Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1823

Reizen naar IJsland en de Baffinsbaai, de laatste gedaan ter ontdekking van eene doorvaart ten Noordwesten van Groenland, in den jare 1818, door John Ross. Naar de Hoogduitsche uitgave van Dr. W. Harnisch. Met Platen en eene Kaart. Te 's Gravenhage, bij W.K. Mandemaker. 1821. In gr. 8vo. XII en 289 Bl. f 3-4-:

De eerste dezer Reizen is gedaan door den Schotschen Baronet mackenzie, President van de natuurkundige afdeeling der Koninklijke Maatschappij, en Vicepresident van het astronomisch Instituut te Edinburg.

IJsland vertoont zich van verre gelijk eene zeer uitgebreide keten van hooge, met sneeuw bedekte bergen. De visschers, die bij de reizigers aan boord kwamen, hadden schapenvachten aan. In het noordelijk gedeelte van IJsland dragen de inwoners zeehondenvellen met kappen, linnen wambuis en broek tot onderkleederen, en schoenen van ongelooid zeehondenvel. De hoofdstad van IJsland, Reikiavik, maakt, uit zee te zien, eene ellendige vertooning; maar de haven is goed en veilig. Alle de huizen, kerk en gevangenis uitgezonderd, zijn van hout, en van buiten met een mengsel van teer en roode aarde besmeerd. De kerk is groot, doch bouwvallig. De stad bevat 500 zielen. De kleeding der vrouwen op IJsland komt den vreemdeling allerwonderlijkst voor; doch het kenmerk van rijkdom en welgesteldheid is in dezelve te vinden. De maaltijd bij den geheimen Staatsraad olaf stephenson, op het eiland Vidoe, eene halve mijl van

[p. 33]

van Reikiavik, was overvloedig, inzonderheid ook aan drinken. De Paste or van Reikiavik, sigurdson, daarentegen, woonde slecht, en had een inkomen van 120 daalders jaarlijks, dat nog onregelmatig betaald werd; maar de Bisschop, gur vidalin was zeer goed gehuisvest, en een gevoelig, geleerd en openhartig man, die zeer goed Latijn sprak. Daar zijn zes Doctoren op IJsland, die eene uitgestrektheid van 80-100 uren te bedienen hebben, en, indien zij geen traktement hadden, niet zouden kunnen leven; en er heerschen dikwerf ziekten op het eiland, die vele menschen wegrapen. Huidziekten zijn algemeen, en er bestaan drie ziekenhuizen voor ongeneeslijke kwalen. De vrouwen van Reikiavik wasschen en koken in eene heete bron digt bij de stad, en op zekere dagen in Junij baden alle meisjes uit de nabuurschap zich in een' laauwwarmen vijver, die zich hier bevindt. Muzijk en dans zijn niet aanlokkelijk.

De goudbrengende streek heet waarschijnlijk zoo wegens de rijke visscherij. Daar is maar ééne school op het eiland, waarin Latijn, lezen, schrijven, een weinig Grieksch en Hebreeuwsch wordt onderwezen, en de noodige kundigheden ter Bijbelverklaring aangeleerd worden, benevens Deensche taal, geschiedenis, cijferkunst, aardrijkskunde, en, door de genen, die geestelijken willen worden, iets van de kerkelijke geschiedenis. Naar evenredigheid van den staat van onderwijs en den toestand der geestelijken, vindt op IJsland veel verstandsbeschaving plaats. IJsland wordt geheel door onderaardsch vuur doorwoeld; vandaar de kokende bronnen en alom sporen van uitbarstingen. Eene IJslandsche pachthoeve heeft veel van eene Zwitsersche landhut, en het leven in dezelve is des winters zeer eenvoudig. In IJsland worden de schapen niet geschoren, maar geplukt. De muren der huizen zijn van turf, en de huizen zelve ongemeen bedompt en onrein. Het reizen is in den winter in IJsland zeer gevaarlijk; daarom doet de IJslander, wanneer hij van huis gaaf, eerst een reisgebed, en reist dan menigmaal 80-100 uren ver midden door de sneeuw, die de kloven bedekt, en in eene gedurige duisternis; want in Februarij is het des daags slechts korten tijd eenigzins licht; en deze reizen geschieden om de vischvangst. De eiderganzen, wier dons uit hare nesten 3-4 maal wordt weggenomen, zijn voor IJsland van belang en in den broetijd zeer mak, omdat zij alsdan niet mogen gedood worden. De jagt op de meeuwen

[p. 34]

is zeer gevaarlijk. Planten en infecten zijn er op IJsland weinige.

De reizigers trekken naar het Noordwesten, en komen aan de overzijde van eene bogt, aan den voet van eenen berg, waar alles groen, en geen spoor van onderaardsch vuur is. De Pastoor saurbar stond daar reeds 24 jaren op een traktement van 30 daalders, en genot van een stuk land voor koeijen en schapen. Uit twee huwelijken waren hem 24 kinderen geboren. Hij had de naauwkeurigste kennis van de leden zijner 4 mijlen lang en 2½ breed wonende gemeente, tot in alle huisselijke bijzonderheden toe. Het kerkelijke is in IJsland, niettegenstaande de schijnbare uiterlijke armoede der kerken en derzelver bedienaars, goed ingerigt, en de IJslander zeer godsdienstig. Bij den Opperrigter stephenson te Vidoe ten maaltijd, bedienden de vrouw en de meisjes de tasel, maar aten niet mede; wordende de vrouwen op IJsland in zekeren zin als dienstmaagden beschouwd. Er wordt weinig gedrukt, omdat ieder schrijver zijn werk vóór den druk aan eenen boekbeoordeelaar, van regeringswege aangesteld, moet onderwerpen, die naar welgevallen uitschrapt; terwijl de schrijvers van oordeel zijn, dat niemand hun werk verminken mag. In verscheidene deelen van IJsland, bijzonder aan de noordelijke en westelijke kusten, maakt de haaivisscherij eene voorname bezigheid uit. De zondag begint bij de IJslanders zaturdagsavonds ten 6 ure, en de bezigheden worden zondags op dien zelfden tijd hervat.

Belangrijk is de beschrijving van de groote Geifer-bron en van de kleinere, met eene onmetelijke kracht en ontzettend gedruisch kokend heete kolommen waters opwerpende. Het binnenste gedeelte van IJsland, eene landstreek van omtrent 1000 vierkante mijlen, is eene schrikkelijke, onherbergzame woestijn, zonder eene eenige menschelijke woning; want alleen de landen aan de kusten worden bewoond. De vier noordelijke landstreken bevatten gezamenlijk 12000 inwoners. Ontzettend zijn de uitbarstingen van onderaardsch vuur, en geen land ter wereld is er meer mede bezocht dan IJsland.

De reizigers komen van hunnen togt door IJsland te Reikiavik terug, en ontvangen vele blijken van liefde en vriendschap; betuigende steeds aan een rustig en vergenoegd volk te zullen denken, bij hetwelk eenvoudigheid en matigheid nog heerschen, dat met deszelfs zorg voor den wintervoorraad die voor de ziel

[p. 35]

verbindt, welks geestelijken ware herders hunner kudden zijn, en welks gastvrijheid zoo groot is als deszelfs behoefte.

Dit reisverhaal wordt besloten met een geschiedkundig overzigt nopens de eerste bevolking, afgodendienst, invoering van het Christendom, wetenschappelijke beschaving, en verdere lotgevallen van IJsland.

Het tweede dezer Reisverhalen wordt voorafgegaan door eene zeer belangrijke inleiding, behelzende de geschiedenis van Groenland, van deszelfs eerste ontdekking af aan. Men bewondert daarin den ijver en het geduld der eerste bekeerders, die, onder andere moeijelijkheden, te doen hadden met de onverschilligheid der Groenlanders, welke niets meer betuigden noodig te hebben dan zeehonden en gezondheid, en in geen eeuwig paradijs wilden zijn, waar geene zeehonden waren. Ten slotte meldt deze inleiding alle de reizen, die er gedaan zijn, om eenen noordwestelijken doortogt te vinden, tot op die, welke hier vervolgens beschreven wordt.

De Shetlandsche eilanden hebben een verschrikkelijk, rotsachtig aanzien; maar zijn niet misdeeld van vruchten en vee. Zij zijn 40 in getal, waarvan 30 bewoond worden, en 23000 menschen bevatten, waarvan er jaarlijks 1500 op de Groenlandsche walvischvangst uitgaan.

De godsdienstoefening wordt op de schepen door den Kapitein voorgestaan, en hij deelt zelfs geestelijke boeken uit. - Onbegrijpelijk is de indruk, welken de ijsbergen, wanneer men ze nadert, maken, bij elke beweging van het schip van gedaante veranderende, en, onder het aannemen van de schoonste kleuren des regenboogs, zich vertoonende als eene verstijfde, ijskoude wereld, zonder leven. - Uitvoerig berigt aangaande de robben. - Een klein Deensch etablissement was door baldadige Engelsche matrozen afgebrand. - Onderscheid tusschen de mans- en vrouwenbooten bij de Groenlanders, en beschrijving van derzelver tenten. - De lampen verlichten en verwarmen de woning tevens, en tegelijk wordt de pot er boven gekookt. - De Groenlanders eten het ingewand van kleine dieren, zonder er iets anders aan te doen, dan het een weinig tusschen de vingeren te hebben uitgedrukt. Versche en halfgebroeide eijeren worden des winters met beziën, stelen van engelwortel en traan in eenen zak van zeehondenvel ingemaakt, om tot eene winterverkwikking te dienen. - Natuurgeschiedkundige beschouwing van den walvisch.

Na een groot gevaar in het l's te zijn ontkomen, ontdek-

[p. 36]

ten de schepen een woest, doch voormaals bewoond eiland. - Zonderlinge verkeering met eenige Eskimoos. - Beschrijving van den eenhoornvisch. - Verscheidene honden, die de sleden der inboorlingen trekken, hebben hun eene oog door de zweepslagen verloren. - De inboorlingen, wat gemeenzamer met de schepelingen geworden, worden tevens lastig met bedelen en stelen. - De Groenlander is eer door zachtheid dan door hardheid te bewegen; en de tweegevechten in Groenland bestaan daarin, dat twee tegen elkander zingen, en aldus elkander hekelen; de overwinnaar mag zich iets van den eigendom des anderen toeëigenen; de overwonnene wordt bespot. De Groenlanders zijn zeer armoedig, maar tevreden, bezitten zeer veel nationale eerzucht en gehechtheid aan hun vaderland, zijn voorstanders van de gelijkheid, en eerbiedigen over het algemeen den eigendom. De karakteristiek der Groenlanders wordt hier uitvoerig opgegeven. Merkwaardig is het verhaal van den invloed van den Christelijken Godsdienst, door hans egede saabye, eersten Zendeling in Groenland, medegedeeld; volgens hetwelk een jongeling van de, anderzins onder onbeschaafde volken heilige, bloedwraak over den moordenaar van zijnen vader door dien Godsdienst (namelijk door voorhouding van deszelfs reine zedeleer) werd teruggehouden.

Dit, met vele belangrijke opgaven doorvlochten, Reisverhaal eindigt met de vermelding, dat de beoogde doortogt niet gevonden is, en, al wierd zij gevonden, toch geen nut zou doen.