Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1820

De sultane Validé.

(Uit de zeer onlangs in het licht verschenene Reizen van adam neale.)

De Engelsche Geneesheer adam neale was in 1805 naauwelijks in Terapia aangekomen, of hij ontving van selim III, toenmaals Turksch Keizer, bevel, zijne moeder, de Sultane validé, te bezoeken. Hij reed dus den volgenden morgen, onder geleide van eenen Tolk, naar het Serail. Een Bostanji bragt hem door de kleine witte poort in de tuinen van het vrouwentimmer. De weg liep voorbij twee wachthuizen der Bostanji's, door eene laan van hooge cipressen, naar een afgezonderd Paveljoen. Hier vond de Doctor, behalve den Turkschen en Griekschen Lijfarts, ook

[p. 655]

de beide opperhoofden der zwarte en blanke gesnedenen, den opziener der bijzondere Keizerlijke kas, benevens eenige Mufti's en Derwischen. Terwijl men hier neale op de gewone ververschingen onthaalde, onderhield hem de Grieksche Geneesheer, polychronon, over de ziekte der Keizerin, die reeds sedert achttien maanden aan eene hardnekkige derdendaagsche koorts leed. Zij was wel reeds meer dan eenmaal daarvan genezen geweest, maar telkens weder ingestort; hetgene aan gebrek van eigene zorgvuldigheid, maar gedeeltelijk ook aan de Turksche Geestelijken moest worden toegeschreven, die der Sultane groote teugen ijswater deden drinken, in hetwelk zij eenen Talisman gedompeld hadden, hetgene dan nu onfeilbaar helpen moest. Dit geheimzinnig middel deed de aanvallen der koude koorts telkens weder terugkomen. De laatste aanval, welken de kranke, kort vóór de aankomst van neale, verduurd had, had alle beweging en gevoel uit de benedenste ledematen weggenomen. Hier moest nu de Engelschman hulp aanbrengen. Hij vond onder de Geneesheeren, zoowel Turksche als Grieksche, die men raadpleegde, drie, die zich Boerhaavianen, en vier, die zich strenge Brownianen noemden, en dus b.v. alle ontlastingverwekkende middelen voor ondoelmatig hielden; terwijl de eerste zulks, wegens eene verstopping van vijf dagen, hoogstnoodig keurden.

Na dit voorafgaand onderhoud, volgde nu de geheele geneeskundige Faculteit den zwarten Kislar Agassi, eenen afschuwelijken Ethiopiër, naar de naastgelegene kioske der Sultane. Aan de deur verruilde neale zijne schoenen tegen gele pantoffels, en trad binnen. Hier lag de zieke, op het midden van den grond, op eene matras, in eene zijden, rijk gestikte deken gewikkeld. De Kislar Agassi beduidde den Doctor, dat hij aan de zijde eener vrouwelijke gedaante moest nederknielen, die, in dezelfde houding, gesluijerd nevens de kranke zich bevond, ten einde den pols van hare Hoogheid te

[p. 656]

voelen. De Doctor gaf, nadat zulks geschied was, te kennen, dat hij ook de tong zoowel, als het geheele aangezigt der kranke diende gade te slaan; doch dit werd hem niet vergund. Er heerschte rondom eene diepe stilte, en zoowel de Geneesheeren als de gesnedenen gaven alleen door gebaren hunne gedachten te kennen. Het opperhoofd der blanke gesnedenen, de Hazni Veliki, deed hem zachtelijk het aangezigt naar den ingang keeren, opdat hij door den Keizer zou kunnen worden gezien, die zich aldaar achter een verguld traliewerk bevond. Zij bleven omtrent twintig minuten in de ziekenkamer, waarvan de vier groote vensters van buiten met vergulde ijzeren traliën voorzien waren, die het vertrek verdonkerden. De wanden tusschen dezelve waren met groote spiegels en arabeske tapijten behangen. De divan, welke langs de muren rondliep, was, even als de kussens, met een bekleedsel van karmozijnrood laken, rijk met goud gestikt, voorzien, en de grond werd door een prachtig Perzisch tapijt bedekt.

Bij onze terugkomst in het Paveljoen, zegt neale, voegde ik mij natuurlijk bij de Boerhaavianen, en schreef een recept, hiermede overeenkomstig, voor. Zoo de kranke eene Christelijke Vorstin geweest ware, zou men waarschijnlijk tot eene ruime aderlating besloten hebben; maar, bij de onkunde en vooroordeelen dergene, die de kranke omringden, was het onmogelijk, hen van de noodzakelijkheid dezer kunstbewerking te overtuigen; bovendien wilde ik het leven mijner ambtgenooten niet in gevaar brengen, daar de wezenlijke of vermeende misslagen der Turksche Lijfartsen niet zelden met de koord of de boogpees gestraft worden. De Hekim Bachi en Hazni Veliki bragten mijn recept terstond bij den Keizer, en legden het hem uit; hij zond mij daarentegen, tegelijk met eene verpligtende betuiging, 150 zechinen. De verwaande zwarte Kislar Agassi hield ons hier nu nog eenen geruimen tijd op. Met eene kwakende stem schilderde hij ons al de hypochondrische ongemakken, waaraan hij leed, en stak de hand uit, waar

[p. 657]

ik te vergeefs de opgestopte polsader zocht, die bij hem, door eene zonderlinge speling der natuur, niet tot aan de buiging der hand reikte, maar zich omstreeks het midden van den voorarm in twee takken verdeelde. In de buiging van de linkerhand was echter de pols duidelijk te ontdekken.

De Sultane leefde nog acht dagen naderhand, en stierf toen in het 73ste jaar haars levens. Mahmud effendi vreesde nu voor de ontmoeting van den stomme met de boogpees; maar, in stede daarvan, werd hij door eene gunstige boodschap van selim, den menschelijksten van alle Turksche Keizers, op eene aangename wijze gerustgesteld. Toen hij zich aan deszelfs voeten wierp, zeide de Sultan, hem opheffende, onder verzekering van zijne achting en gunst, overtuigd te zijn, dat hij (effendi) alles gedaan had, om de dagen zijner moeder te verlengen; maar de Almagtige had ze geteld.

De overledene was, gelijk men weet, de wijze raadgeefster van haren hartelijk geliefden zoon, eene vrouw van uitstekende talenten en vroegere ongemeene schoonheid. Uit Georgië geboortig, en van Christelijke ouders afkomstig, was zij de slavin van den Mufti velizade effendi, werd door hem, reeds op haar negende jaar, aan Keizer mustapha voorgesteld, weldra, bij hare ontluikende zeldzame schoonheid en bevalligheid, zijne lieveling, en moeder van één eenig kind, hetwelk zij, gelijk alle Turksche Keizerinnen, zelve zoogde. Den zoon des Muftis verhief deze dankbare vrouw naderhand tot de hoogste eerposten. De eerbied, welken de Keizer zijner moeder toedroeg, was onbepaald, en zijne welwillende zachtzinnigheid grootstendeels haar werk.