Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1821

Aanmerkingen omtrent den staat en de evenredigheid der bestanddeelen van de Dampkringslucht, en onderzoek van hetgeen daaromtrent gesteld is in zekere Verhandeling van den Heer H.C. van der Boon-Mesch, Medicinae Studiosus, tot antwoord dienende op eene Prijsvraag, door de Natuur- en Wiskundige Faculteit van de Leidsche Hoogeschool uitgeschreven, en van den volgenden inhoud: Op welk eene wijze bewaart de Natuur de evenredigheid tusschen de beslanddeelen van den Dampkring? Te Amsterdam, bij C.G. Sulpke. 1820. In gr. 8vo. f :-18-:

Algemeen hebben deze Aanmerkingen zeer veel opziens

[p. 63]

gebaard, daar zij eene Verhandeling betreffen, die vele Natuurkundigen, welligt zonder een naauwkeurig onderzoek, voor uitmuntend hielden, en waarin, volgens deze Aanmerkingen, bijna iedere bladzijde eene grove fout tegen eenige voorname natuurkundige wet zoude bevatten. De mededeeling van den inhoud van het boekje zelve zal genoegzaam kunnen doen oordeelen, wat er van de zaak zij.

Wij zijn er verre af van goed te keuren, dat jonge Schrijvers, van welke men veel verwachten kan, door scherpe en onbillijke recensiën worden afgeschrikt; en wij willen niet ontveinzen, dat wij in het eerst dit werkje uit zoodanig oogpunt beschouwden. Dan, eene naauwkeurige en onbevooroordeelde lezing noodzaakte ons, geheel andere gedachten van hetzelve op te vatten. Immers, het is ook even verkeerd, dat jonge Schrijvers, welke dwalingen zij ook voortbrengen, steeds gevleid zouden worden; en wij weten niet, waarom gegronde aanmerkingen niet op eene bescheidene wijze ook tegen hen zouden kunnen voorgedragen worden.

De Schrijver der Aanmerkingen geeft, in zijne Voorrede, de aanleidende oorzaken op, die hem tot het uitgeven van dezelve aanspoorden. Hij had, namelijk, besloten, eene recensie van de bewuste Verhandeling te schrijven; maar, daar zijn geschrift te uitgebreid geworden was, liet hij hetzelve onuitgegeven liggen, tot dat er eene prijsvraag door de Leydsche Hoogeschool uitgeschreven werd, waaruit bleek, dat men het aldaar voor bewezen hield, dat het water in de dampkringslucht zich in eenen opgelosten staat bevindt, hetwelk evenwel tegen het door de eerste Natuurkundigen algemeen aangenomen gevoelen strijdt. Het is ook daarom, dat hij den Hoogleeraar, die de bewuste vraag uitschreef, verzoekt, de reden van deze stelling te willen openbaren; daarbij echter tevens verklarende, dat de bewijzen van den Heer boon-mesch hem geheel onvoldoende voorkomen.

De Schrijver begint zijne aanmerkingen zelve met te zeggen, dat er weinige Geniën zijn, die reeds in hunne

[p. 64]

jeugd in staat zijn, ontdekkingen in de Natuurkunde en aanverwante wetenschappen te doen. Dit vooral moeten jonge lieden in 't oog houden; en wezenlijk zoude de Heer boon-mesch door zijne Verhandeling meer roems behaald hebben, had hij geene nieuwe theoriën zoeken voor te dragen, welke hij niet bewijzen kan, en die dikwijls eenen nadeeligen invloed op de wetenschappen hebben.

De Schrijver voert voorts ter verdediging van zijn ge schrift aan, dat eene teregtwijzing van zulke gebrekkige theoriën van jonge lieden dàn vooral noodzakelijk is, als hunne verhandelingen, die dezelve bevatten, zich niet meer, als het werk van jongelingen, tot den beschermenden bundel der Akademische Annalen bepalen, maar, in Mis-Catalogen aangekondigd, overal afzonderlijk verkrijgbaar gemaakt worden. ‘In eenen tijd,’ zegt hij, ‘waarin in ons Vaderland zoo weinig in het vak der Wis- en Natuurkunde geschreven wordt, zouden welligt buitenlandsche Geleerden, minder bekend met onze inrigtingen, meenen, dat zulke stellingen met die van de Meesters der Schrijvers, dat is met de Geleerden in deze vakken aan onze Universiteiten, overeenkwamen; en buiten twijfel zoude dit den roem onzer Natie zeer nadeelig zijn.’

Den roem van ons Vaderland (in hetwelk de natuurkundige wetenschappen zoo vele voorstanders gevonden hebben) te verdedigen, is zeker de pligt van een ieder, die zich hiertoe in staat gevoelt.

Onze Schrijver geeft voorts aan den stijl van den Heer boon-mesch den lof, welke hem in dit opzigt toekomt; namelijk, dat hij zijne zaken in eene zeer goede orde weet voor te dragen; maar merkt ook hierbij tevens aan, dat zijne gevolgtrekkingen meestal niet zeer juist zijn. Deze aanmerking kan op al de schristen van den Heer boon mesch toegepast worden; en de gissing van den Schrijver, dat hem de eigenliik gezegde mathematische kundigheden ontbreken, en dat zulks de reden hiervan zoude zijn, komt ons zeer juist voor; en nie-

[p. 65]

mand zal het den Schrijver ten kwade kunnen duiden, dat hij derhalve den Heere boon-mesch den raad geeft, bijaldien zulks het geval mogt zijn, zich eenigen tijd aan deze studiën te wijden.

Vervólgens deelt de Schrijver ons eenige algemeene aanmerkingen over den dampkring mede, waardoor een ieder in staat gesteld wordt, zich een regt begrip van den aard dezer vloeistos te vormen. Hij bewijst hierin, dat dezelve niet uit eene chemische vereeniging der gazsoorten, maar uit eene mechanische menging van dezelve bestaat, en toont aan, dat de waterdamp zich, als eene veerkrachtige vloeistof, door de overige veerkrachtige gazsoorten heen, volgens dezelfde wetten als deze, uitbreidt, zonder chemisch met de dampkringslucht vereenigd te worden.

Eindelijk gaat de Schrijver over tot de beoordeeling van de Verhandeling van den Heer boon-mesch. Wij moeten bekennen, dat, alhoewel wij tegen het boekje vooringenomen waren, en vijanden van alle scherpe kritieken zijn, wij echter, zullen wij der waarheid hulde doen, moeten verklaren, dat de aanmerkingen zeer juist en gematigd voorgedragen zijn; en wij raden den Heer boon-mesch, dat hij deze aanmerkingen in dank ontvange: want, als men wilde zoeken, zoude men op elke bladzijde van zijne Verhandeling nog vele fouten kunnen vinden. Inderdaad, het komt ons onbegrijpelijk voor, hoe hij thomson zoo geheel verkeerd kon begrijpen, en hoe hij, zoo aan dezen, als aan dalton, een gevoelen kan toeschrijven, juist het tegengestelde van hetgene door dezelve overal in hunne werken voorgedragen wordt. Wij begrijpen niet, welke gronden de Heer boon-mesch heeft voor eene hypothese, zoo als die, waarvan de Schrijver spreekt op bl. 44 enz., volgens welke hij de wereld voor eene groote galvanische kolom verklaart; of voor die van den Heer ebel, welke hij misschien eens, spottenderwijze, door den Hoogleeraar brugmans had hooren voordragen. Neen, dit voorzeker zal hij evenmin kunnen verdedigen als de chemische vereeniging van den dampkring; en, naar het ons

[p. 66]

voorkomt, zijn de bewijzen van den Schrijver der Aanmerkingen zoo gegrond, dat zij een ieder, die onbevooroordeeld is, en eene genoegzame ervaring in de natuurkundige wetenschappen verzameld heeft, ten volle zullen overtuigen, dat juist dit boekje in staat is, om de eer onzer Natie te verdedigen, en om dwalingen, die vooral bij jonge lieden ligt eenen verkeerden indruk kunnen maken, voor te komen.