Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1821

De Aarde en hare Bewoners, volgens de nieuwste Ontdekkingen. Naar het Hoogduitsch van E.A.W. von Zimmermann. VIde Deel. Met Platen. Te Haarlem, bij de Erven F. Bohn. 1819. In gr. 8vo. 334 Bl. f 3-12-:

De vertaling van dit nuttige en aangename werk gaat geregeld en spoedig voort. Wij ontmoeten hier een der belangrijkste gedeelten der Aarde, Peru, Paraguay en Tucuman, de groote bergketenen, vuurbergen, watervolkanen en reuzenstroomen van Zuid-Amerika, (de Andes, de Amazonen- en Plata - rivieren, wier mond 30, ja 40 mijlen breed is) de verbazende goud- en zilvermijnen, die de vroegere Spanjaarden voor bergen van goud en zilver hielden, met eene dunne aardkorst bedekt, die digte, eeuwige wouden, met de kostbaarste geneeskrachtige en andere nuttige planten bedekt, waar de reiziger, die nog pas de kale, met eeuwig ijs en sneeuw bedekte, gebergten verlaten heeft, den grond niet zien kan door den digten plantengroei, en in 500 uren geen' enkelen steen

[p. 116]

ontmoet, meer zuidwaarts die onoverzienbare vlakten, waar men 117 mijlen verre geenen enkelen heester, en niets dan gras ziet, zoo hoog, dat het eene verkwikkende schaduw geeft tegen de brandende zonnestralen, waar dan ook het horenvee en de paarden (aldaar uit Europa aangevoerd) zoo vermenigvuldigd zijn, dat een os in 1750 slechts acht stuivers kostte, en men in 1697 voor ééne pijp drie paarden kocht, en zes Spanjaarden zich, voor tweeduizend aangebragte paarden, met eenige ellen laken vergenoegden, om nu van de vele muilezels, schapen, honden enz. niet te spreken. Daar groeit de kostbare Algarova, of Johannes-broodboom, een middel tot herstelling der krachten, en de voortreffelijke Paraguay-thee, een was, door mieren bewerkt, de Copaiva-balsem, enz. Doch wij zien tevens, hoe de mensch geen goed onvermengd van kwaad mag genieten; hoe dat heerlijke Peru, met zijnen geneeskrachtigen China-bast, zijne goud- en zilvermijnen, zijne nuttige Lama's (eigenlijk Gama's), welke den kameel vervangen, en fijne woldragende Vicunna's, zijne verhevene natuurtooneelen en onvergelijkelijke vlakte van Quito, nogtans juist dáár, in die vlakte, en in den omtrek, aan aardbevingen blootstaat, die wel eens aan 20,000 menschen het leven kosten. Dan meenen de vrije volken, die zich tegen Spanje's overheersching in bergkloven en digte bosschen verscholen hebben, dat God den Hemel verlaat, om de menschen te bezoeken; dan springen zij uit hunne hutten, stampen met de voeten, en roepen: Hier zijn wij! hier zijn wij! Immers bij de volken, tot welke de weldadige beschaving der Incas niet was doorgedrongen, en die daarna door de Spanjaarden tot het Christendom zijn overgehaald, heerscht nog het dwaasste bijgeloof. Zien zij een' aap met een' langen baard, men knielt voor hem, als voor een' Aartsvader. Bij de begrafenis der Caciquen bootst men het geluid van alle dieren na, en zulks tot eere van den overledenen; doch straks daarna volgen tranen en gejammer. In Paraguay gelooft men, dat bij eene zons- of maansverduistering het gestarnte door luchthonden gebeten wordt, en men schiet

[p. 117]

naar dezelve met pijlen. Terwijl het gedeelte des lands aan de oostzijde der bergen regelmatig een gedeelte des jaars aan stortregens blootstaat, en alsdan in eene bare zee verkeert, regent het aan de oostkust, ter lengte van 10 graden of 250 uren volgens zimmermann, volgens anderen van 400 uren, geheel niet; doch op vele plaatsen wordt zulks door rijkelijken dauw vergoed. In een oogenblik komt men uit eene vruchtbare vallei in eene doodsche vlakte, zoo akelig als de woestijnen van Asrika. Hier ziet men kale, daar ruige bergen, met groote meren; hier is men in Lapland, daar in Guinea. In Peru verbasteren de Europesche dieren spoedig, zelfs onze granen; terwijl de keerkringsgewassen zoo ongemeen welig tieren, en in de geheimste schuilhoeken geneespianten groeijen. (Wij hebben deze en andere bijzonderheden getrokken uit de reis naar Peru der Zendelingen sobreviela, gerbal en barcelo, die voornamelijk de Pampas del Sacramento, en verdere oostelijke deelen des lands, bezocht hebben, en van welke ook zimmermann verscheidene berigten heest overgenomen.) De oorspronkelijke bewoners, ten deele zwak van verstand, traag en ongevoelig, maar goedhartig, (in Peru en Paraguay, onder de Spaansche heerschappij) zijn in Tucuman en de Plata-streken veel vlugger, geharder en sterker, in zoo verre zij vrij met hunne paarden door de grasvlakten zwerven.

Men ziet uit deze korte opgave der voornaamste onderwerpen, in dit Deel behandeld, hoe belangrijk de inhoud is. De Heer zimmermann heeft vele berigten geschept uit min bekende Schrijvers, zoo als de Opziener der Mijnwerken helms, de Jezuitsche Zendelingen dobritzhofer, jolin en anderen, die, op de plaatsen zelve ambtshalve lang verkeerd hebbende, zeer geloofwaardig schijnen. Voorts heeft hij ulloa, humboldt, de reeds gemelde drie Zendelingen, doch vooral lacondamine en bouguer gevolgd, die deze landen tusschen 1730 en 1740 met ongemeen veel vlijt hebben bezocht en bekend gemaakt.

[p. 118]

Zimmermann vergelijkt, in meer dan één opzigt met regt, de Abiponers, de onafhankelijke bewoners van Tucuman, met de oude Duitschers en Batavieren ten tijde van tacitus, en houdt bij die gelegenheid eene strafrede op de nadeelen der tegenwoordige beschaving, ook grootendeels met regt; doch wij moeten daarbij niet uit het oog verliezen, dat, ofschoon de gehardheid des ligchaams bij de levenswijze der Abiponers moge winnen, echter eene Natie, die jaarlijks, in weerwil harer langlevendheid, sterk afneemt door twisten, oorlogen, en de verschrikkelijke gewoonte der vrouwen, om hare vrucht te dooden, waarvan echter de meisjes uitgezonderd zijn, als welke zij verkoopen kunnen, (zie bl. 298) alles behalve benijdenswaardig en navolgenswaardig is. Wij zouden nader bij de Natuur kunnen blijven, zonder voorbeelden bij onze ruwe Voorvaderen, of bij de barbaarsche Zuid-Amerikanen, te zoeken; wij behoeven slechts tot onze Vaderen in de zeventiende Eeuw op te klimmen, wier gespierd voorkomen op hunne afbeeldingen nog genoegzaam doet blijken, dat zij beschaving en ligchaamssterkte zeer wel wisten te vereenigen.

De Schrijver heeft zich geheel buiten de jongste staatkundige onlusten gehouden, en ook de Vertaler, die zich voor het overige zeer wel van zijne taak heeft gekweten, rept geen woord van de groote verandering, die Buenos-Ayres in een Gemeenebest heeft veranderd.