Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1823

Henrici Joannis Merxlo, Disputatio inauguralis, de vi et efficacia Oraculi Delphici in Graecorum res gravissimas. ‘Over den invloed van het Delfische Orakel op de belangrijkste punten der Grieksche Geschiedenis.’

Dit stuk levert een nieuw bewijs op, dat een goede aanleg lang kan onderdrukt, maar nooit uitgedoofd worden; dat de beminnaar der letteren, door omstandigheden, lang van zijne geliefkoosde bezigheden kan afgeroepen worden, maar vroeg of laat door de beletselen heenworstelt, en den draad der vorige studiën weder opvat. Dit schijnt het geval te zijn van den Heer merxlo, die, in eenen meergevorderden ouderdom, het niet beneden zich rekent, te toonen, dat hij den eersten Akademischen graad in de Letteren waardig is, en

[p. 296]

dat hij, op zijn minst, bekwaam is voor den letterkundigen post, dien hij bekleedt. Hij deelt ons iets van zijnen levensloop mede; maar op eene te korte en te zedige wijze, dan dat wij daarmede volkomen bekend worden. Het blijkt alleen, dat hij, sedert zes jaren, zijne vorige studiën weder opgevat heeft, en, reeds Praeceptor zijnde aan de Haarlemsche school, naar stoffe voor eene Akademische Dissertatie rondzag. In de keus was zijn vroegere leermeester, de Hooggel. Heer van heusde, zijn raadgever

Herodotus ligt ten grondslag voor deze wijsgeerige behandeling der Grieksche Orakels; ja men zou bijkans kunnen zeggen, hetgeen de titel der Dissertatie evenwel niet opgeeft, dat herodotus alleen en uitsluitend door den Heer merxlo geraadpleegd is. Het ligt wel min of meer in den geest der Utrechtsche manier van behandeling, dat men, in de bewerking eener zuiver letterkundige of wijsgeerige stoffe, zich uitsluitend bij éénen enkelen ouden Schrijver bepaalt. Het is wel waar, dat hierdoor zulk een Schrijver grondig onderzocht, naauwkeurig beoordeeld, en op zijne juiste waarde geschat wordt; maar de beschouwing van het onderwerp zelf kan hierdoor in volledigheid verliezen, en de onderzoeker gevaar loopen, zijne stoffe al te eenzijdig te beschouwer.

Op pag. 42 en volg. handelt de Heer merxlo over den invloed van het Orakel op de Grieksche wetgeving. Herodotus leverde hem niets anders op, dan alwat lycurgus betrof: en de wetgeving van solon zou onaangeroerd hebben moeten blijven, indien merxlo niet eene plaats van plutarchus gebruikt had, die hieromtrent eenen wenk geeft. Had hij dezen engen kring niet rondom zich getrokken, dan zou hij niet noodig gehad hebben, zijnen lezeren voor bovengemelden uitstap bijna zoo veel als verschooning te vragen.

Wij maken evenwel voor deze schoone Dissertatie gaarne eene uitzondering. Het godsdienstig gevoel van herodotus was oorzaak, dat geen Orakel, dat eenigen invloed op de geschiedenis der volken had, zijne aandacht ontging; en hij blijft dus, zoo al niet uitsluitend, ten minste de rijkste bron voor eene behandeling der Grieksche Geschiedenis, uit het wijsgeerig oogpunt, dat merxlo gekozen heeft.

Wij zullen eene korte opgaaf der hier behandelde hoofdpunten mededeelen.

In eene inleiding wordt de waarheidsliefde van herodo-

[p. 297]

tus verdedigd. § 1. De invloed van het Delfische Orakel op de zedelijkheid der Grieken. § 2. Bij belangrijke ondernemingen werd dit Orakel door de oude volken veelal geraadpleegd - over croesus - de Lacedemoniërs worden, door het Orakel, van den oorlog tegen de Arkadiërs teruggehouden, en tegen die van Tegea aangezet - p. 37. de Grieken raadpleegden apollo, in tijden van tweedragt en beroerten - p. 42. het Delfische Orakel bekrachtigde de wetgeving - p. 52. bij het uitzenden van volkplantingen speelde het Orakel eene hoofdrol - p. 63. het werd geraadpleegd in tijden van tegenspoed en druk. Dit § is verre het langste, daar het den Perzischen oorlog omvat. Eindelijk, p. 96, het gezag van het Orakel in de geschillen der Spartaansche Koningen.

Indien de Dissertatie ons de geheele uitgebreidheid van des Schrijvers geleerdheid niet leert kennen, doet zij ons echter de rijpheid en juistheid van zijn oordeel bewonderen. Velen hebben, vóór hem, over de Orakels in het algemeen, en over het Delfische in het bijzonder, gehandeld. Maar de wijsgeerig-geschiedkundige beschouwing, waartoe hij de Godspraken, in herodotus vermeld, dienstbaar gemaakt heeft, is, zoo veel wij weten, geheel nieuw; en het was dus ook buiten zijn bestek, van vroegere verzamelaars melding te maken. - In oude tijden was alle levenswijsheid en geleerdheid bij het priesterdom: van daar hun gezag en hun invloed op de zaken en belangen der burgeren. Dit is, in weinig woorden, de geest, die overal in dit stuk heerscht. De stijl bevalt ons uitnemend door zijne zuiverheid en sierlijkheid, en vooral door het mannelijke en fiksche van sommige zeer gelukkig geschrevene plaatsen.

Wij kunnen van dit meesterstuk niet scheiden, zonder een paar bedenkingen te maken.

Op p. 12. voert merxlo tot verdediging van herodotus waarheidsliefde aan: ‘dat deze Vader der Geschiedenis niet toegejuicht zou geworden zijn, toen hij in den Tempel van jupiter aan het vergaderde Grieksche volk zijne boeken voorlas, indien hij ijdele, valsche of ongeloofwaardige zaken verhaald had.’ Wij vreezen, dat merxlo aan die Grieksche toejuiching te veel gewigts geest. Wij zouden denken, dat verre het grootste gedeelte van deze toehoorders nog zulke Critici niet waren, of al wat aangenaam en bevallig verhaald werd, al hield het overal geen steek,

[p. 298]

moest hun welgevallig zijn. De Grieken bewonderden welligt het meest den nationalen toon van herodotus in alles, wat den Perzischen oorlog betrof, en bovenal den dichterlijken vorm van zijn boek, dien zij niet konden miskennen. Men zie creuzer, die Historische Kunst der Griechen.

Op het einde zijner voorrede zegt merxlo, dat hij te laat vernomen heeft, dat in Milaan verschenen was het werk van den Graaf francesco mengotti, waarin bewezen wordt: ‘che quella era un' istituzione politica, intimamente connessa col governo constituzionale della Grecia, e avoedutamente coperta col velo della religione, affine di dare allo medesima maggiore forza ed autorita.’ Hij wil over een boek, dat hij niet gezien heeft, ook geen oordeel vellen; maar merkt toch aan, dat die sluijer van den Godsdienst, waarvan mengotti spreekt, den Grieken vreemd was. Wij kunnen merxlo omtrent het boek van den Italiaanschen Graaf geruststellen. Deze slaat een' geheel anderen weg in: hij stelt, dat het Orakel van Delfi een werkelijk bedrog was, eene uitvinding van de Amfictionen, die op vaste tijden te Delfi bijeenkwamen, en door verdichte uitspraken van het Orakel aan de beslissingen van hunne federative regering kracht en klem gaven: zulk eene wijze van de zaak in te zien is oogenschijnlijk valsch, en het boek van merxlo wederlegt ze geheelenal. Maar het is wel eenigzins jammer, dat deze geene kennis gedragen heeft van torriceni's Considerazioni sull' Oracolo di Delfo del Sign. Conte mengotti, en franc. ambrosoli, dell' Oracolo e degli Anfizioni di Delfo. Deze twee, vooral de laatste, naderen meer tot de denkbeelden van merxlo; dat, namelijk, de staatkunde bij de Grieken haren oorsprong uit den Godsdienst genomen heeft. De schrijfwijze van den laatsten staat evenwel hierin op zichzelve, dat hij zijn onderwerp niet slechts wijsgeerig, maar geschiedkundig - wijsgeerig behandeld heeft; terwijl zijne toevallige overeenkomst met de twee genoemde Italianen slechts de inleiding zijner Dissertatie betreft.

Wij wenschen den geleerden Schrijver geluk met dezen arbeid, waarmede hij roem inlegt, en die ons de hoop geeft, dat hij ons meer vruchten zal leveren van de snipperuren, die hij op zijn nuttig onderwijs aan de Amsterdamsche Latijnsche school woekert.