan hem, die overtuigt, en eindelijk dien eigenlijk welsprekenden, die overreedt, wegsleept en tot handelen dwingt. Wij zouden op de gansche redevoering bijna geene aanmerkingen weten te maken, tenzij misschien dat wij bij het laatste gedeelte eenigermate werden te leur gesteld, daar wij weinig of niets van de eigenlijke uitvoering, maar op nieuw van schikking der denkbeelden en zoo vervolgens hoorden. Doch, hoe tevreden dan ook over dit voortbrengsel van wijsgeerte en smaak, van kennis en oordeel, van beschouwelijke en werkdadige redekunde, het deed ons onszelven en den besteden tijd niet geheel vergeten. Het overredende en het vermakende.... Doch misschien komen wij der waarheid door vergelijking nader; zulk eene mate van vergelijking namelijk, als geene onbillijkheid of hatelijkheid met zich schijnt te voeren.

Het laatste stuk, door den Heer van der palm, zou ons wel haast voorkomen met mindere zorgvuldigheid bewerkt te zijn. Wie vitten wilde, zou misschien op de inleiding, op den stijl, op de opgegevene beteekenissen van middelmatig (want dit is het onderwerp), op de invlechting van een geheel stuk over de verkeering met middelmatige menschen veel kunnen zeggen. Maar over het geheel ligt een waas van ongezochte bevalligheid, het houdt ons zoo aangenaam bezig, en ontsteekt ons eindelijk in zulk een ijvervuur voor het ware, eenvoudig-schoone, als wij zouden achten de bijzondere werking van het genie te zijn, dat niet ligt iemand den Hoogleeraar zal betwisten. Zelfs in hetgeen wij noemden, als mogelijk blootgesteld aan berisping, stralen echter zoodanige losheid, gelukkig vernuft en vruchtbaarheid der vinding door, als maar zelden wordt aangetroffen. Dat woord over genie-trotschheid (sit venia verbo!) schijnt ons in het bijzonder een gulden, waar en heilzaam woord. En, zoo voor het overige de letter dit ook bijna niet mogt toe-

[p. 528]

laten, de zin der spreuk, dat er geene middelmatige Dichters behooren te zijn, moet noodzakelijk deze zijn, dat er in elk poëtisch voortbrengsel iets treffends, iets boven het dagelijksche voor het gevoe! verhevens, iets betooverends en streelends moet gevonden worden. Onberispelijkheid van denkbeelden, van versbouw, van beelden en figuren is niet genoeg. Dezelve kan niet meer dan een' kouden, onaangenamen, nutteloozen tooi voortbrengen. Wie deze uitspraak verder trekt of anders opvat, die loopt groot gevaar van tot het overspannene, het winderige of bloot vreemde en monsterachtige te vervallen. Hierop komt inderdaad des Hoogleeraars voorstel neder, waarin hij den Romeinschen Dichter, van wien de bewuste spreuk ontleend is, in zijne Ars poëtica ten deele volgt. Hoe schoon en overtuigend, ja wegslepend dit voorstel zij, zeiden wij reeds. En hartelijk wenschen wij inderdaad, dat het zeer algemeen gelezen worde. Het doel en de eer der Maatschappij, aan wie het behoort, zal daardoor grootelijks kunnen getroffen en bevorderd worden. Wij danken haar althans voor de nicuwe en schoone bijdrage.