Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1823

Pars Theologiae Christianae theoretica. In compendium redegit Hermannus Muntinghe. Editio secunda, priore correctior. Tomus II, comprehendens conspectum historicum et criticum praecipuarum de religionis doctrina controversiarum. Groningae, apud J. Oomkens. 1822. 8vo. maj. XIV, 333 pag. f 2-16-:

Nadat de Hoogleeraar muntinghe in den jare 1818 de Christelijke Godsdienstleer zelve ten tweedemale had uitgegeven, zoo als in de Letteroeff. van 1819 door ons berigt is, maakte hij in het afgeloopene jaar dit zeer geacht werk volledig, door eene geschied- en oordeelkundige beschouwing der voornaamste geschillen over die leer;

[p. 138]

waarachter gevoegd is eene opgave van den inhoud der beide deelen. In dit deel heeft de Schrijver, zoo als hij zelf betuigt in deszelfs voorrede, veel meer veranderd, dan in het eerste. Behalve dat, gelijk hij met eene zedigheid bekent, die den waren Geleerde eer aandoet, hij zijne vorige bearbeiding dezer stoffe als al te oppervlakkig beschouwde, wilde hij, vooral, zich thans, met gepaste uitvoerigheid, uitlaten over de gevoelens der Neologen en Rationalisten onzer dagen, welker pogingen meestal voor den ganschen Christelijken Godsdienst zeer gevaarlijk zijn. Voorts verklaart hij, zich op de liberaliteit en op de Christelijke liefde toegelegd te hebben in het behandelen der geschillen over de gewijde leer, ja zelfs, waar hij oordeelde het te kunnen doen, de geschillen der Christenen onder zich niet alleen te hebben willen verminderen, maar ook bijleggen.

In het behandelen dezer geschillen heeft de Heer muntinghe de orde zelve gevolgd der verschillende hoofdstukken van de Christelijke leer. Hij had dezelve ook kunnen rangschikken naar de verschillende sekten, waarin de Christenen verdeeld zijn; dan, gelijk hij zeer wel opmerkt, bl. 1 van het werk zelve, de eerste wijze van behandelen is geschikter, korter, en overeenkomstiger met de Christelijke liefde, die geen behagen schept in de optelling van sekten.

Eer de Schrijver tot de geschillen der Christenen onder elkander overgaat, en nadat hij kortelijk de gevoelens behandeld had der genen, die van de Christenen in het algemeen verschillen, geeft hij eene voorloopige historische beschouwing der geschillen, bij de Christenen over de Godsdienstleer ontstaan, en wel vooreerst van het begin des Christendoms tot aan den leeftijd van Karel den Grooten, ten 2de tot aan de eeuw der Reformatie, ten 3de tot even na het midden der 18de eeuw, en eindelijk tot onzen leeftijd. Dit geheele gedeelte is met zeer veel geleerdheid en onpartijdigheid bewerkt. Zoo merkt de oordeelkundige Schrijver onder anderen bij het derde tijdperk op, hoe door de Remonstranten en derzelver partij

[p. 139]

van wederzijden gezondigd is, doordien men heeft willen bepalen, hetgeen door het menschelijk verstand niet te bepalen was, en dat het beter geweest ware, zich niet te verdiepen in verregaande nasporingen over de predestinatie en de werkingen van Gods genade. Bijzonder heeft ons ook zeer bevallen, hetgeen in het laatste tijdperk wordt voorgedragen, over den oorsprong en voortgang van het Neologisme; en wij bewonderden 's mans kunde, oordeel en Christelijke zachtzinnigheid, gepaard met den grootsten eerbied voor de Goddelijkheid van het Christendom. Hierop volgt nu de bijzondere behandeling der geschillen, naar de orde der Christelijke leerstukken zelve: dit maakt, natuurlijk, het grootste gedeelte uit. Overal ziet men den naauwkeurigen en kundigen, maar ook tevens den onpartijdigen en met Christelijke liefde bezielden Godgeleerde. - In één woord, de beroemde Hoogleeraar heeft, vooral door dit tweede deel in de nieuwe uitgaaf, zich bij allen, die zich op eene grondige Godgeleerdheid toeleggen, en met echt-Christelijke gevoelens bezield willen zijn, uitstekend verdienstelijk gemaakt.