Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1821

Vier Leerredenen over den Krijg. Door J.H.B. Draeseke, Leeraar te Bremen. Gehouden in het jaar 1815. Te Groningen, bij W. Wouters. 1820. In gr. 8vo. 121 Bl. f 1-:-:

Onder de gruwelen, die het verblijf op deze aarde rampzalig kunnen maken, bekleedt voorzeker de Krijg den eersten rang. En, dewijl zijn aanwezen derhalve menige zwarigheid omtrent het geloof aan een goedertieren wereldbestuur zou kunnen veroorzaken, is de godsdienstige beschouwing van denzelven allezins behoefte. Zoodanige vinden wij in bovengenoemde Leerredenen, waarvan de eerste handelt over het wezen van den Krijg; de tweede, over den Krijg in deszelfs gruwelen; de derde, over de waardigheid des Krijgs; en de vierde, over de vernietiging van den Krijg. Onder deze vier opschriften stelt de Prediker den Krijg in het licht van Christelijke waarheid voor; en dezelve doen ons terstond gevoelen, dat wij hier vinden zullen, wat, schoon het onderwerp, bij den eersten opslag, voor den Christelijken leerstoel vreemd voorkome, (hetgeen de Heer draeseke ook aanmerkt) echter zeer wel op denzelven past. Bij deze gelegenheid kunnen wij ons niet onthouden van eene aanmerking, welke ons reeds lang op het hart gelegen heeft, en die wij telkens op nieuw maakten, wanneer wij hoorden: ‘die voordragt was goed als verhandeling, maar niet als preek!’ Onze aanmerking is deze: heeft men geen ongelijk, wanneer men sommige kerkelijke redevoeringen, uit hoofde van haren inhoud, voor verhandelingen verklaart, en haar het regt betwist, op den kansel gehouden te worden? Bepalen zij, die in dezen smaak oordeelen, zich alleen bij de wijze van uitvoering; bij den meerderen of minderen zamenhang met Bijbelleer,

[p. 549]

en bijzonder met Christendom; eischen zij bij het klaar betoog ook godsdienstige zalving; en wijzen zij de voordragt, die deze vereischten mist, van den kerkelijken leerstoel terug: dan zijn wij het met hen volkomen eens. Maar, of er wel eenig onderwerp zij, dat in aanraking staat met menschelijke deugd en met de rust van het menschelijk hart, en hetgeen, dewijl het door het algemeen minder opzettelijk doordacht wordt, dan, wanneer het wordt behandeld, ook wel eene naauwkeuriger uiteenzetting voor het verstand (gelijk in verhandelingen volstrekt vereischte is) vordert, voor den predikstoel min geschikt mag geoordeeld worden - dit is het, wat wij in nadere overweging geven. En toch wordt dit laatstgenoemde oordeel dikwerf geveld. Mist men den toon, die door lange gewoonte eenmaal den naam van prediktoon verkregen heeft, en die bij de behandeling van algemeene godsdienstige waarheden of aangenomene leerstellingen van zelf komt, maar bij onderwerpen van meer bijzonderen aard, waar niet zoo dagelijks op wordt doorgedacht, niet vallen kan; dan zegt men weldra: eene goede verhandeling, maar niet goed als preek! - In dezen geest zou men dus ook, ten aanzien der onderhavige Leerredenen, kunnen vragen: ‘over den Krijg? - vier Leerredenen over den Krijg? - passen die ter heilige stede, en zijn die daar noodig?’ - De Eerw. draeseke doet deze vragen zelf, omdat hij ze bij zijne hoorders moest vooronderstellen; maar beantwoordt ze tevens ook voldoende in de Inleiding der eerste Leerrede, belovende meteen, dat zijn woord over den Krijg niet onverschillig, niet partijdig zijn, en met deze ontkennende eigenschappen de gemoedelijkheid zal vereenigen. Deze belofte is ook getrouw volbragt, en wij vinden hier alles bij elkander, wat er over den Krijg degelijks kan gezegd worden.

Bij de eerste Leerrede wordt de tekst, 1 Jo. IV:16-18, meest gebezigd om eene tegenstelling op te leveren, die ook zeer goed werkt. Uit hetgeen de Krijg is: eene vechtpartij der volken, (de Leeraar vraagt verschooning voor dit lage woord, omdat het de zaak goed uitdrukt)

[p. 550]

volgt, dat oorlogen bij onbeschaafde volken natuurlijk, onvermijdelijk en te huis zijn; maar even zeker ook, dat de Krijg strijdig is met de Rede en hare bedoelingen, dus ook met den geest en de bedoelingen des Christendoms. Met dat al begeert de Leeraar, dat men onderscheide tusschen het oordeel over den Krijg in 't algemeen, en over den Krijg, als een voorbijgaand verschijnsel in de geschiedenis van een volk. In deze laatste betrekking wordt hij vaak noodzakelijk, bij gebrek aan redelijker hulpmiddelen ter verdediging. Dus: kan het zijn, geen Krijg! Maar, tot dat het zoo ver komt, dat overal de liefde heerscht, dure de Krijg voort tegen alles, wat op ons verderf uit is.

Bij de tweede Leerrede is 1 Jo. IV:20, 21 ten grond gelegd; en in dezelve wordt de Krijg beschouwd, als door zonde geteeld, door schrik voorafgegaan, door verwoesting vergezeld, en door ellende gevolgd.

Uit den tekst voor de derde Leerrede, 1 Jo. III:14, ontleent de Heer draeseke dit denkbeeld: wie lief heeft, die weet ook voor de broederen te sterven; namelijk, ook te hunner verdediging, wanneer hunne welvaart bedreigd wordt; en zoo komt hij tot de behandeling van de waardigheid des Krijgs, welke berust gedeeltelijk op de goederen, voor welke - gedeeltelijk op de gezindheden, met welke - gedeeltelijk op de omstandigheden, onder welke - de Krijg gevoerd wordt.

De vierde Leerrede, eindelijk, heeft ten tekst Rom. VIII:19-23. Onder vernietiging des Krijgs verstaat draeseke niet het ophouden van den Krijg; maar de volslagene wegruiming van al datgene, waaruit ooit weder Krijg zou kunnen ontstaan, vrijheid van den dienst des vergankelijken wezens - en onderzoekt, of zulk eene vernietiging van den Krijg mogelijk zij. - In het geringe, in de beperktere betrekkingen, zien wij vaak, dat liefde, rede en goede zeden de tweedragt verwijderd houden. Goede wetten in de staten stuitten het vuistregt der enkele burgeren onderling. Waarom zou er niet eenmaal een tijd komen, wanneer in het groote gebeurde, wat

[p. 551]

wij in het kleine reeds zien, en de Vorsten aan de Rede de eer gaven, welke haar toekomt? - Hiertoe wordt zoo min eene onnatuurlijke afzondering der staten, als eene onnatuurlijke ineensmelting van dezelve vereischt, noch zijn deze te duchten. De tijd, wanneer een eeuwige Vrede de wereld zal verheugen, is ook niet te bepalen; maar noodwendig is de volslagene vernietiging van den Krijg, en heerlijk zal zij zijn.

Aan wenken ter regeling van gedrag en denkwijze zijn deze Leerredenen rijk; en, daar de geheele behandeling van bijbelsch-godsdienstigen aard is, zijn zij op den kerkelijken leerstoel zeer wel op hare plaats geweest. Zij zijn daarenboven in eenen zuiveren, vloeijenden, duidelijken, eenvoudigen, deftigen, mannelijken stijl, en vol orde en klaarheid. Het zijn dus schoone preken ook, welker lezing en herlezing wij durven aanprijzen. - De Heer draeseke was, tijdens de uitspraak dezer Leerredenen, vervuld van de indrukken, door den pas verkregenen Vrede veroorzaakt.