|
| |
Handboek der Genees- en Verloskunde van het Vee, hoofdzakelijk getrokken uit onderscheidene in- en uitlandsche veeartsenijkundige Schriften, vooral ingerigt naar de behoeften van het Koningrijk der Nederlanden; onder opzigt der Maatschappij: Tot Nut van 't Algemeen, vervaardigd door A. Numan, Lid der Commissie van Landbouw en van Geneeskundig Onderzoek en Toevoorzigt voor de Provincie Groningen, en practizerend Geneesheer op het Hoogezand. Met Platen. Te Groningen, bij R.J. Schierbeek. 1819. In kl. 8vo. Buiten het Voorberigt, 656 Bladz. f 2-:-:
Ongetwijfeld is de Veeartsenijkunde, als wetenschap beschouwd, tot dusverre, bij ons grootelijks verwaarloosd geworden, en wij staan daarin nog verre ten achteren bij velen onzer naburen, bij wie dezelve door een regelmatig schoolsch onderwijs kan worden verkregen, waardoor bekwame Veeartsen, ten dienste der maatschappij, worden gevormd; terwijl dit zoo belangrijke vak, in ons land, met uitzondering van weinigen, die hunne kundigheden aan eenige buitenlandsche vétérinaire school hebben opgedaan, en als geëxamineerde Lands Veeartsen in onderscheidene Provinciën zijn geplaatst, slechts in de handen van louter empirische Veemeesters verkeert. Zoodanige Geneeskundigen toch, die zich voor hunne eigene liefhebberij, of uit besef van het belang der zaak, als voorgangers voor anderen, op de nasporing en het verkrijgen eener grondige kennis, aangaande onderscheidene Veeziekten, hebben
| |
| |
toegelegd, aan hoedanige mannen het bij ons nimmer heeft ontbroken, en ook nog niet ontbreekt, wier arbeid genoegzaam van hunne belangstelling in dit vak getuigt, gelijk het voor ons liggende Handboek hiervan tot een nieuw bewijs kan verstrekken, - deze, zeggen wij, komen, als praktische Veeartsen, hier zoo zeer niet in aanmerking.
Men heeft zich van overlang, en niet zonder reden, beklaagd over het ontbreken der gelegenheid van openbaar onderwijs in deze wetenschap; daar toch de voordeelige en gezonde Veestaat met den Landbouw, aan welken dezelve, als onontbeerlijk hulpmiddel, ten naauwste verknocht is, tot onze nationale welvaart in de onmiddellijkste betrekking staat, en als een van hare hechtste steunsels moet worden beschouwd. En wie twijfelt er aan, of een zeer groot aantal van nuttige en noodzakelijke dieren kon, ware het Land overal van behoorlijke veeartsenijkundige hulp voorzien, worden behouden, welke nu, ingeval van ziekten, of ook vooral bij moeijelijke en tegennatuurlijke verlossingen, wegens gebrek aan gepaste hulp, of welligt evenzeer door verkeerde behandeling, tot wezenlijk nadeel van den bezitter, en tevens van den Staat, ontijdig verloren gaan? Doch wij voeden de hoop, dat hetgene in dezen, bij de verledene wisselvallige en ongunstige toedragt der algemeene zaken, waarin naauwelijks aan het instandbrengen van nieuwe inrigtingen te denken viel, heeft moeten achterblijven, onder het tegenwoordig genot van gunstiger en bestendiger tijden, door de zorgen van 's Lands Bestuur, dat zich steeds genegen betoont, om de wetenschappen, vooral in zoo verre dezelve op het maatschappelijk bestaan den heilzaamsten invloed kunnen hebben, te bevorderen, eerlang zal worden verwezenlijkt. - Dan, ter zake.
Het was de overweging van den gebrekkigen staat der Veeartsenijkunde in ons Land, en het, steeds voortdurend, gemis van genoegzame bekwame Veeartsen, welke den Heere numan, in het jaar 1812, het be- | |
| |
sluit deed opvatten, om het Allgemeines Vieharzneibuch van joh. nic. rohlwes, ten dienste zijner Landgenooten, te vertalen, in hetwelk de, in Duitschland meest voorkomende, uit- en inwendige ongesteldheden van het Vee, als der Paarden, van het Rundvee, der Schapen, Geiten, Zwijnen en Honden, op eene eenvoudige en beknopte wijze, worden behandeld; en hij meent zich overtuigd te mogen houden, dat die verrigting niet nutteloos is geweest, daar toch niet alleen het werkje, nu sedert lang, is uitverkocht, hetwelk genoegzaam de behoefte van zoodanig Handboek heeft aan den dag gelegd, maar ook deszelfs nuttigheid door de ondervinding van velen is bevestigd geworden. Intusschen miste dit werk, wegens eene al te groote kortheid en oppervlakkige behandeling van sommige onderwerpen, die volkomenheid, welke gevorderd werd, om geheel aan het oogmerk te voldoen, waartoe het voor den Nederlander dienen moest; wordende daarenboven vele gewigtige ongesteldheden, die bij de verschillende Veesoorten in ons Vaderland worden waargenomen, daarin of geheel niet, of slechts als ter loops aangeroerd (men zie de beoordeeling hieromtrent in No. 1, voor 1814, van dit ons Tijdschrift), terwijl eenige andere ziekten, bij het inlandsche Vee zeldzaam of nimmer voorkomende, daaruit zonder nadeel konden worden gemist; zoodat derhalve eene omwerking en uitbreiding van dit werkje, in gemelde opzigten meer geschoeid naar de behoeften van ons Koningrijk, zekerlijk als eene nuttige en belangrijke zaak mogt worden beschouwd.
De Maatschappij: Tot Nut van 't Algemeen, heeft het geenszins met het oogmerk harer inrigting strijdig geoordeeld, zich deze zaak aan te trekken, met het weldadig doel, om daardoor aan de bevordering van het belang des Landmans onmiddellijk werkzaam te zijn. Ofschoon ook hare verrigtingen zich vooral en in de eerste plaats bepalen tot de bevordering van zedelijke verlichting en verbetering, beschouwt zij het ech- | |
| |
ter niet buiten hare taak, om zich onledig te houden met onderwerpen van een' stoffelijken aard; de zoodanige, namelijk, welke eenen onmiddellijken invloed op de gezondheid en den huishoudelijken toestand van den lezer hebben kunnen; gelijk onderscheidene door haar uitgegevene werken getuigen.
Op haar aanzoek, derhalve, is het, dat de Heer numan op nieuws aan de omwerking van het gemelde werk zijnen arbeid wel heeft willen besteden, om hetzelve, overeenkomstig het bedoelde oogmerk, alzoo in te rigten, dat de min bruikbare gedeelten weggelaten, en deze vervangen werden door zoodanige meer noodzakelijke opgaven, als zijne vlijtige nasporing hem, als belangrijk voor Nederland, deed kennen. Dit werk is alzoo een zamenstel van zaken, waarvan het Handboek van rohlwes, te voren door Dr. numan vertaald, den grondslag uitmaakt, doch hetwelk, door de omwerking, zoo vele veranderingen, aflatingen en bijvoegsels, uit andere, zoo in- als uitlandsche, veeartsenijkundige schriften, en eigene, als ook medegedeelde, waarnemingen en nasporingen, heeft ondergaan, dat het hierdoor eene gedaante heeft verkregen, welke niet gedoogde, hetzelve den titel, als aan den eerstgemelden Schrijver toebehoorende, te doen behouden; waarom men aan het boek dien heeft gegeven, welken het thans draagt.
Dit zij genoeg, om den Lezer, naar luid van het Voorberigt en der Voorrede, voor het werk geplaatst, bekend te maken met de omstandigheden, die tot deszelfs oorsprong aanleiding hebben gegeven. Wij mogen aan deze bemoeijingen onze goedkeuring niet ontzeggen, daar wij door dezelve den voorraad van nuttige Volksboeken, onder medewerking van gezegde loffelijke Maatschappij uitgegeven, met eene belangrijke bijdrage vermeerderd zien, waardoor tevens in eene allernoodzakelijkste behoefte is voorzien, en welke dus vooral door het veehoudend gedeelte onzer Landgenooten als hoogstwelkom moet worden beschouwd. Wel is waar, wij bezitten buiten- | |
| |
dien, over de Genees- en Verloskunde van het Vee, onderscheidene, en onder deze schoone werken, of enkele verhandelingen; maar dezelve zijn meestal, als losse stukken, onder andere genees, natuur- of landbouwkundige stoffen verstrooid, de voorstellingen niet altijd geschikt voor de vatbaarheid van een' ieder, en bovendien is het aankoopen van alle zoodanige werken te kostbaar, dan dat de daarin voorhanden zijnde veeartsenijkundige kennis tot het algemeen zoude kunnen komen. En wat de Handboeken aangaat, welke er bestaan, indien wij eenige, over de ziekten en gebreken der Paarden handelende, (waaronder het, onlangs in het licht verschenen, geleerde en nuttige Handboek van den verdienstelijken Majoor c.a. geisweit van der netten zeker de eerste plaats verdient) uitzonderen, zoo bevatten de meeste overige slechts enkele, onberedeneerde en niet zelden ondoelmatige, raadgevingen tegen deze en gene kwalen van het Vee, ontbloot van oordeelkundige toepassing en aanwending, naar den verschillenden aard of de onderscheidene tijdperken der ziekten; terwijl meestal de kenteekenen der ongesteldheden niet duidelijk worden opgegeven, noch de ziekteverschijnselen, derzelver zamenhang en oorzaken, eenigzins, op eene bevattelijke wijze, ziektekundig worden ontwikkeld en voorgesteld.
Het Handboek, dat wij hier aankondigen, bezit al de vereischten, welke men in een werk van dezen aard zoude mogen verlangen, daar men in hetzelve volledigheid met beknoptheid vereenigd vindt; wordende de kenteekenen, oorzaken en uitwerkingen der ziekten, alsmede derzelver geneeswijzen, duidelijk, en, naar den verschillenden aard der onderwerpen, met meerdere of mindere uitvoerigheid, onder eene gepaste opheldering of verstandige verklaring, in het licht gesteld, in zoodanigen eenvoudigen en bevattelijken stijl, als juist geschikt is voor hen, die van het werk voornamelijk gebruik moeten maken. Volgens de vermelding toch van den bekwamen Schrijver, werd het werk vervaardigd
| |
| |
met een tweevoudig oogmerk; vooreerst, om te dienen voor den Landman, die zelf, bij voorkomende ligte ongesteldheden van zijn Vee, zich daarvan, ter onderkenning, genezing en verhoeding van dezelve, zal kunnen bedienen; en ten andere, om te strekken tot eene geschikte handleiding voor hen, die, hoewel eigenlijk geene Veeartsen van grondigen aanleg zijnde, zich evenwel opzettelijk met de behandeling der Veeziekten bemoeijen, tot hoedanige Veemeesters de Landman meestal verpligt is zijne toevlugt te nemen, wanneer zijn Vee door meer gewigtige ziekten wordt aangevallen, waarbij hij zich zelven de behandeling niet kan toevertrouwen, of in gevallen, waar het op het doen van eenige handverrigting (operatie) aankomt. Wij erkennen gereedelijk, dat dit gezigtpunt, ter bevordering van algemeen nut, als het beste moet worden beschouwd, en dat de behandeling aan zulk een voorgesteld doel over het geheel zeer wel beantwoordt; terwijl wij echter tevens van oordeel zijn, dat in het werk, hier en daar, veel belangrijks ter leering of herinnering, ook voor den Veearts van eene meer geoefende en wetenschappelijke opleiding, te vinden is, om daarvan als dagelijksch Handboek een nuttig en gemakkelijk gebruik te kunnen maken.
De hoofdinhoud des werks is bevat in negen afdeelingen, waarin gehandeld wordt over de uit- en inwendige ziekten en de verlossingen der Paarden, van het Rundvee, der Schapen, der Zwijnen, en der Honden; terwijl de werking der vergiften, en onderscheidene operatiën of handverrigtingen, welke, zoowel aan gezonde als bij zieke dieren, somwijlen moeten worden in het werk gesteld, zoo als b.v. het aderlaten, het zetten van etterdragten, het verwijderen van ligchamen, die in de slikbuis blijven steken, het opzetten en verkleinen der ooren, het afslaan van den staart bij Paarden, het Angliséren, het afzetten of korten der bloedaders aan de achterbeenen, het snijden der verschillende dieren, zoo mannelijke als vrouwelijke, alsmede het waar- | |
| |
nemen van den pols en het zuiveren van besmette stallen door middel van het overgezuurde zeezoutzuur, in een bijvoegsel achter het werk worden voorgesteld. Uit deze zaakrijke opgave moge de belangrijkheid van dezen letterarbeid des Heeren numan worden afgeleid, zonder dat wij daarvan opzettelijk eenige proef mededeelen. In het algemeen zeggen wij, dat het werk voor onze Landgenooten, bij deszelfs omwerking en verrijking, in allen opzigte veel heeft gewonnen; waaronder wij ook als eene hoofddeugd aanmerken, dat de volksbenamingen, bij welke vele ziekten van het Vee, in onderscheidene oorden onzes Lands, het meest bekend zijn, aan derzelver beschrijvingen doorgaans zijn toegevoegd; iets, hetwelk, ter voorkoming van twijfeling, welke ziekte bedoeld worde, allezins nuttig is, daar toch misvatting in dezen tot verkeerde en zeer nadeelige
behandeling aanleiding kan geven. Het draagt onze goedkeuring weg, dat de verloskundige gedeelten, en in het bijzonder dat der het meest moeijelijk barende Koeijen, met zoo veel naauwkeurigheid en uitvoerigheid zijn behandeld; ofschoon zulks geschied zij ten koste van andere onderwerpen, in het oorspronkelijke Handboek voorhanden, zoo als b.v. van de afdeelingen over het aankweeken, opvoeden en voederen der dieren, welke zaken de Heer numan meer als eigene onderwerpen der Landhuishoudkunde, dan der Veeartsenijkunde, wil hebben beschouwd, en van de ziekten der Geiten, welke hier weggelaten zijn. De laatste, trouwens, hebben veel overeenkomst met de ongesteldheden der Schapen, zoodat de behandeling der eerste gemakkelijk naar die der laatste zal kunnen worden geregeld. In tegendeel scheen hem eene duidelijke handleiding tot de verloskunde aan het oogmerk des werks allezins te voegen; en te regt, want er heerscht in geen vak der Veeartsenijkunde, bij het algemeen, meer onkunde en dwaling, en hebben meer misbruiken plaats, dan juist in dit. De Landman en Veehelper zullen hier op de duidelijkste wijze vinden voorgedragen, wat hun omtrent het
| |
| |
dragtige Vee, zoowel als bij natuurlijke verlossingen, te doen sta, of als nadeelig voor hetzelve moet vermijd worden, en door welke handgrepen het Vee, in onderscheidene gevallen van moeijelijke of tegennatuurlijke geboorten, kan worden gered. In het bijzonder zijn ook de kenteekenen van dolle en vergiftigde dieren met oordeel en juistheid aangewezen, en is bij derzelver behandeling van de jongste proeven en ondervindingen omtrent sommige vergiften, zoo als b.v. het bijtende zeezoutzure kwik, of de sublimaat, waartegen, volgens d'orphila, de eiwitstof, als het vermogendste tegengif, met het beste gevolg wordt aangewendgebruik gemaakt. Wij vinden hierbij ook eenige medegedeelde waarnemingen, betreffende de vergiftige uitwerkingen van de beziën der zwarte nachtschade (solanum nigrum) op Hoenders, van den Hoogleeraar driessen, en door een voorbeeld gestaafd, dat het Rundvee, door het binnenslikken van oude heidestruiken, die de maag werktuigelijk zoodanig beleedigen, dat zij door ontsteking en het vuur wordt aangedaan, plotseling sterven kan.
Het resultaat der belangrijke waarnemingen, dat op bladz. 359 het publiek, te eeniger tijd, wordt toegezegd, opzigtelijk de wee of het bloedpissen bij het Rundvee, door den gemelden Hoogleeraar gedaan, en waaromtrent de verdere nasporing, door de Commissie van Landbouw in de Provincie Groningen, aan de Heeren driessen en numan is opgedragen, moge, gelijk wij verwachten, over deze, zoo algemeene en gevaarlijke, maar, wat derzelver oorzaken en waren aard betreft, steeds weinig gekende ziekte een meer helder licht verspreiden; weshalve de mededeeling hunner ondervindingen, nopens dit stuk, door ons met verlangen wordt te gemoet gezien.
De afbeeldingen der heel- en verloskundige werktuigen kunnen als eene prijzenswaardige toegift en wezenlijke verrijking van het werk worden beschouwd, daar hierdoor het duidelijk begrip van derzelver gebruik veel bevorderd wordt. De voorgestelde werktuigen zullen, in vele gevallen, het voordeel eener doelmatige aanwending niet doen ontberen.
Wij kunnen den verdienstelijken Schrijver onzen welmeenenden dank niet weigeren, voor zijnen, naar ons inzien, allezins welgelukten arbeid, en beschouwen dit werk als een inderdaad allernuttigst geschenk voor den Vaderlandschen
| |
| |
Landman, Veehouder en Veearts. De goedkeuring, bereids door de Hoogleeraren driessen, bakker en uilkens, aan wier herziening en beoordeeling het werk vóór het afdrukken werd toebetrouwd, aan hetzelve gegeven, kan tot den veiligsten waarborg voor de regtmatigheid van dit ons gevoelen verstrekken. Moge dan het werk vele koopers vinden, waartoe wij vertrouwen, dat deszelfs geringe prijs niet weinig zal bijdragen, ten einde het beantwoorde aan de weldadige bedoeling van hen, die er de hand aan leenden, en ook, om den billijken Uitgever, door eenen ruimen en duurzamen aftrek, voor zijne aangewende kosten met goede winst te beloonen!
|
|
Auteursrechtvrij