Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1823

Redevoering op het vierde Eeuwfeest van de uitvinding der Boekdrukkunst binnen Haarlem, aldaar uitgesproken op den 10 Julij des jaars 1823 door J.H. van der Palm. (Ten voordeele van de Armen der Stad Haarlem.) Te Haarlem, bij V. Loosjes. 1823. In gr. 8vo. IV, 29 Bl. f :-8-:

Wij hebben, zoo bij eene vroegere gelegenheid, als in ons Mengelwerk der vorige maand, reeds heugelijke melding gemaakt van het feest, aan 't welk deze redevoering geen kleinen luister bijzette. Om allen schijn van winderigen ophef te vermijden, zullen wij ons nu bepalen tot eenvoudig verslag en beoordeeling van het stuk zelve. De Heer van der palm zegt zelf het een en ander in zijne voorrede, dat te dezer zake dient. Behalve de redenen toch, waarom deze afzonderlijke uitgave plaats heeft, bestaande in de natuurlijke vertraging, welke die der volkomene Gedenkzuil moet ondergaan, enz. maakt de redenaar melding van de zwarigheden, welke de uitvoering zijner taak drukten, die hij zelf niet geloost volledig te boven gekomen te zijn, en die, in weerwil der goedkeuring, na het uitspreken aan zijn werk gegeven, nu welligt niet zullen nalaten in het oog te loopen. Het is inderdaad zoo, de kortheid des tijds en de feesttoon, die hier billijk gevorderd werd, waren niet gemak-

[p. 512]

kelijk overeen te brengen met die handhaving van koster's regt, welke nog gevorderd wordt, als ook van het gezegende zijner uitvinding, door duisterlingen somtijds betwist. En men verwacht veel van den man, die uit geheel Nederland - wij voegen er bij, met toejuiching van geheel Nederland - tot deze taak geroepen werd; veel ook bij de lezing, zoo wel zij, die de zoo gelukkige voordragt, onder eene opgetogene menigte, bij afwisselende, heerlijke muzijk, bijwoonden, als die hiervan door anderen, als 't ware nog dronken van de feestvreugde, mogten hooren. Doch, na gehoord en gelezen te hebben, gevoelen wij ons volkomen tevreden over den redenaar. ‘Ja, zoo moest de zaak aangevat en behandeld worden,’ zeggen wij; ‘zoo zouden wij het ook...... wenschen gedaan te hebben.’ Slechts op ééne plaats dachten wij, en bij het gehoor, en bij de lectuur, niet volkomen zoodanig. Het is op bladz. 22, waar eene billijke verontwaardiging en regt overvloeijende welsprekendheid den redenaar.... niet de bescheidenheid, de kieschheid en gematigdheid in denkwijze, maar die soberheid in het gebruik van beelden, naar ons gevoel, heeft doen uit het oog verliezen, welke bij hem anders de volkomenste helderheid altijd aan den schoonsten gloed gewoon is te paren. Hoe fraai en warm dan ook dit gansche tweede deel - de heilrijke gevolgen der drukkunst schetsende - met regt genoemd worde, het eerste, het pleit voor koster als uitvinder, en dus voor Haarlem en het geheele feest, is ons nog uitmuntender voorgekomen.

Hoe gepast en lief is reeds de inleiding, over den band, van betrekking en belangstelling, die de menschen, in kleiner en grooter kringen, omvat, toegepast op de uitvinding van éénen man, als stoffe van blijdschap voor eene stad, voor het gansche land, en eenmaal voor het geheele menschdom, gereed den tegenwoordigen dag te vieren! Hoe wijs, en toch inderdaad onverwacht, is de beschouwing van koster's verrigtte, als gegrond op die nijverheid en dat geduld, welke onzen landaard onderscheiden! Hoe fraai is alles, wat hier gezegd wordt, om

[p. 513]

den nederigen oorsprong, en teffens het groote, reeds in de kiem bevat, bescheiden en toch grootsch te doen in het licht treden! Wie leest vervolgens de korte verdediging van het oorspronkelijk verhaal niet met genoegen? Wie verheugt zich niet bij de geschiedenis der opheldering van de lang miskende waarheid? Wie vindt het niet overtuigend, dat zoo vele bijzonderheden omtrent den eersten opgang van het licht der drukkunst bij ons bekend zijn? Wien doet het niet wèl, dat ouder- en kinderliefde hier eene werkzaamheid verheerlijken, die elders door twist en baatzucht al terstond jammerlijk ontluisterd wordt?

Uitmuntend is echter ook het tweede deel behandeld. Spraak, schrift en druk zijn de trappen, langs welke de mensch tot zijne bestemde hoogte opklimt. Zonder den laatsten is de algemeene verspreiding van licht, dat daardoor teffens verhoogd wordt, onmogelijk. Met hem ontstond die ontzaggelijke regtbank van het publiek, voor welke zelfs zij beven, die den Eeuwigen niet ontzien. Doch hier verheft zich de stem der berisping en aanklagte over zoo vele heillooze gevolgen, benevens die welsprekende wederlegging, van welke wij gewaagden. Stop, zoo gij kunt, den bergstroom, die van de Alpen afdaalt, om handel en welvaart aan ons land te brengen, of bedwing hem tusschen naauwe boorden, en breng hem, in kleine, troebele beekjes, waarheen gij wilt! Keer den sneeuwklomp, enz. Neen; erkennen wij het misbruik, maar zien wij het veel menigvuldiger goed gebruik niet voorbij, steunende op hoogere bescherming. Gelukkig het land, waar vrijheid van gedachten heerscht! Gelukkig Nederland.....!

Achteraan volgen eenige kleine ophelderingen. - Leve vrijheid en waarheid, zoo schoon, zoo gematigd en wijs voorgedragen, in dit land, meer dan andere aan hare koestering geheiligd! Leve en zegeprale zij op de jammerlijke duister- en wonderzucht, die, als eene heete koorts, thans sommige der edelste deelen van ons staatsligchaam, van onze letterkundige maatschappij heeft aangetast!