Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1820

Uittreksels uit een woordenboek der beschaafde wereld.

(Vervolg en slot van bl. 84.)

Rangen. Stelten, op welke het gaan moeijelijk valt.

Redevoering. Demosthenes deed voor de burgers van Athene eene redevoering; de Senaat van Rome, voor tiberius; een dorpschout, voor zijnen heer.... Niets verhevener, niets verachtelijker, niets zotter, dan eene redevoering!

Regter. Iemand, die bezoldigd wordt om te dutten.

Schaakspel. Spel, waarin de Koning altijd mat is, als hij niet omringd wordt door zijne onderdanen.

Schepter. Vergulde stok, die dikwijls breekt in de handen van hem, die er zich van bedient om te slaan.

Schrijvers. Kan men vergelijken bij de nommers eener loterij: van de negentig op zijn hoogst vijf, die iets beteekenen.

Slavernij. De tijd heeft de keten doorgesleten, en de onwetendheid is niet meer voorhanden, om haar te hersmeden.

Smaak. Van al de gaven der natuur is de smaak diegene, welke men het meest ondervindt, doch het minst verklaart; maar, zoo men hem verklaren konde, hield hij op te zijn, wat hij is; want de smaak beoordeelt de dingen, op welke het oordeel geen' vat meer heeft, en hij is, mag men zich dus uitdrukken, het microscoop der rede.

Speelzucht. Razernij, welke tot alle misdaden vervoert,

[p. 127]

en de welvoegelijkheid verbant. Door haar vergeet de vorst zijne waardigheid, en de vrouw de schaamte. Het spel is de domper, welke het vervrolijkende licht der gezellige verkeering, en zelfs dat van den geest, uitbluscht. Om wèl te spelen, behoeft men slechts stilte, koelbloedigheid en werktuigelijkheid. Het is alleen aan de speeltafel, dat de vrouwen niet spreken.

Spreken. Een wijsgeer moet spreken, waarheid; een politiek, logen; een afgezant, dubbelzinnigheid; en een groot koning, wat hij denkt.

Staten-generaal. Vergadering van mannen, welker pligt het is, goede wetten te maken, de belastingen te verligten, en de vrijheden des volks te verdedigen.

Steun. Men kan niet steunen, (zich verlaten) dan op hetgene wederstaat. Nuttige werktuigkundige les voor de volksbestuurders!

Stijl. Buffon zeide: ‘De stijl maakt den man.’

Taalgeleerde. Soort van schoolvos, wiens hoofd een groot arsenaal is van woorden, maar eene woestenij in denkbeelden; doch buitendien een geschikt man, die zijnen levenskring beperkt tusschen den substantivus en den gerundivus.

Tegenspreken. Is somtijds niets anders dan het kloppen aan eene deur, om te weten, of er iemand te huis is.

Toekomst. Voorwerp van verlangen bij de dwazen, en van voorzorg bij de verstandigen. De toekomst is een kwakzalver, die ons het tegenwoordige weet weg te goochelen.

Traag. De grootste zorg van een traag mensch is, geene zorgen te hebben. Het verledene geeft hij over aan de vergetelheid, het tegenwoordige is hem onverschillig, en voor de toekomst laat hij violen zorgen.

Twist. Verkeerdheid van hem, die zich denzelven berokkent; dwaasheid van hem, die denzelven niet voorkomt; ongeluk, wanneer men hem niet heeft kunnen verhoeden.

Uitgewekene. Iemand, die twintig jaren lang geslapen heeft, en ons wil opdringen, dat wij zoowel als hij geslapen hebben.

Uitvinding. Is niet gelegen in de daarstelling eener zaak, maar in de ontdekking, waar zij is, en hoe zij is. Onder de uitvindingen weinig, die wezenlijk nuttig zijn, en onder de nuttige weinig, die aangewend worden.

[p. 128]

Veinzerij. Deze kunst kan geene gewoonte worden, zonder inkrimping van den geest en versteening van het hart.

Verdraagzaamheid. (Godsdienstige) Plant, die men hoopt te zullen zien bloeijen te Rome, sedert de Paus is hersteld geworden door kettersche Engelschen, scheurmakende Russen en Lutersche Duitschers.

Verhalen. De jonge lieden verhalen wat zij doen, de oude lieden wat zij gedaan hebben, de dwazen wat zij verlangen te doen, en de vrouwen - al wat haar in het hoofd komt.

Verhevenheid. Zeker Keizer, ziende op het kapiteel eener kolom het standbeeld van een' man, die de wereld beheerscht had, maar gevallen was, zeide: ‘Mij dunkt, als ik zoo hoog geplaatst ware geweest, dat ik duizelig zou zijn geworden.’ Schoon gezegde van een groot vorst en edelmoedig vijand.

Verlichting. De verlichting omvloeit ons van alle kanten; maar zij behoort, in straalbundels vereenigd, te worden opgevangen, zal zij nuttig zijn. De geest verheldert zich dikwijls ten koste der warmte van het hart.

Vernuft, (Scheppend) Genie. Onderzoek niet, jonge kunstenaar! wat dit is. Bezit gij het, uw gevoel vergewist u daarvan; bezit gij het niet, nimmer zult gij het leeren kennen. Die het heeft, onderwerpt het heelal aan zijne kunst; hij bezielt alles, en doet zelfs de stilte spreken; de aandoeningen, welke hij uitdrukt, doet hij in den grond van ons hart ontstaan; den wellust leent hij nieuwe bekoorlijkheden; de smart, welke hij doet zuchten, dwingt tot tranen; zijne ziel brandt, zonder immer te verteren; zelfs over het eeuwige ijs en sneeuw werpt hij zijnen gloed; de verschrikkelijkheden van den dood ons voorstellende, weet hij ons nog dat levensgevoel mede te deelen, dat hem nimmer begeeft, en dat hij mededeelt aan elk hart, gevormd om het op te nemen. Maar helaas! waar zijne kiem niet voorhanden is, verliest hij zijnen invloed, en zijne wonderen bestaan niet voor hem, die dezelve niet weet na te volgen.

Vertegenwoordiger. Iemand, die met een' geloofsbrief komt, en (somtijds) met eene akte van aanstelling vertrekt.

Vervolging. Middel, om de ketterij aan te moedigen, aan de verdienste roem, aan de nietigheid gewigt, aan een boek lezers, aan een' zot vermaardheid, en aan een' kwakzalver beruchtheid te verschaffen. In de achttiende eeuw vonden

[p. 129]

de vervolgde Schrijvers bij de redelijke lieden overal open tafel en herberg.

Verwachting. Staat van beguicheling, hoedanig de wezenijkheid ook moge uitvallen, die daarop volgen moet.

Visitekaartje. Oplettendheid van iemand, die zich verheugt u niet te hebben aangetroffen.

Volkskarakter. Niet te beoordeelen in staatsberoeringen. Het zou toch niet billijk zijn, den dampkring te beoordeelen uit zijne wolken, de zee uit hare branding, de aarde uit hare volkanen.

Volksvergadering. Bijeenkomst van menschen, die beter weten, wat zij niet, dan wat zij werkelijk willen, en die dikwijls besluiten, hetgene niet zij, maar anderen willen.

Vonnis. (Onregtvaardig) Niets schandelijker dan een veroordeelend vonnis, wanneer de meerderheid der burgers bereid is, het slagtoffer eene burgerkroon aan te bieden.

Voorvaderen. Voorwerpen van hoogmoed voor vele lieden, die de aarde tot last zijn. Zich beroemen op zijne afkomst, is zoo veel als de vrucht in den wortel zoeken, in plaats van aan de takken.

Voorzigtig. Iemand, die acht geeft op de verledene, zich bedient van de tegenwoordige, en berekent de toekomende dingen.

Vrek. Iemand, die zijne beminde tot dien graad liefheeft, dat hij vreest hare schoonheid te benadeelen met haar slechts aan te roeren.

Vrienden. De boosdoeners hebben slechts makkers, de lichtmissen gezellen, de inhebbers deelgenooten, de vorsten hovelingen; het gros der menschen is slechts door belangzucht aan elkander verbonden: de deugdzame lieden allen hebben vrienden.

Vrije Uren. De dierbaarste oogenblikken des levens, niet omdat men in dezelve ledig kan zijn, maar omdat men in dezelve de vrijheid en de middelen heeft, om te doen, wat men wil. De vrije uren van den wijze hebben dezelfde overeenkomst met den arbeid, als de ledigheid van den zot met de luiheid.

Vrolijkheid. ‘De dauw der vrolijkheid,’ zegt montaigne, ‘besproeit zelden de ziel van eenen snoodaard. Lodewijk XI was altijd neerslagtig, en hendrik IV altijd vrolijk.’

[p. 130]

Wartaal. Is tweederlei, enkel of dubbel: de enkele is die, welke de Schrijver alleen, en dus de lezer niet begrijpt; de dubbele, welke de Schrijver zelf niet verstaat.

Weelde. Steun van de kunstvlijt, en bederfster van de zedelijkheid. Men moet dezelve matiglijk genieten, even als den wijn, zal zij hem niet verzwakken, wien zij anders kracht zou hebben gegeven.

Weêrhaan. Klein stuk lood, dat door den wind wordt omgedreven, en dat gewoonlijk de gedaante heeft van een' haan of van een' visch. Men heeft het nog niet durven wagen, daaraan eene menschelijke gedaante te geven, uit vreeze van - toepassingen. Er bestaat eene groote orde onder dien naam, welke het belang ten kruis, en de schande tot lint heeft. De weêrhanen, die op de hoogste toppen geplaatst zijn, draaijen het makkelijkst om.

Wereldburgerschap. Zelfzucht, welke, om zich ontslagen te houden van ouders en kroost te beminnen, voorgeeft met hare liefde de geheele wereld te omvademen.

Wet. Spinnewebbe, waarin de vliegen blijven hangen, doch waar de wespen doorheen boren.

Woordenboeken. Een vervaardiger van Woordenboeken bragt eens d'alembert het oneigenaardige van eenige door hem gebezigde woorden onder het oog: de Akademist veranderde dezelve. De andere, door deze gezeggelijkheid bemoedigd, maakte toen aanmerking op eene zinsnede. ‘Neem niet kwalijk, Mijnheer!’ zeide d'alembert; ‘ik erken uw gezag, als er enkel geschil is over één woord; maar dit houdt op, als er slechts twee naast elkander staan.’

Zelfverheffing. Philippus IV, het Koningrijk Portugal en - eenige andere provinciën verloren hebbende, vond juist toen geraden, den bijnaam de Groote aan te nemen. Dit deed den Hertog van medina-coeli zeggen: ‘Onze Koning is gelijk eene gracht, die grooter wordt naar gelange zij in aarde verliest.’ (à mesure qu'on leur ôte des terres.)

Zinsnede. Het is moeijelijker, de eerste zinsnede te vinden, dan de duizendste, omdat de laatste altijd uit de eerste voortvloeit, zoowel in eene volgehoudene zamenspraak, als in eene geleerde verhandeling.

Zwitser. Vrijgeboren man, doch dien de Koningen koopen bij het stuk.