Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1821

De jeugdige Ongehuwde, die eene Gade zoekt. Eene Bijdrage, ter bevordering van eene naauwkeurige kennis aan de huisselijke Zeden en Gewoonten, den godsdienstigen en zedelijken Denktrant der Engelschen. Door Hanna More. II Deelen. Naar den achttienden Engelschen Druk. Te Haarlem, bij A. Loosjes, Pz. In gr. 8vo. Te zamen 882 Bl. f 5-12-:

Te lang, ja waarlijk veel te lang, hebben wij de aanmelding van dit overschoone werk uitgesteld; alhoewel het eene goedkeurende aanmelding allezins verdient, en misschien ook

[p. 262]

wel behoeft. Wij willen het maar opregt bekennen, wij hebben tegen de lezing van de twee, nog al lijvige boekdeelen, die wij dachten, dat een' roman, en niets meer dan een' roman, bevatteden, vrij wat opgezien; wij vernamen van dit boek wel veel lofs, maar merkten, in onzen kring, op, dat de meesten, die het werk prezen, hetzelve niet gelezen, immers niet geheel doorlezen hadden; en meer dan ééne vriendin, die wij naar hetzelve vroegen, zeide ons: ‘Ja, het boek is goed; maar de geschiedenis is vreesselijk langwijlig geschreven: bij het einde van den roman is het huwelijk nog niet eens voltrokken; en er komen zoo vele personen in voor, dat men, wil men het verhaal behoorlijk volgen, wel een lijstje van die alle maken mag, en dan nog loopt men gevaar, die bij de lezing te verwarren.’ Daarbij leverde de vruchtbare drukpers gedurig eenen nieuwen voorraad op; en eerst nu kwam ons, bij hetgene wij reeds te lang lieten liggen, deze Ongehuwde weder in handen. Dan, bij het doorbladeren werd onze aandacht al aanstonds geboeid; wij zetteden ons dadelijk tot de lezing, en nu smart het ons, dat plaatsgebrek ons belet, door eene vermelding naar waarde en een meer dan gewoon uitvoerig berigt, ons verzuim te vergoeden. Het is wel mogelijk, dat het eerste hoofdstuk der Hollandsche lezeresse geen zeer gunstig vermoeden gaf, ten aanzien van het verstaanbare en onderhoudende van dit werk; want het is er ver van daan, dat alle onze Hollandsche Schoonen met milton genoegzaam bekend zijn: dan, wij hebben te goeden dunk van haren goeden smaak en gevoel voor het wezenlijk eenvoudige en goede, dan dat wij meenen zouden, dat zij de Schrijfster van langwijligheid konden beschuldigen, bijaldien zij de lezing slechts hadden voortgezet. Ook vonden wij dat aantal handelende personen niet, hetwelk ons bij de lezing verwarren kan; ten zij men iedere ontmoeting, met de hoofdgeschiedenis in geen verband, als daartoe betrekkelijk beschouwd had, en alzoo de geschiedenis zichzelven verwarde. De titel leert echter reeds, dat men hier veel moet verwachten, hetgeen eeniglijk ter bevordering der kennis van Engelsche zeden en denktrant wordt ingevoegd. Uit dit oogpunt wordt dan alles belangrijk; te belangrijker echter, naar ons gevoel, omdat wij onwillekeurig, bij al dat bijzondere, ons gedurig meenden teruggeleid tot algemeene beschouwing van der menschen zeden, karakter en denktrant. De geschiedenis loopt voor het overige zeer

[p. 263]

eenvoudig. De Ongehuwde is een welopgevoed, verstandig en allerbraafst jongeling, uit den aanzienlijken stand, die zich, nadat hij zijne waardige ouders verloren had, eene Gade zoekt. Op zijne reize naar den besten vriend zijns vaders bezoekt hij de hoofdstad, en vertoeft aldaar eenigen tijd, waar hij in iederen kring de opmerkzame waarnemer is, maar hetgene hij zocht niet vinden kon. Eene dochter van den braven vriend zijns vaders was, als 't ware, opzettelijk voor hem gevormd en opgevoed; geheel dat huisgezin is het voorbeeld van verstand, beminnelijkheid en deugd, en het kan niet anders, of hij, die eenigen prijs stelt op echte vrouwelijke waarde, moet hem hoogstgelukkig rekenen bij zijne keuze en uitzigten. Maar deze inkleeding is van het werk verreweg de minste waarde. Vonden wij ruimte, wij konden eene uitgebreide bloemlezing geven, van allerlei aard, welker geur voorzeker zou uitlokken en behagen; of wij konden de uitmuntendste lessen en wenken opzamelen voor eene verstandige, zedelijke, echt godsdienstige opvoeding: maar allerbijzonderst mogen wij dit werk aanprijzen, van wege de treffelijke voorstelling van Godsdienst en Christendom; daar hetzelve, verre vervreemd van den tijdgeest, die, in de hoogere standen vooral, maar ook in de mindere, Godsdienst en Wereldzin maar al te gaarne poogt te vereenigen; en het ook, evenzeer van onverdraagzaamheid als onverschilligheid verwijderd, den juisten middelweg houdt tusschen te groote gevoeligheid en enkel koele godsdienstige overtuiging; terwijl de krachtige en zuivere zedeleer hier allezins derzelver steunsel en kracht vindt in die kenmerkende leerstellingen van het Christendom, welke doorgaans maar al te zeer kwalijk worden aangewend, of, uit vreeze voor misbruik, ontkend, of voor het minst verdraaid en ter zijde geschoven. In één woord, Opvoeder, Leeraar van het Christendom, Vriend van zedelijkheid en orde, echt verstandig Godsdienstvriend, of hij, die zoo iets worden wil, en ieder zich voor het goede openend hart, zal in dit werk behagelijk en versterkend voedsel vinden; en als hij, op onze aanprijzing, zich met dit werk bekend maakt, twijfelen wij geenszins, of hij zal overtuigd worden, dat wij hem eer te weinig dan te veel van hetzelve hier beloofd hebben.

Mistress hanna more, welke de laatste dertig jaren van haar leven geheel besteed heeft ter verheerlijking van God en ter bevordering van het welzijn harer medemenschen, en een

[p. 264]

beminnelijk voorbeeld geeft van echt werkdadig Christendom, was in de hand der Goddelijke Voorzienigheid een der voornaamste werktuigen, om, zelfs onder de aanzienlijkste klassen, meer echte godsvrucht te verspreiden, en die weldadige opmerkzaamheid op de geringere volksklasse op te wekken, welke thans, gelukkigerwijze, als 't ware aan de orde van den dag is. Hare gaaf, om hare lezers aangenaam te onderhouden, is bijzonder schitterend. De grootste Geleerden van Engeland zochten sinds lang hare kennis; en zij zelve is, zonder daarmede eenigermate te pralen, met de oude zoowel als met de nieuwe talen en letterkunde vertrouwd. De achttiende druk van dit werk in het oorspronkelijke moge, reeds bij voorraad, bij onze lezers pleiten voor de waardije, ook door ons aan hetzelve toegekend. - Mogen zoodanige vrouwen, die door geleerdheid en smaak verdiensten beoogen, zich naar dit voorbeeld vormen, en bij den lof, dien men haar toezwaait, zonder blozen over dien lof, aan Mistress more kunnen denken!