Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1821

Aanmerkingen op de proeve eener taalkundige verklaking van de beteekenis der benamingen van eenige Nederlandsche plaatsen.

(Vervolg en slot van bl. 131.)

Muiden. De uitlegging, hier aan dit woord gegeven, is mede niets minder, dan nieuw. Dezelfde beteekenis van Mond heeft het ook in alle met hetzelve zamengestelde namen, als Arnemuiden, Genemuiden, Leymuiden, IJsselmuiden, enz.

Pijnakker. Zoolang mij uit de oudheid niet blijke, dat deze plaats eene strafplaats geweest zij, vind ik het op losse grouden te steunen, dat men dezen naam zegge te beteekenen ager poenae. Eerder zoude ik denken op eenen akker, met pijnen, of pijnboomen, bezet, hetwelk, in eenen zoo veenachtigen grond, als eene zeldzaamheid zij beschouwd geweest. De eigenlijke naam is Pijnaker, in oude stukken Pinaker; dan het is niets ongewoons, akker met eene enkele K gespeld te vinden. Men herinnere zich slechts Franeker, zamengesteld uit Fron, Vriesch Frane, en eker, aker, akker.

Poelgeest. Over het woord geest, in de hier aangegevene beteekenis, leze men den Heer ijpeij, Taalkundige Aanmerkingen over verouderde Woorden in den Statenbijbel, bl. 35 en volgg.

Scheveningen. De hier bijgebragte afleiding van dezen naam is hoogst onwaarschijnlijk. De oude benaming van Scheveringen, of Scheperingen, duidt genoegzaam den oorsprong van het eerste gedeelte derzelve aan; en wat Ingen, in namen van plaatsen, beteekene, kan men zien bij den Heer hoeufft, bl. 62 en volgg.

Schie. Daar meer dan één water dezen naam voert, is de hier gegeven naamsoorsprong, van schieden, scheiden, niet onaannemelijk, te meer, dewijl de Schie, welke aan Schie-

[p. 175]

land den naam gegeven heeft, in oude oorkonden ook Scye genaamd wordt.

Spui. Onder de wateren hier te lande, die het Spui heeten, is dat, welk Voorn van Putten scheidt, het voornaamste. Tegen de hier gegevene afleiding valt geene bedenking; dan, billijk zoude men mogen vragen, waarom het werkw. spuijen meer van het A.S. spiwan kome, dan van het Gottische spiwan, of het Frank-Duitsche spiwan.

Stolkwijk. Daar de wezenlijke naam Stolwijk, of Stollewijk, is, vervalt daardoor de buiten dat zich niet zeer aanbevelende afleiding, die de Schrijver der Proeve te berde brengt. Hij acht het zoo veel te zijn, als des tolks wijk, de wijk van eenen tolk des volks bij God. Hadde hij het door hem zoo zeer geliefkoosde Angelsaksisch, in het Woordenboek van somner, of benson, opgeslagen, hij zoude gevonden hebben, dat stole, in die taal, de beteekenis van sedes heeft, en beantwoordt aan stal, steal, stede, van den ouden tougval, zijnde ons stal, stel, stede; zoodat Stolwijk mij voorkomt zeer wel door Stedewijk, Stadwijk, te kunnen uitgelegd worden.

Twikkelo. Wil men dit woord volstrekt uit het A.S. afgeleid hebben, waarom het dan niet afgeleid van twiccan, twiccian, afrukken, afscheuren, in tweeën scheuren? Het zoude dan beteekenen eene plaats, van eene grootere, als het ware, afgenomen, en beantwoorden aan den naam van het Engelsche Twickenham.

Utrecht. Over den naam dezer stad is zoo veel geschreven, dat ik het vermetel achte, de gissingen omtrent denzelven door nieuwe te vermeerderen. Het zij mij genoeg te zeggen, dat ik denzelven van Latijnschen oorsprong houde, en uit die taal, niet bij afleiding, maar bij overzetting, in de landtaal Trecht te zijn geweest, en vervolgens Olt-trecht, Oud-trecht, en, bij verbastering, Utrecht, Oud toch is katakteristieker, om dien doortogt te kenschetsen, dan uit, welk genoegzaam op alle overtogten toepasselijk kan genaakt worden.

Velzen. Min waarschijnlijk wordt deze naam, in de Proeve, van het A.S. felsan, boete doen, afgeleid. Men meent dit dorp het oude Felisa te zijn. Ware de grond aldaar steenachtiger, ik zoude den naamsoorsprong in ons oude Vels met meer vertrouwen zoeken, dan ik thans doe, hoezeer mij niet oubekend zij, dat ménage de duinen in Norman-

[p. 176]

die en Pikardie zegt Falaise geheeten te zijn, en hij dit woord afleidt van het Duitsche Fels, welk eertijds twee lettergrepen had; zie wachter op het woord, bij wien men ook het woord Felison vindt, aldaar overgezet Saxis.

Venlo. Ik zoude zeer eenvoudig dezen naam doen zamengesteld zijn uit Ven en uit Lo. Wat Vennen, in het Vriesch Fennen, zijn, weet een ieder, en wat Lo zij, heeft de Schrijver, op Almelo, geleerd. In plaats der Wenden, welke hij hier doet zich ter neder zetten, zoude ik eerder nog denken aan de Finnen, of Fennen, naar sommiger oordeel, aldus van de Vennen, of Fennen, in derzelver land gevonden wordende, genaamd. Zij noemen hun land Suomemaa, van hetwelk het Duitsche Finland voor eene vertaling gehouden wordt, als woordelijk een moerassig land beteekenende.

Voorschoten. De hier bijgebragte afleiding, van for, zwijn, en scoten, weggezonden, zal, verbeeld ik mij, weinigen behagen. Over den oorsprong van dezen naam handelt de Tegenwoordige Staat, 16de D. bl. 415 en 416. Daar melis stoke dien Voerscoten schrijft, en voer, in de oude taal, voor was, zoude ik het ook hier daarvoor houden, en schoten in eenen gewonen zin opnemen, en wel in dien van schot, schut, als ware het eene voorwaarts gelegene beschutting voor eene andere plaats, b.v. Voorburg.

Wassenaar. De oorsprong van het geslacht der wassenaren verliest zich zoodanig in de oudheid, dat het twijfelachtig is, of hetzelve den naam aan de Heerlijkheid gegeven hebbe, of omgekeerd. Hoezeer met voorbeelden, uit de oude taal, zoude kunnen bewezen worden, dat naer, in de oude taal, wel eens nabij beteekende, schijnt mij echter de afleiding van het woord, die hier wordt bijgebragt, zeer gezocht te zijn, te meer, daar het op geen gezag steunt, dat wasse eenen rijzenden duingrond beteekene. Meer dan ééne naamsreden wordt opgegeven in den Tegenwoordigen Staat, 16de D., bl. 525 en 526. Uit dezelve zoude mij die, welke van wasda, of wasna, wordt afgeleid, het meest behagen, indien ik het voor bewezen hield, dat wasna de beteekenis van eene bosschaadje had.

Woerden acht ik niets anders te zijn, dan het meervoud, of de staartuitgang, van het woord Woerd, waarvan de Heer hoeufft handelt bl. 42.

Zoeterwoude. Aannemelijker, dan de afleiding, die de Proeve geeft, komt mij het gevoelen voor, dat Zoeterwoude oor-

[p. 177]

spronkelijk Sueterwoude geheeten hebbe, dat is Sweterwoude, volgens de uitspraak van dien tijd, toen de U voor eene W gold; doch dat, dezelve daarna voor eene U genomen zijn de, men daarvan gemaakt hebbe Zoeterwoude, doordien zoet en zuet, te platten lande, op gelijke wijze uitgesproken wordt. Van Zwet zie den Heer hoeufft, bl. 134 en 135.

Zuilen zoude, volgens den Schrijver der Proeve, den naam hebben van pilaren, aldaar, ter eere van wodan, gesticht. Daar geene oorkonden daarvan bestaan, zijn dezelve althans niet zoo vermaard geweest, dat een eertijds zoo weinigbeduidend plaatsje naar dezelve, als bij uitnemendheid, de Zuilen zouden genoemd zijn, even als de Zuilen van Hercules, en Irmensül, of Irmenzuil. Wilde ik mij in onzekere gissingen ingeven, ik zoude, uit hoofde der kleiachtigheid van den grond, in bedenking geven, of Zuilen den naam niet hadde van het oude sul, vuil, onrein, vermaagschapt met het A.S. sylian, en het oud - Duitsche sulen, bezoedelen. Van hetzelve meenen sommigen, dat ook de Sprokkelmaand sulle, sullemaand, sulmaand geheeten geweest zij, uit hoosde der modderige wegen in die maand, of omdat eertijds de spurcalia in dezelve plaats hadden, ter uitwissching en verzoening van welke de Februa gediend hebben. Hoe dit zij, men zie over het woord de Nieuwe Bijdragen, Iste D. bl. 29 en volgg.