Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1821

[p. 478]

Reize in noordelijk Duitschland, Zweden, enz. Door J.T. James. IIde en laatste Deel. Te IIaarlem, bij de Erven F. Bohn. In gr. 8vo. IV en 312 Bl. f 3-15-:

Het persoonlijk karakter van den regerenden Keizer van Rusland [met opgaaf waarvan dit deel begint] onderscheidt zich door eene groote gemeenzaamheid en nederigheid, welke onder elken anderen regeringsvorm, buiten dien, die in Rusland plaats heest, zou onbestaanbaar zijn. Deze regeringsvorm is een volkomen Oostersch despotismus, welk groote moeite heeft om de toenemende begeerte naar de vrijheid van Europa te onderdrukken. De Adel is een moedig ligchaam, waaronder mannen van zeer veel beschaving en smaak; het volk blijft bij voortduring een ras van domme en ongeoefende slaven. De Senaat heeft de Ukases van den Keizer ten uitvoer te brengen. Deze vervult de opengevallene plaatsen in denzelven. De heerschende geest van het publiek is niet op de zijde der Engelsche staatkunde. Dezer stelsel, om onderstand de verleenen, strekt zeer tot verzwaring van deze omstandigheid. [De vertaler mag met reden de redenering van den Engelschman, over den invloed van Frankrijk en van Engeland op Europa, noemen ‘een proefje van de buitensporige nationale eigenliefde, waarmede zelfs de kundigen en verstandigen onder dit volk behebt zijn.’] Rusland benadeelt [natuurlijk] zichzelve, door den Engelschen geenen volstrekt vrijen invoer te verleenen; ook was het dit voor bewezene diensten wel schuldig. [Dit laatste zegt de schrijver van ter zijde; het eerste tracht hij te bewijzen door beschouwing van de sabrijken in Rusland.] Muntwezen. De handelsbetrekkingen van Rusland zijn uitgestrekt. De onderhoorige landschappen in noordelijk Azië zijn voor Rusland alleen uit hoofde van den handel van waarde. Afkeerigheid van den post van Gouverneur in de provinciën. De landerijen voornamelijk in handen van de kroon. Akademie van wetenschappen te Petersburg, en merkwaardigheden, aldaar bewaard. Mineralogie van het land, sedert het vertrek uit Zweden doorreisd. De kerk der H. Maagd van Kazan, en dienst in dezelve. Vergelijking van den Griekschen met den Roomsch-katholijken eerdienst, ten voordeele van den eersten uitloopende. Doch ook deze, beuzelachtig gelijk hij

[p. 479]

is, werkt weinig op het zedelijk gedrag, hetgeen mede voortkomt uit den lagen stand der priesteren, namelijk der wereldlijke. De hoogere geestelijkheid komt uit de kloosters, en de monniken zijn welopgevoed, en tellen vele mannen van naam en verdienste. [Dus juist omgekeerd als in de Roomsche kerk.] De wereldlijke priesters, om zedelooze bedrijven voor te komen, mogen niet slechts, maar moeten trouwen, zoodra zij het herdersambt aanvaarden, en moeten het nederleggen, zoodra zij weduwenaars worden. Door de geregelde opvoeding der meisjes, en mindere algemeene verkeering met den dienstbaren stand, het schenden der huwelijkstrouw belet. Is het karakter der vrouwelijke wereld in een land ééns welgevestigd, zoo mag men [zegt de schrijver, en wij met hem] vaststellen, dat de ongebondenheid een grenspaal ontmoet, die bijna niet te overschrijden is. - Onder de lieden van opvoeding zelfs is eene zekere mate van bijgeloof te zien. Alle godsdienstige gezindheden worden door het Gouvernement met onverschilligheid toegestaan. In de zeldzame verschillen omtrent het leerstellige in de Grieksche kerk komt somwijlen het gezag der kroon onzacht tusschenbeiden. Zonderlinge straf, Prins gallitzin aangedaan, omdat hij tot de Roomsch-katholijke kerk was overgegaan. - Blijdschap over de uitkomst in Frankrijk. De Keizer beschouwd, alsof hij, en hij alleen, alles had uitgevoerd. Koude en hare gevolgen. Keizer paul verbood zijnen ambtenaren, in het hartje van den winter, het gebruik van eenigerlei pelzen. Maatregelen bij vorst en dooi, om het leven van elken onderdaan te behoeden, omdat het - aan den Keizer toebehoort. Lente en herfst bestaan in Rusland niet. Ridderorden. Voorwerpen van nieuwsgierigheid te Petersburg menigvuldig. Vertrek van Petersburg naar Moskow en Smolensko. Rijwegen uit boomstammen. Dierlijke staat der bewoners van deze streken; alles dragen zij met gevoellooze tevredenheid, en zijn zeer verzot op kortswijl. Lijfstraf aan deze klasse van menschen bestaat in slagen met den stok of met de roede op de billen; bij grooter misdrijven den knoet. Groot-Novogorod. Merkwaardig ontwerp van peter I, tot bevordering der gemeenschap te water, tusschen het noordelijk en het zuidelijk gedeelte van zijn rijk. Weg der karavanen van China en Siberië. Ruslands handelsbelangen overwogen. Reisinrigtingen. Gebeurtenissen van Moskow, de onderwerpen van 's reizigers bespiegeling, naarmate hij deze

[p. 480]

stad naderde. Verhaal van dezelve. Middelen, door het Gouvernement in het werk gesteld, om het volk en te misleiden aangaande den waren staat van zaken en het vertrouwen in te boezemen. Intogt der Franschen in Moskow, en verder gebeurde. [Het verhaal dezer zaken gaat in bijzonderheden, en is zeer belangrijk.] Beschrijving van Moskow. St. Nikolaas heest een glas, welk voor zijne afbeelding geplaatst was, op het Kremlin, onbeschadigd bewaard. Bijzonderheden eener Russische krooning. Onthaal des reizigers bij Prins - [geeft een juist denkbeeld van het landleven eens Russischen grooten, en deszelfs onmetelijk vermogen; maar ook tevens van de betrekkingen der standen: immers in menig groot paleis te Moskow zoo wel, als op de landverblijven, worden 5 of 600 slaven gehouden, zoodat in Rusland slechts heeren en slaven zijn.] Handel van Moskow. Devitchi-nonnenklooster, weleer de gevangenis van sophia, zuster van peter I. Toch eenige menschelijkheid van de Franschen en van buonaparte vermeld. Astogt der Franschen van Moskow. Teregtwijzende aanmerking omtrent de Kozakken. - De reiziger op weg naar Smolensko. Sporen van verwoesting, en vermelding van het gebeurde op dezen weg. Hij wordt te Viasma, als spion van napoleon, gevangen gezet. Voorbeeld van onzinnige wreedheid eens edelmans, wiens koetsier en voorrijder de reiziger in de gevangenis vond. Dorogobusch. Smolensko, alwaar de inwoners, tijdens napoleon's aantogt, met de vleijendste verzekeringen waren gerust gesteld, enz. - Over de krijgstucht, inzonderheid der Franschen. Moeijelijkheid van het reizen in Rusland. Wederom laagheid van den Adel bij het postwezen. Het bedriegen en overvragen in Rusland zoo gemeen, dat de kinderen, van wie gij aardbeziën koopt, er op uitgeleerd zijn. Mglin. De geringste policiebediende spreekt, in de streken, waar de reiziger zich nu bevindt, bijna nooit eenen boer toe, zonder hem eenen slag te geven. [Men kan dus denken, welk berigt hier van de beschaving zal te vinden zijn.] Algemeenheid der dampbaden, en onaangename werking van dezelve op den reiziger. Karavanen. Tchernigoff. Kiev. Overtogt over de Dnieper. Bezoek der onderaardsche begraasplaatsen. Bedevaartgangers, die geloften te Kiev voldoen; wat vermag de geestdrift, godsdienstigheid en het bijgeloof van eenen Rus niet! Aanmerkingen des reizigers over de bouworde alhier. - Bij den overtogt over de grenzen van

[p. 481]

Polen vindt de reiziger alle huizen in de handen der Joden; schijnbaar de éénige menschen, die in eenen staat van werkzaamheid waren. Kostelijke kleeding, inzonderheid der vrouwen, op den Sabbat. Schoonheid van dezen volksstam alhier. Novogorod. Ostrog eene Joodsche stad. Brody, de eerste stad binnen de grenzen der Oostenrijksche staten. Lemberg, tressend door hare bijzonder romaneske en schoone ligging. Het land overal met bouwerij bedekt; geen overslag van de groote opbrengst mogelijk. Landshut in Gallicië. Paleis van lubomirski, (vóór dit deel afgebeeld.) Merkwaardig verhaal van een bezoek bij de Gravin potocki; waarin allezins merkwaardig en karakteristiek is, dat de schoonzoon van de gastvrouw den gast als noodzaakte, zijne pistolen tegen de deur van het vertrek te beproeven, zoodat het eene eind van zijne kamer ras in den toestand van een schild was. Beroemde zontmijn te Wielicza, eene onderaardsche wereld, bevolkt met over de 2000 zielen. Cracow bevindt zich in eenen zeer verarmden staat. Ook hier, gelijk alom in dit werk, inmenging van geschiedkundige aanmerkingen. Eene esther (Joodsche bijzit van cazimir den grooten) voordeelig voor de Joodsche natie in Gallicië, gelijk eene andere het eenmaal in Perzië was. Maar onder het tegenwoordig bestuur zijn zij voordeelige voorwerpen van belasting. De rijkdom des Poolschen Adels is, sedert de vernietiging van hunnen half-republikeinschen regeringsvorm, aanmerkelijk verminderd. Het Pruissisch bestuur zachtaardiger, en beter geslaagd, in het naar den zin van het Poolsche volk te maken, dan het Russische of Oostenrijksche. Dit volk is rijp om te strijden, en ieder Pool heeft aanleg tot den krijg. - In Weenen eindigt deze reisbeschrijving, van welker belangrijkheid wij, door het aanstippen van algemeene punten, slechts een slaauw denkbeeld hebben kunnen geven.