Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1823

Verhandeling over de Droogmaking der Haarlemmer-Meer; door F.G. Baron van Lijnden van Hemmen, Commandeur van de Orde van den Nederlandschen Leeuw, Lid van de Eerste Kamer der Staten-Generaal, enz. enz. enz. Met vier Kaarten en eene Plaat. In 's Gravenhage en te Amsterdam, bij de Gebroeders van Cleef. 1821. In gr. 8vo. XII en 324 Bl. f 15-:-:

Een kostbaar, maar een kostelijk werk, en bekend reeds genoeg aan zoo vele beoefenaren der Waterwerktuig- en Waterbouwkunde, in onzen leeftijd, gekenmerkt door groote plannen en kolossale ondernemingen van onderscheiden' aard, en den roem handhavende van een volk, welks voorgeslacht zoo vele wonderen van vlijt en kunst verrigtte, en welks helmers zong:

‘Natuur deed niets voor ons, ontroosde ons zelfs haar gunst;
Al wat dit land ons toont, is arbeid, vlijt en kunst.’

Het kan aan elk bekend zijn, en het Haarlemmer-Meerboek van leegwater, maar vooral ook de Nederlandsche Jaarboeken van 1773 enz. behelzen verscheidene bewijzen, dat de verbazende vergrooting van het Haarlemmer-Meer, sedert lange reeds, der zake kundige mannen grootelijks be-

[p. 214]

kommerde, en spoedige voorziening tegen den meer en meer dreigenden nood deed wenschen. Vier jaren geleden verwierf het voornemen des Edelen Schrijvers, en van nog twee met hem eensgevoelende aanzienlijken, om het droogmaken van het Haarlemmer-Meer te ondernemen, (waartoe sedert bijna twee eeuwen ontwerpen zijn gevormd) zoo zeer de goedkeuring des Konings, dat zij verlof tot het beramen van een doelmatig plan verkregen, en tot het uitnoodigen hunner landgenooten tot medewerking en deelneming. Juist overeenkomstig den wensch des Schrijvers en zijner medestanders, werd door de Haarlemsche Maatschappij der Wetenschappen eene Prijsvraag omtrent dit onderwerp uitgeschreven, maar geen stuk, der bekrooninge waardig, ontvangen. Hadde de Schrijver zelf, die, sedert lang, aanteekeningen omtrent de droogmaking van het Haarlemmer-Meer had verzameld, zijn eigen daaruit gevormd ontwerp ingezonden, wie twijfelt aan de gave bekrooning zijner Verhandeling? Inderdaad, alles vereenigt zich hier, om dezelve den roem van voortreffelijkheid in hooge mate te doen verdienen. Grondige geleerdheid, aan de zedigste bescheidenheid gepaard; eene, allen omslag en praal ontwijkende, maar de zaken gepast en juist uiteenzettende voordragt; duidelijkheid, zoo verre de aard des onderwerps toelaat, die allerwegen toont, dat de Schrijver hetzelve rijpelijk overdacht heeft en volkomen meester is, en die elken lezer aangenaam onderhoudt; die lucidus ordo, die de gemakkelijkheid der lezing zoo zeer bevordert, en tot het begrip en de beoordeeling der voorgestelde zaken zoo ongemeen dienstig is; onzijdigheid, ook bij alle blijken van eigene overtuigdheid aangaande de waarheid en waarde zijner meening, en die de kracht der overtuiging, welke de lezer steeds gevoelt, niet weinig versterkt; in één woord, alles, wat men in eene Verhandeling van deze soort billijk verlangen kan, vindt men hier bijeen; en wie verblijdt zich dan niet, dat de Heer van lijnden, daartoe vooral genoopt door het verschillend oordeel over de zaak der droogmaking, na de vruchtelooze poging der Haarlemsche Maatschappij, zich tot vernieuwd onderzoek gezet, en der natie zijn meesterwerk niet onthouden heeft, hetwelk, trouwens, haar zoo wel als hem tot eere strekt?

De Inleiding tot dit werk is, om er nu niet meer van te zeggen, juist geschikt, om de hoogste belangstelling in hetgeen volgen moet bij den lezer te verwekken. Die belang-

[p. 215]

stelling toch kan, na het lezender getuigenissen van d. klinkenberg en b. goudriaan, ariesz., aangaande de nuttige gevolgen der begeerde droogmaking, niet achterblijven, ten ware misschien bij den bevooroordeelden, die den gewonen kring zijner onderzoekingen niet wil te buiten treden. Bij de nuttige gevolgen, door gemelde twee Landmeters opgegeven, negen in getal, voegt de Schrijver nog andere; zeggende, ten slotte der Inleiding: ‘Het is daarenboven geene geringe zaak, eene som van zes à zeven millioenen guldens in omloop te brengen; dezelve moet in alle de aderen der maatschappij, waarin zij zich tot in het oneindige verspreidt, leven en beweging voortbrengen, en aan een aantal menschen werk en brood verschaffen, waardoor de armenkassen der naburige steden en dorpen eene aanmerkelijke verligting te wachten hebben.’

In vijftien Hoofdstukken handelt de Schrijver zijne zaak af.

Het eerste Hoofdstuk heeft ten titel: over de aloude gesteldheid der landen in Holland, en de droogmakerijen, die in dezelve volbragt zijn. Tot dit Hoofdstuk behooren twee Kaarten, welker eene den physieken staat van Holland vóór, en de andere dien na de droogmakerij voorstelt. Wel te pas gebragte belezenheid en geleerdheid kenmerken hier den meester, bijzonder daar hij uitweidt over de watermolens, wier eerste uitvinding hij, met groote waarschijnlijkheid, stelt ten jare 1408. Bijzonder belangrijk is dit Hoofdstuk (hetwelk ons niet verwondert, dat de Schrijver met zulke stijlverheffing eindigt) om de bijgevoegde lijst der droogmakerijen, die, in Noordholland, van 1440 tot 1645, 42,617 m. en 256 r., en, in Zuidholland, van 1614 tot 1820, 35,793 m. en 580 r. aan het water ontnomen hebben. Voor deze lijst alleen zegt gewis elk Nederlander den arbeidzamen en naauwkeurigen man dank.

Bij het tweede Hoofdstuk, waarin gehandeld wordt over den oorsprong en vergrooting van de Haarlemmer-Meer, en de onderscheidene plannen van derzelver droogmaking, behooren insgelijks twee Kaarten. De eerste stelt duidelijk de toenemende vergrootingen des Meers zóó voor, dat deszelfs onderscheidene staten daarop geschetst voorkomen; de andere, eene figurative Kaart, stelt de wijze voor, op welke de nieuwe polder zoude behooren ingerigt te worden. Het lust ons, het plan daarvan kortelijk op te geven. Het Haarlemmer- en het Kager-Meer, mede in de bedijking begrepen,

[p. 216]

eene oppervlakte van water beslaande, groot 20,872 morgens, waarbij nog 323 morgens van het Lutke-Meer moeten gevoegd worden, kan veilig berekend worden 20,000 m. deelbaar land te zullen opleveren. De nieuwe polder zoude in twee ongelijke deelen moeten doorsneden worden door eene Middelvaart, die van het Zuiden naar het Noorden loopt, op welke de dwarsvaarten en dwarswegen met een' regten hoek zouden aanschieten. Het Lutke-Meer moet ten middelboezem dienen, en wel zóó, dat het, met schotbalken kunnende afgesloten worden, nu eens met den boezem van eerste opmaling uit den binnenpolder, dan eens met den boezem van tweede opmaling gemeenschap hebbe, ja zelfs, indien het noodig zij, met den boezem van Rijnland. De boezem van eerste opmaling zoude eene ringvaart vormen op de helling van den bodem, nabij den tegenwoordigen oever des Meers, op eenen afstand van omtrent 30 roeden uit denzelven, deszelfs peil hebben op 10 voeten onder het Amsterdamsche, en met een' dijk van den binnenpolder gescheiden zijn, welke, even als deze vaart, den omtrek van den oever volgende, en met verscheidene rijen van olmen en populieren beplant, op eenen ring van 11 uren gaans, de schoonste vertooning zal opleveren. Deze vaart, dijk en notsloot zal eene oppervlakte van 238 morgens beslaan; de groote middelvaart, met zijne wegen of dijken, 156 morgens; twee groote wegen, den polder in de lengte doorsnijdende, 60, en de dwarsvaarten en dwarsdijken geene 400 morgens. - Zoo ordelijk zich dit Hoofdstuk aan het eerste aansluit, zoo gepast gaat het de ontwikkeling van het opgegeven plan, in de volgende, voor. Immers de opgave van onderscheidene plannen ter droogmaking des Meers, die van tijd tot tijd, laatstelijk in 1808, zijn gemaakt, bewijst voldingend, dat men de mogelijkheid dier droogmaking te allen tijde heeft erkend; en dit is, zoo als men zegt, een paal boven water, te meer, daar die verscheidene plannen kundigheden en denkbeelden verspreid hebben, als nimmer nog bij soortgelijke ondernemingen, vóór derzelver aanvang, waren verkregen.

Maar - wij moeten ons bekorten.

(Het vervolg hierna.)