Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1820

Verslag, uitgebragt bij de Tweede Klasse van het Koninklijk Nederlandsch Instituut van Wetenschappen, Letterkunde en schoone Kunsten, - wegens de Brug, of het Houten Voetpad, ontdekt op de grenzen van Drenthe en Westwoldingerland. Te Amsterdam, bij Pieper en Ipenbuur. 1819. In gr. 4to. VI en 32 Bl. f :-15-:

Wij ontvangen hier het resultaat van het onderzoek, hetwelk, door eene gecombineerde Commissie, uit de tweede en derde klasse van het Koninklijk Nederlandsch Instituut, op deszelfs last, is gedaan naar de zoogenoemde Brug, hierboven gemeld, welke, volgens sommigen, een Romeinsch stuk werk, en wel van vóór plus minus achttien eeuwen, zijn moest, zoo als onze Lezers zich, uit hetgene wij deswege vroeger, in onze Vaderlandsche Letteroefeningen, berigt hebben, zullen herinneren. Gelijk dit aan de tweede klasse terstond verdacht was voorgekomen, en dezelve deswege

[p. 173]

haren twijfel aan het publiek heeft medegedeeld, zoo is nu ook, naar ons oordeel, na het verslag, dat ons hier gedaan wordt, wel genoegzaam uitgemaakt, dat zoomin het opgemeld gevoelen, als een ander, volgens welk deze Brug eerst gemaakt zou zijn door de Munsterschen, in den oorlog van 1672, aannemelijk is. - Van niet minder dan zestien onderscheidene Schrijvers heeft de Commissie, op hare uitnoodiging, brieven, memoriën enz., over dit onderwerp, ontvangen; en van die alle krijgt men hier uitvoerig berigt. Eerst meldt zij, wat tegen het laatste gevoelen, wegens den Munsterschen oorsprong der Brug, is ingebragt, en besluit daaruit, naar ons inzien te regt, tot deszelfs verwerpelijkheid. Daarna doet zij opgaaf van hetgene, zoo tot staving als tot bestrijding van het andere gevoelen, wegens den Romeinschen oorsprong, is aangevoerd. En hier wordt eerst onderzocht, wat van dat gevoelen te houden zij, voor zoo ver het bepaaldelijk wil, dat de gemelde Brug, door een' of anderen krijgsbevelhebber, onder den Romeinschen Veldheer germanicus, zou zijn aangelegd; en wordt dit, uit overweging van het voor en tegen, uit de berigten van den Romeinschen Geschiedschrijver tacitus, waarop men het wil gronden, mede hoogstonwaarschijnlijk geoordeeld. Dan volgt een algemeen onderzoek, of hier in het geheel aan een Romeinsch werk, van zoo vele eeuwen oud, te denken zij: en hier wordt nu overwogen, of men, uit de stoffen, waaruit de Brug is zamengesteld, uit hare tegenwoordige overdekking met veen, uit de wijze van haren aanleg enz., inwendige bewijzen kan trekken voor haren onderstelden ouderdom. Dit wordt mede ontkennend beantwoord, en daaraan een kort betoog gehecht van het uiterst onaannemelijke, dat het geheele werk immer een werk van Militairen, en tot eene militaire heirbaan aangelegd, geweest zou zijn; terwijl tevens wordt aangewezen, dat alles het kenmerk van een handwerk van landlieden, of boeren, draagt. Maar wat (mag men vragen) kon boeren bewegen, om zulk een houten pad, van drie uren gaans lang, aan te leggen? Hierop wordt eindelijk, tot antwoord, medegedeeld de gissing van den Heer Mr. h.a. spandaw, die ook wel het meeste, tot bestrijding van de hooge oudheid en den militairen oorsprong der Brug, heeft aangevoerd, en dezelve, als een gewrocht van boerenhanden, heeft voorgedragen. Die gissing, nu, is, dat,

[p. 174]

daar de Brug, op welke, als op een hoofdpad, andere dergelijke aanloopen, duidelijk gerigt is naar Ter Apel, op den uitersten hoek van Westerwolde, men niet anders te denken hebbe dan aan een kerk- of klooster-pad. Te Ter Apel, namelijk, werd, in 1465, een kolossaal klooster gesticht, dat nog heden aanwezig is, en in één jaar volbouwd werd. Men kan zich niet verbeelden, hoe men hier de groote menigte van steenen, die hoogstwaarschijnlijk in Drenthe gebakken zijn, zou hebben kunnen aanvoeren, zonder alvorens, door het moeras, een' vasten weg aan te leggen. Daar nu het kloosterstichten, in dien tijd, een heilig werk was, waaraan elk gaarne deel nam, zal al, wat in de nabijheid woonde, hieraan de hand geleend hebben. Zegt dit niet genoeg? Men bedenke dan daarbij, dat ook het landvolk van rondom, naar de vroomheid van dien tijd, vooral op feestdagen en bij processiën, de kloosterkerk moest kunnen bezoeken, en dus, zoowel als de kloosterbroeders zelve, een pad tot af- en aankomst behoefde; en wat begeert men dan meer, tot aanwijzing eener genoegzaam waarschijnlijke herkomst van het beruchte pad? - Maar hoe is hetzelve dan geheel verwaarloosd en onder het veen bedolven geraakt? - Antwoord: door de, in 1517 opgekomene, Hervorming is het klooster in verval geraakt, het pad langs hoe zeldzamer gebruikt, niet behoorlijk onderhouden, en eindelijk in het moer verzakt en overgroeid. - Wij twijfelen zeer, of iemand ligtelijk een' waarschijnlijker oorsprong van deze zoogenoemde Brug zal aanwijzen. Evenwel eenige bedenking blijft ons nog overig. Het klooster (dat thans niet meer geheel, maar slechts gedeeltelijk, nog aanwezig is) is niet zoo haast, na de opkomst der Hervorming, in verval gekomen. Eerst in 1594, toen Groningen en Ommelanden in de Unie van Utrecht werden aangenomen, werd van hetzelve, door de Algemeene Staten, een gasthuis gemaakt; doch moet het tevens den kloosterlingen zijn vrijgelaten, in hetzelve te blijven: want zij waren er nog in 1619, toen de stad Groningen, door aankoop, eigenares werd van Westwoldingen, en hun op nieuws vrijheid liet, om er het overige van hun leven te eindigen, zoo als er ook, schoon de meeste dit niet verkozen, de laatste Prior eerst in 1626, of 1637, gestorven is; gelijk men dit alles zien kan in de plaatselijke Beschrijving van Westwoldingerland, door jacob de rhoer, te vinden

[p. 175]

achter het Landt-recht van Wedde en Westwoldinge-landt, verklaard door Mr. a.q. van swinderen, en uitgegeven door het Genootschap: Pro excolendo jure patrio, te Groningen 1809, bl. 269 env. Zoo nu de zoogenaamde Brug een kloosterpad was, moet men onderstellen, dat zij daartoe ten einde toe, dat is tot in de 17de eeuw, gediend hebbe; en hoe komt dan hare geheugenis, binnen slechts twee honderd jaren, zoo geheel verloren, en zij zoo diep onder het veen begraven? Was er ook geen ander pad uit Drenthe naar het klooster, dan dit, met zoo veel moeite gemaakte; hoe verklaart men het dan, dat men het zoo heeft laten vervallen? En welke toegang is er dan nu uit Drenthe naar Ter Apel? Of is er thans in het geheel zulk een toegang niet? Zoo ja, was er die dan ook voorheen? En, zoo ja, waartoe werd dan de vervallen weg gelegd? Enkel tot het aanvoeren der steenen tot den kloosterbouw? Was dan de andere toegang, zoo die bestond, daartoe niet voldoende? Dit, dunkt ons, zou nog wel eenige toelichting behoeven. - Voor het overige vindt men, in het zoo even genoemd werkje, op bladz. 274-277, ook een en ander nopens de pontes longi van l. domitius bij tacitus, en wegens lipsius' gevoelen omtrent de plaats, waar die gelegen hebben.