Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1821

Aanleiding tot de afschaffing der pijnbank in de Pruissische staten.

Nog in de eerste jaren der regering van frederik II werd bij criminele regtsplegingen, ter ontdekking van eene niet genoegzaam bewezene misdaad, de pijnbank aangewend.

In de voormalige Stelzenkrug, op de Alexanderplatz, te Berlijn, woonde eene kinderlooze weduwe, en bij haar een arme Candidaat, die zijn kommerlijk bestaan vond in, van den morgen tot den avond, kinderen van bemiddelde ingezetenen les te geven in de eerste gronden der Latijnsche taal, de aardrijkskunde, geschiedenis, rekenen en schrijven.

Op zekeren morgen kwam de weduwe niet, als gewoon lijk, uit hare slaapkamer te voorschijn; dit veroorzaakte eindelijk bekommering, en, toen men de deur van deze kamer opende, vond men de weduwe dood in haar bed. Een strop om haren hals liet geen twijfel, dat zij geworgd moest zijn.

Toen de Overigheid deswege berigt kreeg, liet zij dadelijk den éénigen huisgenoot der vermoorde, den Candidaat, ontbieden, om van hem te vernemen, of hij wegens dezen moord eenige opheldering kon geven, ten einde den dader in handen te krijgen.

De kamer des Candidaats was insgelijks gesloten, en hij

[p. 186]

niet te vinden. Na verloop van eenige uren kwam hij in zijne woning terug. Hij werd dadelijk voor den regter gebragt, en wegens den moord ondervraagd. Hij verzekerde, dat hij deswege niet de minste opheldering geven kon, dewijl hij dien nacht in het geheel niet te huis was geweest. Op de vraag, waar hij dien dan had doorgebragt, antwoordde hij, dat hij gisteren een' vriend, een landgeestelijke, eenige mijlen van Berlijn woonachtig, had bezocht; dat hij denzelven, om 's avonds weder in Berlijn te zijn, vroegtijdig had verlaten, en te voet was teruggekeerd; bij de invallende duisternis was hij nogtans verdwaald geraakt, en had den nacht op het veld moeten doorbrengen.

Deze omstandigheid, en daar hij volstrekt niet in staat was de nachtelijke afwezigheid buitenshuis te bewijzen, maakte hem van den moord verdacht; hij werd derhalve dadelijk in hechtenis genomen, en van den moord beschuldigd. Hij ontkende de daad standvastig; ondertusschen sloeg men daarop geen acht, en maakte geene zwarigheid om hem op de pijnbank te brengen, en alzoo tot bekentenis te noodzaken. Bij den eersten graad derzelve verzocht hij, door de pijn overmeesterd, op te houden, en bekende den moord.

Het gerucht hiervan verspreidde zich door de gansche stad, Maar het meest verbaasden en verschrikten degenen, die den Candidaat zoo vele jaren als huisonderwijzer gekend, en hem, wegens zijn stil, zedig gedrag en liefderijke behandeling zijner leerlingen, achting toedroegen. Zij oordeeleen hem tot zulk een' gruwel niet in staat, en besloten, in eene deputatie, zich tot den toenmaligen Grootkanselier von cocceji te wenden, om hem opmerkzaam te maken, hoe hoogstwaarschijnlijk het was, dat den Candidaat, die tot dusverre onbesproken geleefd had, alleen door de folteringen der pijnbank eene bekentenis was afgeperst geworden, die geenszins op waarheid berusten kon.

Cocceji hoorde de afgezondenen bedaard aan, en liet hen zeer beleefd vertrekken met den troost, dat hij hunne wenken zoude behartigen. Hij liet het ook bij deze verzekering niet berusten, maar vorderde dadelijk de wegens dezen moord en het verhoor des Candidaats opgestelde akten.

Bij naauwkeurig doorzien vond hij, dat men nog niet bekoorlijk had onderzocht, of de weduwe ook mogelijk zichzelve geworgd had, en beval te dien einde eene nadere schouwing van het lijk, hetwelk men, bij een toenmaals

[p. 187]

heerschend vooroordeel, nog niet gewaagd had aan te roeren. Bij deze schouwing werd de scherpregter van Berlijn geroepen, om wegens deze verworging zijn oordeel te zeggen. Hij verklaarde, dat de vermoorde door een' kunstmatigen strop verworgd was geworden. Cocceji kwam deze benaming vreemd voor. Hij liet den scherpregter bij zich komen, en vroeg hem, wat hij onder het woord kunstmatig verstond.

‘Het is eene bijzondere wijze van in een' strop een' knoop te leggen, wanneer wij een' dief moeten hangen, waardoor deze geweldige dood bespoedigd en verligt wordt.’

‘Is dan daarin iets zoo bijzonder kunstigs?’ vroeg cocceji.

‘Dat juist niet,’ hernam de scherpregter; ‘maar het is toch een bijzondere kunstgreep, die alleen dengenen bekend is, die tot het metier behooren.’

Deze omstandigheid opmerkende, liet nu de Grootkanselier in stilte vernemen, of er scherpregters of hunne knechts om dezen tijd in Berlijn geweest waren. Het bleek ook weldra, dat twee scherpregtersknechts uit Spandan des avonds van den nacht, waarin de moord gepleegd was, te Berlijn waren gekomen. Het waren de eigene broeders der vermoorde. Zij werden op zijn bevel gevangen genomen, en - bekenden de daad. Zij hadden hunne zuster verworgd, om, als naaste erfgenamen van haar vermogen, des te vroeger in bezit van hetzelve te komen.

Op cocceji's berigt wegens dit voorval aan frederik II, verbood deze dadelijk het gebruik van de pijnbank in zijne Staten. Frederik heeft de nagedachtenis van cocceji nog vereerd door een marmeren borstbeeld, dat hij op de binnenplaats van het Kamergeregt in Berlijn deed stellen; en al had hij ook anders geene verdienste bij het Justitiewezen, dan verdiende hij reeds daarom zulk een gedenkstuk. Voor hoe velen werd er een opgerigt, omdat zij duizenden in den dood gevoerd hadden! De brave cocceji heeft velen van den smartelijken dood der misdadigen gered, die anders als marteiaars eener wreede regtspleging opgeofferd zouden zijn.