Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1820

Lessen over de eerste beginselen der Wijsbegeerte, door J.F. Hennert, in leven Hoogleeraar te Utrecht, enz. Naar des Auteurs afschrift vertaald en uitgegeven door G.C. Spaan, Predikant te Heerjansdam. Met eene korte Levensbeschrijving door J. Nieuwenhuis, Hoogleeraar te Deventer. Iste Deel. Te Leyden, bij L. Herdingh en Zoon. 1819. In gr. 8vo. Behalve het Voorberigt en de Levensbeschrijvïng, 213 Bl. f 2-8-:

Wij hebben alhier den uitvoerigen titel van dit werk eenigzins verkort medegedeeld. De naam van wijlen den Hoogleeraar hennert is bij ieder, die niet geheel vreemd in de letteren is, zoo wèl bekend, zijne nagedachtenis bij allen, die hem gekend hebben, om zijne uitmuntende hoedanigheden zoo zeer vereerd, en zijn roem in het rijk der wetenschappen zoo algemeen gevestigd, dat wij de Nederduitsche uitgave van 's mans voorlezingen door eenen erkentelijken leerling niet alleen niet wraken, maar in tegendeel ten volle goedkeuren. Hennert, toch, was de man, die bij eene natuurlijke vlugheid, schranderheid en vrolijkheid een edel karakter voegde, op belangelooze goedwilligheid en echte Godsdienstigheid gegrond, van alle dweeperij vervreemd; hij was in waarheid de toevlugt, raadsman en vriend van alle studerende jongelingen, die de letteren beminden, en tevens een zoo ijverig en onpartijdig onderzoeker der waarheid, dat hij, hoe zeldzaam dit

[p. 59]

het geval onder geleerden en wijsgeeren is, geen oogenblik aarzelde, om zijn voormaals aangenomen stelsel vaarwel te zeggen, zoodra hij oordeelde, dat het door een beter vervangen werd. Van zulk eenen man is elke wetenschappelijke bijdrage, ook na zijn' dood uitgegeven, een onwaardeerbaar geschenk, waarmede zijne hulde aan de nakomelingschap geheiligd wordt, gelijk deze, van hare zijde, door eene dankbare aanneming, deze hulde vereeuwigt.

Zeer algemeen bekend zijn 's mans korte wijsgeerige stellingen, onder den naam van Aphorismi philosophici te Utrecht in 1781 uitgegeven. Deze waren het, die hem tot leidraad dienden zijner voorlezingen, ofschoon deze door hem niet altijd in denzelfden vorm jaarlijks herhaald werden. De tegenwoordige Uitgever, de Heer spaan, had die op de collegiën zorgvuldig aangeteekend. Hij deed den Hoogleeraar, omtrent een jaar vóór diens overlijden, het voorstel, om dezelve in orde te brengen en in het Nederduitsch te vertalen. De eerbiedwaardige Grijsaard gaf daartoe gereedelijk zijne toestemming. De Uitgever vergeleek dit bijkans onleesbaar schriftelijk opstel met zijne eigene aanteekeningen, en tevens met die van andere leerlingen; en op deze wijze is dan het alhier aangekondigde Leerboek ontstaan, hetwelk, wat de orde betreft, geheel zijn eigen werk is, ofschoon volgens den geest van hennert's wijsbegeerte geheel en al ingerigt. En daar deze uitgave een uitvoerig berigt van het leven en de geleerde werkzaamheden des beroemden mans noodzakelijk maakte, kwam daarbij uitnemend te stade de Redevoering van den Hoogleeraar nieuwenhuis, over 's mans wijsgeerige verdiensten, in de Amsterdamsche Maatschappij: Felix Meritis op 3 Nov. 1813 uitgesproken, welke dan ook nu aan het hoofd dezes Leerboeks geplaatst is.

Wat nu dit eerste Deel betreft, hetzelve bevat, in 41 paragrafen, eene zeer voortreffelijke en duidelijke ontvouwing van hetgene wij Redeneerkunst noemen, of de wetenschap om juist te leeren denken en alzoo de

[p. 60]

waarheid te vinden. Zij vangt aan met de onmiddellijke en middellijke klaarblijkelijkheden, gewaarwordingen, zintuigen en derzelver beoefening. Zij gaat voort met de beschouwing der opmerkzaamheid en haar gebruik tot op het oordeel, hetwelk de verschillende voorstellen onderscheidt en vergelijkt. En hierna volgt dan de leer des betoogs, in deszelfs veelvuldige wijzigingen, tot op de sluitrede, welker onderscheidene formen worden opgegeven.

Hoe verschillend men over Logika en derzelver behandeling voor het schoolsche onderwijs ook denken moge, zeker is het, dat de voordragt in het aangekondigde werk zoo geleidelijk, van de eerste beginselen tot de meer zamengestelde opklimmende, zoo eenvoudig, duidelijk en verstaanbaar is, en al datgene bevat, wat voor het algemeen menschenbegrip tot het vinden van waarheid doelmatig kan geacht worden, en wel door allerlei voorbeelden uitnemend opgehelderd, dat het zich van rondom aanbeveelt. Wij betuigen alzoo den Uitgever onzen dank voor deze genomene moeite, met bijvoeging van den wensch, dat het boek alom eene menigte lezers zal aantreffen, vooral onder de studerende jeugd, ten einde de wezenlijke verdiensten des grijzen Wijsgeers nog lang onder ons mogen erkend en geëerbiedigd worden. Wij verlangen zeer naar de geschiedenis der Redeneerkunst en de voorschriften over de leer der waarschijnlijkheid, het Scepticismus, de twijfeling, dwaling en vooroordeelen, welke in het IIde, en dan eindelijk naar 's mans bijzondere gedachten over de inrigting der Akademische studiën, die in het IIIde of laatste Deel zullen medegedeeld worden. Bij deze gelegenheid kunnen wij tevens niet afzijn, om met den Uitgever ons verlangen te openbaren naar de Conspectus Philosophiae Kantianae (Overzigt van de Kantiaansche Wijsbegeerte), door den beroemden man aan sommige zijner leerlingen medegedeeld, en voegen ons verzoek bij het zijne, dat de bezitter van een goed afschrift het-

[p. 61]

zelve aan den Heer spaan zal gelieven te zenden, ten einde zulks door hem almede worde uitgegeven.

Thans blijft ons nog overig, met een enkel woord gewag te maken van de Redevoering des Deventerschen Hoogleeraars nieuwenhuis, waarin ons eenige levensberigten, en bijzonderlijk de wijsgeerige verdiensten van wijlen den Utrechtschen Hoogleeraar, zeer net, eenvoudig en zonder de minste vleijerij, worden voorgedragen. Het blijkt daaruit, dat hennert, op den 19 October 1733, te Berlijn geboren werd; dat hij aldaar, en ook elders, de lessen der bekwaamste mannen bijwoonde; dat hij, in 1757, naar Leyden kwam, en aldaar onderwijs gaf in de wiskunde; dat hij, in het jaar 1764, aan Utrechts Hoogeschool beroepen werd tot onderwijs van de wijsbegeerte, wis- en sterrekunde; dat hij dezen post, gedurende den tijd van 47 jaren, met ongemeenen ijver en roem heeft waargenomen, en dat hij, na eenen zeer gelukkigen echt, eerst met Vrouwe p.j. de timmerman, Wed. van den Heer a. haverkamp, en daarna met Vrouwe c.a. de reder, Wed. van den Heer c. rose, op den 3 Maart 1813, aan de gevolgen eener beroerte, overleden is. Zijn beminnelijk en goedwillig karakter, met al de hem eigene opgeruimdheid en vrolijkheid, komt alhier in deszelfs volle waarheid en waarde voor. Ook zijne verdiensten als wijsgeer worden onopgesmukt ontvouwen, daar wij hem nu als zelfdenkend onderzoeker, zonder gehechtheid aan eenig stelsel, dan als verdediger van den diepzinnigen, doch zoo schaars begrepen' en schamper beleedigden spinosa, nu eens als vereerder, maar tevens als schranderen beoordeelaar van den beroemden kant, dan weder als ernstigen zedeleeraar, doch tegelijk als letterkundige, als mensch, en als vriend van vermaak, dichtkunst en tooneel leeren beschouwen en eerbiedigen. De Heer nieuwenhuis heeft zich door deze Redevoering zeer verdiend gemaakt bij het vaderland, dat zulk eenen schat bezeten, doch misschien wel eens miskend heeft. De lijst van 's mans

[p. 62]

uitgegevene geschriften van onderscheidenen inhoud, door den Uitgever alhier naar de tijdsorde medegedeeld, bedraagt niet minder dan 67 stuks, waarin veelal de ingewikkeldste en belangrijkste onderwerpen verhandeld worden.