Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1820

Staat- en Handelkundige Beschouwing van het Koloniaal Systema in Frankrijk, met een Tafereel der Technologische Benaming van alle de Koloniale en Commercieele Etablissementen der Europeanen in de andere Werelddeelen. Door D. van Hogendorp. Uit het Fransch vertaald. Te Amsterdam, bij H. van Kesteren en Zoon. In gr. 8vo. f 1-16-:

Wij hebben het verslag van dit boekje een weinig lang verzuimd; doch beter laat dan nooit. De Schrijver is de genoegzaam, vooral te Hamburg, bekende Fransche Generaal hogendorp, van wiens daden wij niets zullen zeggen, daar Europa ze kent; maar wij hadden toch wel gewenscht, dat de Schrijver zelf, in zijne Voorrede, waar hij zoo luid de dankbaarheid der Natie voor een' verdienstelijken Burger inroept, die daden een weinig meer in het oog hadde gehouden. Doch beschouwen wij liever zijn werk. De Heer d. van hogendorp, in zijne jeugd langen tijd in de Oostindiën doorgebragt hebbende, heeft aldaar de gebreken van het stelsel van monopolie en uitsluitende handelmaatschappijen, vooral die van het Nederlandsche bewind, leeren kennen, en vleit zich, de hoofdaanleiding tot afschaffing van dat stelsel te hebben gegeven. Thans (of liever bij het opstellen van dit stukje; want wij vermee-

[p. 668]

nen, dat hij zich sedert naar Brazilië begeven heeft) in Frankrijk gevestigd, tracht hij te betoogen, dat het Koloniale stelsel van dat land door de omstandigheden onbruikbaar geworden is, na het verlies van St. Domingo niet genoeg voortbrengselen meer oplevert, eene jaarlijksche nadeelige handelbalans voortbrengt, en dus door een nieuw moet worden vervangen. Hij begint, met de benaming van Volkplantingen, of Koloniën, voor alle etablissementen der Nederlanders in andere werelddeelen (waarvoor wij niet eens een woord hebben) ongeschikt te keuren, en verdeelt al die bezittingen dus: 1.) in eigenlijk gezegde Volkplantingen, welke of geheel (zoo als Kanada, de Kanarische eilanden enz.) of met inboorlingen gemengd (zoo als Spaansch-Amerika) of met slaven (gelijk Westindië) uit Europa bevolkt zijn; 2.) handelsetablissementen en faktorijen, hetzij versterkt of onversterkt, gelijk de forten op de kust van Guinea, in Malabar, Coromandel, op verscheidene Oostindische eilanden, en Canton in China, alleen tot bevordering of beveiliging des handels; en eindelijk 3.) grondeigendommen, waar de bevolking aan de veroverende Natie vreemd is gebleven, en slechts tot hare oogmerken dient, gelijk de Engelsch-Oostindische bezittingen en Neêrlands Indië. (In zekeren zin komt het ons ook voor, dat ook Spaansch-Amerika hiertoe behoort.) Hiervan geeft de Schrijver een Tafereel, waarop echter verkeerdelijk Cochin, en zelfs Negapatnam, dat reeds in 1783 is afgestaan, nog tot de Nederlandsche bezittingen gerekend worden. De Schrijver betoogt vervolgens het belang dier onderscheidene Europesche etablissementen voor het Moederland, en zegt, dat de uitsluitende handel van Maatschappijen, schoon in vroegere tijden zeer doelmatig en voordeelig, thans zeer verderfelijk is, blijkens den ondergang van al die Maatschappijen, uitgezonderd de Engelsche (die echter geheel van aard is veranderd, en den vrijen handel naar de Oostindiën geenszins meer uitsluit) en de Nederlandsche Maatschappij van den theehandel naar China, (die echter ook sedert vernie-

[p. 669]

tigd is.) Hij oordeelt zeer ongunstig over het bestuur der Ned. O.I. Comp. in hare bezittingen, als waar zij grondergendom, tegen alle regelen van staatkunde, als eene faktorij wilde behandelen (waarbij wij echter den Lezer raden, ook de zeer bondige aanmerkingen van den Generaal van den bosch, in deszelfs werk over de Nederlandsche Bezittingen, ten voordeele van dat bestuur, te vergelijken); beweert, dat de afschaffing des slavenhandels die der slavernij, en deze den val aller Volkplantingen met slaven moet naar zich slepen; komt dan bepaaldelijk op Frankrijk, welks zeemagt niet meer onder hetzelfde bestuur met dat der Koloniën behoort te staan; terwijl die Koloniën, welke hetzelve thans nog bezit, ongenoegzaam zijn tot vervulling der behoeften, veel minder tot buitenlandsche verzending: hij toont met zeer veel grond, dat faktorijen, vooral versterkte faktorijen, thans even nutteloos zijn in Indië, waar de Engelschen volstrekt meester zijn, als in Engeland zelf; en dat dus, wanneer Frankrijk eene Koloniale magt wil blijven, (gelijk het blijven moet, wil het tevens zijnen handel en eene zeemagt staande houden) zijn geheele Koloniale stelsel moet veranderen. Hiertoe zijn slechts twee middelen; vergrooting of vermeerderde bloei der thans bestaande Volkplantingen, of oprigting van nieuwe. Tot het eerste is geene kans, daar de grond der Westindische eilanden bepaald, de slavenhandel afgeschaft is, en er gebrek heerscht aan geld en aan handen. De eerste zwarigheid bestaat wel niet in Fransch-Guyana en den Senegal (op het vasteland), maar in volle kracht de drie laatste. Uit Indië kan men sedert de alleenheersching der Britten geen heil meer verwachten. Er schiet dus niets over, dan het oprigten van nieuwe etablissementen; en hiertoe staan weder drie wegen open: aanlegging van geheel nieuwe, onbevolkte Koloniën, of verovering van reeds beschaafde landen tot het verkrijgen van grondeigendom, of vreedzame overeenkomst met halfbeschaafde eilanders tot het aanleggen van gemengde volkplantingen. Het eerste zou

[p. 670]

te veel kosten, en toch te niet loopen, door de onmogelijkheid voor Europeërs, om den arbeid in de heete luchtstreek (de vruchtbaarste tot het aanwinnen van kostbare voortbrengselen) te verrigten; het tweede zou onzedelijk, gevaarlijk, kostbaar, en mede zeer onzeker zijn; er schiet dus alleen het derde over, waarvoor de Schrijver zekere regelen en beginselen aan de hand geeft. Maar welk land of eiland zou daartoe wel het geschiktste wezen? De Schrijver loopt de vier vreemde Werelddeelen door, en toont, dat alles of reeds bezet, of ongeschikt tot het oogmerk is, (behalve misschien de Westkust van Afrika, doch ook slechts gedeeltelijk) en dat alleen het eiland Madagascar alle vereischten tot dat einde vereenigt, tot welks Kolonisatie hij dus den raad geeft, wederleggende eindelijk de tegenwerpingen, die tegen zijn stelsel gemaakt kunnen worden, en beschrijft tot dat einde Madagascar als een bij uitstek vruchtbaar, en door zachte, voor beschaving vatbare, eilanders bevolkt; hij geeft eindelijk den raad, den handel van Frankrijk op Indië volkomen vrij te stellen; doch niet dien op China, welke aan eene Maatschappij moest worden toevertrouwd. Wij vreezen, dat de uitvoering van dit ontwerp op de moeijelijkheden, den aard der inlanders, en den Engelschen handelsnijd, (ten onzen aanzien zoo stellig gebleken) schipbreuk zou lijden.

De Vertaling is hier en daar stootend, en vol Gallicismen.