Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1823

Memorie van den Hoogleeraar Jacob de Gelder, overgegeven aan het Hoogheemraadschap van Rijnland, behelzende deszelfs Consideratiën over het Ontwerp van den Heer Baron Van Lijnden van Hemmen, enz. Te Leyden, bij D. du Mortier en Zoon. 1821. In gr. 8vo. VIII en 250 Bl. f 1-10-:

Het staat niet aan ons, te beoordeelen, om welke redenen

[p. 450]

het Hoogheemraadschap van Rijnland de Verhandeling des Heeren van lijnden, benevens eenige andere stukken, juist in handen van den Professor de gelder heeft gesteld, ten einde deszelfs advijs en consideratiën te vernemen over het ontwerp in questie; maar dit durven wij veilig zeggen, had deze Professor er toe kunnen komen, om die taak te zwaar voor zijne krachten te beschouwen, en de vereerende uitnoodiging des Hoogheemraadschaps van de hand te wijzen, hij had beter voor zijne eer gezorgd. Zelf belijdt hij, dat het korte tijdsbestek, hem voorgeschreven, het niet mogelijk maakte, dat deze Memorie zoo geheel de uitkomst van bedaarde en onpartijdige onderzoekingen zoude behelzen, als anders het geval zoude geweest zijn, en dat dezelve vatbaar is voor naauwkeuriger bewerking (bl. 2, 3 noot 1); maar, welverre dat dit het gebrek van opzettelijke bearbeiding zoude verschoonen, neemt elk weldenkende het den Professor wel zeer kwalijk, dat hij van die bearbeiding van een stuk, waaraan de Heer van lijnden meer jaren, dan zijn Hooggel. maanden besteedde, niet liever heeft afgezien, dan met zulk gebrekkig werk voor den dag te komen. Wij staan hem borg, dat, zoo hij, gelijk hij betuigt voornemens te zijn geweest, opzettelijk, bij eene meer gunstige gelegenheid, de Verhandeling bestudeerd had, zijne hoop op eene onwrikbare overtuiging aangaande de uitvoerbaarheid en wenschelijkheid van het groote plan wel zoude vervuld, en althans de gunstige indruk, dien het voortreffelijk geschrist van den Heer van lijnden, zoo als hij zegt, op hem gemaakt heeft, wel zoo zoude behouden zijn geworden, dat hij zijne eere aan eene zoodanige wederspraak niet zoude gewaagd, noch zich aan zoo vele gissingen en verdenkingen blootgesteld hebben.

Het beloop dezer Memorie is dus: eerst wordt de topografische en hydrografische gesteldheid van Rijnland geschetst; in de tweede plaats aangewezen, welke gevolgen elk plan van droogmaking des Haarlemmermeers, en inzonderheid dat des Heeren van lijnden, hebben moet; en dan, bij wijze van resumtie, met zijne consideratiën de Memorie besloten. Wat het resultaat is, spreekt van zelve.

Onmiskenbaar is ook in dit werk de groote geleerdheid, wat de theorie der wiskunde betreft, door welke zich de Heer van gelder onderscheidt; maar - cui bono? vroegen wij dikwijls, waar wij haar zagen aangebragt. Wij zijn

[p. 451]

door den Heer van lijnden ontslagen van de onaangename moeite, om zoo vele zwakke redeneringen, verkeerde toepassingen, overdrevene besluiten en ongelukkige misrekeningen, als van welke deze Memorie vol is, aan te wijzen aan onze lezers. De toeleg, om het Ontwerp, in de Verhandeling voorgedragen, in een belagchelijk licht te stellen, verraadt zich allerwegen. De magtspreuken van den Professer, de scherpe, meesterachtige toon, met welken hij vaak den bescheiden en beschaafden Schrijver der Verhandeling tegenspreekt - dit een en ander, zoo kwalijk voegende in het rijk der waarheid en der wetenschap, kan niet nalaten den onbevooroordeelden aan dezes Tegenschrijvers eigen gevoel van zwakheid te doen denken. Wie ergert zich b.v. niet, als hij bl. 249 leest? ‘De Heer Baron van lijnden zal mij, indien nog ontbrekende proeven en waarnemingen mijne vertoogen zullen bevestigd hebben, (zie Voorrede der Verhandeling, bladz. VII) aan mij zijne toegezegde dankbaarheid wel openhartig willen betuigen.’ - Wel zeker, Professor! indien, zoo als ge schrijft......

Uit dit mij en aan mij ziet men reeds de haast, die des Hoogleeraars pen gemaakt heeft. Wij willen nog een paar soortgelijke stalen van die overhaasting bijbrengen, uit de menigte, reeds in den aanvang van het werk. Bl. 8: ‘Ik zal aanwijzen welke gevolgen elk plan - en inzonderheid het ontwerp - in de gevolgen hebben kan.’ Maar nog erger: reeds bl. 3 leest men: ‘Men zal het gebrek van beschaving en opzettelijke bearbeiding, dat men in hetzelve (dit stuk) met regt zou mogen verlangen, wel gelieven over het hoofd te zien.’ - Ei! waarom toch over het hoofd te zien, wat men verlangt? En nu, die een onbeschaafd en niet opzettelijk bearbeid werk verlangt, wensche den Professor geluk met dit gebrek!

Dat wij noch den inhoud zelven van dit werk beoordeelen, noch de tegenredenen des Heeren van gelder ten toets brengen, geschiedt, dewijl elk eene volledige Recensie dezer Memorie vindt in het laatste der geschriften, ons over dit belangrijk onderwerp bekend, dat wij nu aankondigen.