Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1820

Bijzondere eigenschap van het oog.

Ieder, die een' tijd lang een schilderstuk heeft beschouwd, zal bevinden, dat hij meer en meer gemeenzaam wordt met de voorstelling van den schilder. Bij het eerste aanschouwen zal hij zich dikwerf geschokt gevoelen; want des schilders uitdrukking der Natuur dunkt hem onwaar, onvolkomen of willekeurig te zijn. Maar wanneer voor het overige in het voorwerp zelf niets aanstootelijks ligt, zoo worden wij weldra met zijne gebreken verzoend; wij verplaatsen ons zoo geheel in den geest van den kunstenaar, dat wij gelooven in te zien, dat hij de Natuur niet anders kon beschouwen en nabootsen, dan hij gedaan heeft. Dit is eene zeer gunstige eigenschap van het oog; zij zal niet nalaten ons aan te trekken en te boeijen, wanneer onze geest slechts daarbij werkzaam is, en de kunstenaar zijn stuk niet achteloos heeft behandeld, of geene grove fouten daarin begaan heeft. Hij, die zich aldus in den geest van eenen anderen verplaatsen kan, zal spoedig smaak vinden in schilderijen uit alle tijden, in allerlei manieren bewerkt, en van de tegenstrijdigste behandeling. Het zal hem zelfs niet moeijelijk vallen, den leerling en den meester aan het eigenaardige hunner voordragt - waarom zou men deze uitdrukking niet zoowel van

[p. 632]

de beeldende kunst, als van de redekunst en de muzijk gebruiken? - te onderkennen. Maar heeft hij dan nu ook een juist oordeel geveld? En welke is de maatstaf, waarnaar hij dat afgemeten heeft? Deze is alleen te vinden in het aanschouwen der Natuur. Immers de werking van het licht en de kleuren, van de hardheid en zachtheid der omtrekken, van het volle of schrale der gedaanten verschijnt daar wel in de hoogste verscheidenheid, maar nooit willekeurig; altijd als noodzakelijk, en op natuurkundige gronden berustende. Het oog moet dus ten laatste zoo verre komen, dat het ieder tooneel der Natuur even zoo beschouwt, alsof het reeds op het paneel geschilderd ware; en het moet in het oogenblik der waarneming zich de afwisseling van kleuren, tinten en schaduwen, de harmonie van het geheel, en de verscheidenheid der gedaanten en harer perspective vertooning, duidelijk vertegenwoordigen. Daarin bestaat het geoefende oog van den kunstenaar, hetwelk echter ook ieder ander mensch kan bezitten en verkrijgen, al is het, dat hij de werktuigelijke kunst van het teekenen niet bezitte. Zulk een geoefend oog, nu, kan alleen beoordeelen, waar de kunstenaar overdreven geweest, of beneden de Natuur gebleven zij; wie van velen het best geschilderd hebbe: maar ook dit alleen zal het volkomen genot hebben van die getrouwe voorstelling der Natuur, welke een voortreffelijk meester op zijn paneel heeft vertoond.

‘Toen ik,’ schrijft göthe in zijn dagboek, uit ‘Venetië, over de Lagunen voer, en van den rand des gondels zag, hoe zich het beeld der ligtzwevende, bontgekleede en roeijende gondeliers op de heldergroene vlakte en tegen de donkerblaauwe lucht teekende; toen had ik het beste, helderste beeld der Venetiaansche schole voor mij. De zonneschijn verhief de plaatselijke kleuren tot eene blinkende hoogte, en zelfs de schaduwzijden waren zoo helder, dat zij elders wel voor lichte partijen konden dienen. Hetzelfde gold ook van de weêrkaatsing des zeegroenen waters. Alles was zoo helder in het heldere gekleurd, dat er schuimende golven of bliksemstralen noodig waren, om uitstekende lichtjes, even als de tittels op de i, te plaatsen. - Titiaan en paul veroneze hebben deze helderheid in den hoogsten graad uitgedrukt, en waar men dezelve in hunne

[p. 633]

stukken niet vindt, daar is het beeld of mislukt, of het is bijgeholpen.’

Wanneer men sommige dezer uitwerkselen van de Natuur niet kent, loopt men ligtelijk gevaar, eenen kunstenaar onregt te doen. De blaauwe hemel b.v. der Italiaansche landschappen dunkt ons, die in noordelijker streken wonen, te donker. Hij, die nooit de zon boven de oppervlakte der zee heeft zien opgaan, zal de zeestukken van vernet te violetkleurig vinden; die matroos, daarentegen, vond ze juist, die, door de menigte heendringende, om vernet's schilderij van de haven van Marseille te zien, uitriep: Heb ik daarvoor zoo veel moeite gedaan? Ik had wel aan de haven kunnen blijven; want het is alles net hetzelfde.