Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1820

Specimen politico historicum, de propria Reipublicae Romanae conditione in Tribunorum Plebis institutione observandâ, dedit Roelandus Scheers van Harencarspel, Neomago Gelrus. Traj. ad Rhen.

Zonder hierin zelfs de minste vooringenomenheid te doen werken, betuigen wij opregtelijk, dat de Stichtsche Akademie een uitmuntend voorbeeld levert van den ijver harer Kweekelingen, daar hetzelve door een aantal stellige proeven bevestigd wordt.

[p. 464]

Het alhier opgegevene onderzoek bepaalt zich tot den bijzonderen staat van het Romeinsch Gemeenebest bij de instelling van het hoogwaardig ambt der Gemeensmannen: een onderwerp inderdaad, hetwelk der overweginge dubbel waardig is, en waarvan de latere staatkunde te regt een bijzonder nut had kunnen overnemen.

In de behandeling dezer stof spoort de Schrijver allereerst den oorsprong op van deze bijzondere instelling, en leidt dezelve af uit den ijver der oude Republieken voor de handhaving der burgerlijke gelijkheid, welke door de verdeeldheden tusschen Adellijken en Onadellijken zoo dikwerf aangevallen werd, en waarbij dan de overhelling van Volk en Staat der Romeinen tot heerschlust de invoering van den stand der Gemeensmannen noodzakelijk maakte.

Er was wel, het is waar, een aanmerkelijk verschil tusschen Grieken en Romeinen. De eerste waakten zorgvuldig tegen alle aanmatigingen der Edelen, welke menigmalen hunnen wederstand met den dood moesten boeten. Bij de Romeinen, daarentegen, was de magt en invloed der Patriciërs, als gewaande Afstammelingen der aloude Raadsheeren, vooral van den tijd van Romulus, en daarna van Tarquinius, gevestigd. Zij zelve achtten zich alleenlijk tot het Consulaat bevoegd. Zij maakten eenen afzonderlijken stand uit, in tegenoverstelling des Volks, of wel der gemeene Volksklasse, welke hare regten tegen de Patriciërs, nu eens met meer-, dan met minder geweld en gevolg, handhaafde.

Alzoo werden dan de Gemeensmannen aangesteld, als plaatsende zich tusschen het Gemeen en den Adel, met oogmerk om beider oneenigheden te verhoeden. Weldra, echter, dongen de Gemeensmannen naar dezelfde hooge waardigheden, welke de Adel zich uitsluitenderwijze toegeëigend had. De magt des Volks wies ongemeen, en de oude eerwaardige Volksvergaderingen der Grieken ontaardden dra in die onstuimige Wijkvergaderingen, waarin dikwerf woeste drift alleenlijk

[p. 465]

heerschte, en waartegen de afdeeling in Centuriën eenig vergeefsch tegenwigt beproefde.

De stand der Gemeensmannen was alzoo zuiver Romeinsch. Onder de Grieken, en bepaaldelijk onder de Spartanen, maakten de Ephoren (Toezieners) zekeren stand uit, die het toezigt hadden op het gezag der hooge Magistraten; en deze stand gaf welligt aanleiding tot dien der Romeinsche Gemeensmannen: maar de eerste waren enkel handhavers der wetten in het algemeen, en de laatste, uit en door het Gemeen alleen gekozen, kantten zich eeniglijk tegen de indragt des Adels, in onderscheiding van het Volk. De Gemeensmannen behoorden bij uitzondering tot de Romeinsche Gemeenebestregering, en kunnen, in zekeren zin, overgebragt worden tot dat stelsel van vertegenwoordiging, hetwelk latere tijden en Volken gepoogd hebben in te voeren, om paal en perk te stellen aan die overheersching, welke Adel en Geestelijkheid uitgeoefend hadden.

Deze is de inhoud van deze zeer goed bewerkte Akademische Verhandeling. Het is hier geenszins de vraag: of deze stof geenen anderen en beteren vorm had kunnen en mogen vorderen? Die, door den Schrijver zelven gekozen, ligt voor ons, en beantwoordt aan het oogmerk. Juist dit behaagt ons, dat wij daarin den gang van het jeugdige vernuft zelf bespeuren, en daaruit tot eigen oorspronkelijk opstel besluiten. De menigvuldige, wel ter snede aangebragte, plaatsen uit Grieksche en Romeinsche Schrijvers, met derzelver juiste beoordeeling, en de 19 welgekozene Stellingen tot openbare wederspraak, getuigen zoo voordeelig tot des Schrijvers roem, dat de bespiegelende Wijsbegeerte en fraaije Letteren in hem, door den tijd, eenen edelen vriend zullen mogen verbeiden.