Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1823

Handboek tot de Leer der Teekenen van Gezondheid en Ziekte (Semiologia medica). Naar de beste Schrijvers vervaardigd, door A. Moll, Doctor in de Geneeskunde, enz. IIde Deel. Bijzondere Leer (Semiologia specialis, Diagnostica). Iste Band. Koortsen, Ontstekingen. IIde Band. Bloedstortingen, Zenuwäandoeningen, algemeene Ziekten met gebreken in de bewerktui-

[p. 320]

ging. Te Gorinchem, bij J. Noorduin. 1821, 22. In gr. 8vo. XXXII, 1266 Bl. Te zamen f 10-2-:

Zoo als wij ons voorgesteld hadden, geeft dit tweede deel, in plaats van eene bijzondere teekenleer, eene bijzondere empirische of historische ziektekunde, waarin de ziekten, in afdeelingen en onderäfdeelingen gerangschikt, in derzelver algemeene en bijzondere toevallen en verloop geschetst, en zelfs derzelver oorzaken en gevolgen worden opgegeven. Na eene korte verklaring van eenige kunstwoorden, en beschouwing van den duur, de tijdperken en den typus der ziekten, verdeelt de Schrijver dezelve in koortsen, ontstekingen, bloedstortingen, zenuwaandoeningen, en algemeene ziekten met gebreken in de bewerktuiging. Deze laatste afdeeling moet zoo wat van alles bergen; wij vinden er de waterzuchten, de geelzucht, de onwillekeurige pisvloeijing, de diabetes, de wormziekten. Onder de bloedstortingen zien wij, met niet minder verwondering, de bloedöphoopingen en de opstoppingen der maandstonden. Doch, dit daarlatende, erkennen wij gaarne, dat dit werk vele blijken draagt van eene vlijtige verzameling en een oordeelkundig gebruik der voorhandene bouwstoffen. Op vele plaatsen vinden wij de kennis van het menschelijk ligchaam, welke ons ontleed- en scheikunde geven, die van de wetten der levenskracht, zeer gelukkig, tot het verklaren der ziekten, toegepast. Misschien met eene enkele uitzondering, zijn de voornaamste ligchaamskwalen zeer naauwkeurig en volledig behandeld. Met eenige omzigtigheid, kan dit werk met zeer veel vrucht, bij het bestuderen der geneeskundige praktijk, gebruikt worden. Wij zeiden: met eenige omzigtigheid; dewijl er hier en daar nog al eene enkele stelling voorkomt, welke aanleiding tot verkeerde begrippen of tot verwarring kan veroorzaken. Zoo stelt de Schrijver het algemeen karakter der koortsen in eene aandoening der bloedvaten, en naderhand beschouwt hij deze aandoening als eigen aan de ontstekingkoorts; hij telt wanorde in de afscheidingen en ontlastingen tot

[p. 321]

de hoofdkenteekenen der koorts, en echter zien wij dit in de ontstekingkoorts niet. Daarentegen hecht de Schrijver niet genoeg waarde aan de verhoogde prikkelbaarheid in het spiergestel, welke dat gevoel van loomheid en ongedurigheid te weeg brengt, aan de koorts zoo zeer eigen. Wij vinden 't ook vreemd, dat hij der rheumatische koortsen de werktuigen van het gevoel tot zitplaats geeft. Wij twijfelen er aan, of bij de ontstekingkoorts zoo bepaald een bestendig gevoel van kracht plaats heeft. Wij begrijpen niet, hoe, in zenuwkoorts, de vaatkoorts iets verschillends is van de overige ziekte, - waarom de Schrijver, ééns smetkoortsen aangenomen hebbende, daaronder de kinderpokken, de scharlakenkoorts niet telt, - waarom, na reeds over de tijdperken en typus der ziekte gesproken te hebben, er nog een hoofdstuk volgt, over de onderscheidingsteekenen der koortsen, naar den typus. Was 't ook, om van de tusschenpoozende koortsen te kunnen spreken? De verscheidenheden, naar de verschillende aangedane deelen, in het vierde hoofdstuk beschouwd, zouden wij liever als een' vierden rang aanmerken, dan de smetkoortsen: er is toch een groot onderscheid tusschen eene koorts met gastrische toevallen, en eene gastrische koorts, waar de aandoening der eerste wegen de ongeregelde beweging in het vaatgestel opwekt. De Schrijver onderscheidt zelf zoo juist de zenuwkoorts van eene koorts met zenuwtoevallen. - Wat voorts de ontstekingen betreft, zouden alle oogöntstekingen wel ontstekingen van slijmvliezen zijn? Bestaat dit werktuig dan geheel uit slijmvliezen? Met reden en zeer diagnostisch verbindt de Schrijver de beschouwing der weivliesontstekingen bij die der ingewanden, welke door die weivliezen bekleed worden. Maar, verder gaande, kunnen wij den Schrijver niet toegeven, dat bloedöphoopingen, onderdrukte ontlastingen van bloed, en bloedstortingen, onder zulk een naauw verband staan met elkander, dat zij in ééne klasse moeten gerangschikt worden. Het algemeen karakter der klasse dient men in elken rang weêr te vinden; en dit vinden wij hier niet. -

[p. 322]

De behandeling der verschillende soorten van krankzinnigheid bevat veel lezenswaardigs; en men ziet, dat de Schrijver met de belangrijke bijdragen, welke de laatste jaren voor dit vak geleverd hebben, zeer bekend is. Is echter de naam, krankzinnigheid, niet te hard voor de zielskwalen in 't algemeen? Is elke zwaarmoedige krankzinnig, in die sterke beteekenis, welke dat woord in onze taal heeft? Ook verwondert het ons, dat de Schrijver het zwaar (niet alleen dierlijk) voedsel der Engelschen alleen onder de mogelijke oorzaken der spleen telt, en bijna alles aan de nevelige dagen toeschrijft. Men weet toch, hoe veel eigenlijke opvulling der ingewanden tot zwaarmoedigheid bijdraagt. Wanneer hij elders middernacht als den tijd van den aanval der slepende borstkramp opgeeft, moeten wij opmerken, dat die regel nog al veel uitzonderingen lijdt; in de gevallen, die wij zagen, was het de nanacht, of vroege ochtend. Eindelijk moeten wij hier nog bijvoegen, dat de Schrijver, bij elke ziekte, den graad van gevaar, den gunstigen of ongunstigen asloop, en de voorteekenen daarvan, opgeeft, hoewel zulks met de strekking van zijn werk niet overeenkomt: dit behoort toch niet tot de Diagnostiek. Het is een nieuw bewijs, dat hij ons eigenlijk eene ziektekunde geleverd heeft; een werk, waarvoor wij hem evenzeer dank verschuldigd zijn.