Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1820

[p. 40]

De rekenkunde.

In bosschen, misschien zoo oud als de aarde, lagen de oude bewoners van het Noorden achteloos op hunne beerenvacht uitgestrekt. Nu hoorden zij, hoe onder de digte eiken het lied werd aangeheven; hoe hunne priesters lofliederen zongen, of den roem vermeldden der dapperen, die vielen: en, uit hunne onverschillige sluimering gewekt, schoolden zij om hunne statige zangers henen, weggesleept door het natuurlijk gevoel hunner harten. Moet dit de werking der Dichtkunst op ruwe menschen geweest zijn, niet minder groot is haar invloed bij beschaafde volken. Hier toch doet zij, met nameloos vermogen, elke stemming en gewaarwording ontstaan in het hart van hem, die leest of hoort, en voert hem in verrukking tot eene hoogte, waarvoor het oog duizelt.

Deze invloed der Poëzije, en met haar van alle schoone kunsten, wordt gezegd van alle tijden, bij alle volken en aan alle plaatsen dezelfde geweest te zijn, tot een zeker bewijs, dat de zucht voor dezelve den mensch natuurlijk eigen is. Voert echter dit schoone alleen niet tot geluk, het doel des levens; zijn alle pligten en betrekkingen niet door gevoel en verbeelding te vervullen, maar veeleer door een rusteloos pogen en streven in werkdadigheid en kracht, door overleg en plan bestuurd: vergund zij het dan, een enkel oogenblik de aandacht te bepalen bij eene wetenschap, die geen dichterlijk schoon bezit, maar rijk is in werkdadig nut, de Rekenkunde, en dezelve voor te stellen als eene der eerste behoeften van het maatschappelijk leven.

De Rekenkunde te beschouwen als den grond van eene rij van wetenschappen, die met elkander in gewigt wedijveren, en het geheele veld te overzien, van de eenheidstafel van pestalozzi tot de fluctierekening van newton, zou eene taak van wijden omvang zijn; maar van eenen anderen kant doet deze wetenschap zich niet minder belangrijk voor, en van deze zijde worde thans het standpunt genomen.

Veelvuldig en verscheiden zijn de betrekkingen der menschen met en tot elkander; vele van dezelve zijn zuiver arithmetisch, en op deze rusten veelal de andere, als op éénen grondslag. Moet nu het stevigste gevaarte instorten, zoodra de grondslagen zwichten en hetzelve begeven, dan

[p. 41]

is er ook geen geluk mogelijk, zonder dat vooral onze rekenkundige verhoudingen met de maatschappij in eene naauwkeurige overeenstemming staan. En het is hier, in het regelen dier verhoudingen, in den geest van overrekenen en overleggen, dien deze wetenschap, in meerdere of mindere mate, aan hare beoefenaars schenkt, dat hare hoofdverdienste ligt.

Hij toch, die, niet doordrongen van dien geest, zijne arithmetische betrekkingen met de maatschappij verwaarloost, en zijne uitgaven en inkomsten in eene ratio inversa brengt, moet spoedig ontwaren, dat het totaal van ellende, die deze overspanning volgt, gelijk staat met het voorgaande genot, zoo al het eerste het laatste niet overtreft, en de weeën van dit gebrek aan arithmetisch gevoel zich niet zelfs tot een volgend geslacht uitstrekken. Hij, die de proza van het gemeene leven veracht, alleen in het gebied der idealen leeft, en zich door rustelooze togten naar het rijk der verbeelding afmat, moet, vroeg of laat, met pijnlijk gevoel ontwaken, en, in weêrwil van zich zelven, tot deze gewone betrekkingen terugkeeren. En hoe geheel anders is alles hier, dan in het land van eigene schepping! In de denkbeeldige wereld was alles voor hem rijkdom en overvloed, weelde en genieten; verrukking en bespiegeling hielden het aanwezen staande; credit en debet waren geheel onbekend, en er was geen deficit zoo aanmerkelijk, of het liet zich wegdenken. Geheel anders vindt hij het in de maatschappij. Hier is, ja, ook rijkdom en overvloed, maar ook de tegengestelde uitersten; het bestaan vordert hier volstrekt iets zelfstandigs; credit en debet zijn niet langer ijdele klanken; in tegendeel, zij beheerschen de wezenlijke wereld met eene noodzakelijke en onveranderlijke gestrengtheid, waarop de burgerlijke orde steunt, en het geringste te kort belet eene zuivere vereffening.

De Rekenkunde, de wetenschap des maatschappelijken levens, voorkomt, door den geest, dien zij in ons brengt, zulke misleidingen, die het leven, ten zachtste genomen, moeten verbitteren. Met de griffel in de hand leert zij ons, bezadigd het al te hooge, het denkbeeldig voordeelige verwerpen, omdat of het ontwerp de noodige vastheid niet heeft, of omdat de gevorderde krachten met het te bereiken doel niet in evenwigt staan. Door de geldelijke omstandigheden te regelen, doet zij de zedelijke minder gevaar loopen van verbroken te worden. Hoe dikwijls toch moeten de ze-

[p. 42]

delijke verhoudingen zich plooijen naar de eerste, en hoe dikwijls worden zij om dezelve vaneengereten en verbroken! De kennis van den financiélen toestand van den mensch gaf steeds, in duizende gevallen, eene betere oplossing van vele zijner booze daden aan lavater's gelaatkunde, of de grepen van gall naar de welvingen van deszelfs schedel. Zullen de schoone kunsten kunnen genoten worden, dan moet en kan het ook alleen onder de bescherming der huishoudende Rekenkunde zijn. Hoe zal eenig kunstgenot rein gesmaakt worden, zoo ontredderde huisselijke omstandigheden de rust beoorlogen? Of heeft ooit een geest met den juichenden horatius gejubeld, terwijl het ligchaam kromp op het denkbeeld van nakende behoefte en jammer?

Voeren de kunsten der verbeelding den vurigen geest wel eens buiten de wezenlijke wereld, de eenvoudige Rekenkunde maakt ons voor dezelve meer geschikt: elke stap kan hier eene les worden van echte levenswijsheid. De optelling is al aanstonds rijk in toepassing. Dagelijksche voorbeelden toonen, of hebben getoond, hoe het vasthouden aan deze waarheid: ‘de hoeveelheden der bijzondere posten bepalen de grootte der som;’ ‘ook door de kleinste bijdrage wordt de som vergroot,’ tot welstand en voorspoed leidt. De geschiedenis van ons land, in zijnen besten tijd, is een doorloopend bewijs van de heerlijke einden, waartoe de vaderen met hun: ‘door eendragt worden kleine dingen groot,’ in den ruimsten zin genomen, gekomen zijn.

De aftrekking moet in de waarheid, die zij elk oogenblik predikt, huishoudelijk beschouwd, van de grootste waarde zijn. Was de overtuiging, bij allen en in alle gevallen, steeds levendig, ‘dat de aftrek nooit de hoofdsom mag te boven gaan, of dat een ontkennend overschot er het gevolg van is,’ dan zou welligt dat waas van welvaart, dat zich over de maatschappij verbreidt, verflaauwen; maar vast gaat het, dat het quantum van waarachtig levensgenot moest vermeerderen. Het denkbeeld: ‘hoe grooter deeler, hoe kleiner quotient,’ is de eenigste arithmetische waarheid, die alle volken, dikwijls met vertrapping van regt, hebben gekend: maar daar, waar een algemeene en omvattende rekenkundige geest heerscht, worden ook de zedelijke verhoudingen in dezelve opgenomen; en daar valt geene onregtvaardige toepassing van deze waarheid te vreezen; daar voert zij alleen tot een be-

[p. 43]

redeneerd overleg. De betrekkingen van de leden der maatschappij tot elkander behoeven maar vlugtig te worden gadegeslagen, om, op het hooren van den naam alleen, van het groote gewikt van andere regels, b.v. die van intrest, van schade en baat, van winst en verlies, ten volle overtuigd te worden.

Deze kennis, die eenen zoo heilzamen invloed op haren bezitter oefent, die in hare bijzondere deelen nieuwe voordeelen aanbiedt, is dikwijls beschouwd als een handelgeest, die alleen voor getallen leeft, en ongevoelig maakt voor het schoone en verhevene: maar ook dit wederspreekt de ondervinding. Zien wij niet, hoe de sommen, die vondel in de bank moest verrekenen, zijne veêrkracht niet verlamden, en hoe hij, in weêrwil van dezelve, met de koenste vlugt opsteeg; hoe roemer visscher, om de posten van zijn grootboek, de zucht voor de letteren niet varen liet: en hoe vele mannen van vroegeren en lateren tijd hebben niet getoond, dat de wetenschap en de beoefening der Rekenkunde hand aan hand kunnen gaan, en zich, in de schoonste overeenstemming, vereenen met die der fraaije letteren?

Zoo mogen dan schoone kunsten, natuurlijk voor ons geschikt, het leven veredelen en versieren; maar de Rekenkunde moet ons, als een weldadige Genius, door het leven voeren, opdat zóó al onze betrekkingen en verhoudingen, onverbroken en ongeschonden, als eeuwige reeksen, oneindig voortloopen.

h.j. nassau.