Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1820

Verhandeling over de Geslachten der Naamwoorden in de Nederduitsche Taal, door Mr. W. Bilderdijk. Tweede Druk, met Bijvoegselen en vermeerderde Aanteekeningen. Te Amsterdam, bij J.C. Sepp en Zoon. 1818. In gr. 8vo. Behalve de Voorberichten, 374 Bl. f 3-:-:

Zoo verschijnt dan eindelijk de zoo lang beloofde en verwachte tweede druk der taalkundige Verhandeling van onzen beroemden bilderdijk! Reeds in 1805 zag de eerste druk, als eene proef van een grooter werk, het licht, in 144 bladzijden. De Schrijver had zijne nadere aanteekeningen gereed,

[p. 37]

en dacht die in 1811 uit te geven. De omstandigheden van dien tijd belemmerden die uitgave. Welligt ware er, zonder den aandrang van eenige vrienden, nog niets van gekomen; en dank zij hun, die zulks aandrongen, daar wij alhier een' schat van waarnemingen en aanmerkingen ontmoeten, die nergens elders voorkomt! Een ieder begrijpt ligtelijk, dat dit werk geenszins eene algemeene Spraakkunst bevat, maar daartoe alleenlijk den grondslag legt, daar de Schrijver de kennis der geslachten van de etymologie, en de vorming en afleiding der naamwoorden uit de eenvoudigste klanken en beteekenissen ontleent.

Na de Inleiding, waarin eenige taalstelsels van sommige Geleerden beoordeeld worden, behandelt de Schrijver, in acht Afdeelingen, de algemeene grondbeginselen der taal en de grondwoorden, waarbij, ten opzigte der oorspronkelijke geluiden, de tusschenwerpsels (interjectiën), en, ten aanzien der hoedanigheden, de adjectiva en verba als stamwoorden gelden; voorts, de vorming der zelfstandige naamwoorden, welker uitdrukking de tongletter aanduidt; verder, de onderscheidene geslachten van mannelijk, vrouwelijk en onzijdig, met derzelver toepassing, die uit den aard en het wezen, en tevens uit de wording der naamwoorden ontstaan; en, eindelijk, de verklaring van eenige uitgangen van naamwoorden, waaruit men alsdan de zwarigheden ontdekt, die of van den tegenwoordigen vorm of klank van een woord, of van de verwantschap van verscheidene woorden, of van de verandering der medeklinkers, of van een tweederlei geslacht, of van de ongelijkvloeijende werkwoorden, of wel van het moderne of ingeplante, of van het oude, echte en eigenaardige, voor de bepaling der geslachten, voortvloeijen.

Het resultaat des Schrijvers is, na eene beschouwing der persoonlijke en algemeene toepassing, die de geslachten doorgaans regelt, hierin gelegen: dat de vorming des woords uit een adjectivum, door deszelfs aanneming, het geslacht vrouwelijk, - uit een verbum, door aanneming van den wortel, mannelijk, - uit de aanneming van het participium activum en passivum vrouwelijk, - door aanneming van den infinitivus onzijdig, en door toevoeging van het zelfstandigheidsteeken mannelijk maakt; terwijl de zigtbare en verholene zamenstelling, zoo door koppeling van erkende naamwoorden als door aangenomene uitgangen, het geslacht primitief vrouwe-

[p. 38]

lijk, in enkele gevallen mannelijk doet zijn, en de vervorming, of in de verandering of in de opvatting van het woord zelf, hetzij in de vervrouwelijkende uitgangen of het gebruik in concreto, het geslacht der naamwoorden onzijdig stelt. Eene menigte van geleerde Aanteekeningen wordt dus gebezigd, om alhier de noodige ophelderingen en bewijzen te leveren, welker groote uitgebreidheid van 232 bladzijden de hoogere waardij van dezen tweeden druk, die slechts 48 bladzijden daartoe bevattede, van zelve doet in het oog vallen.

De Heer bilderdijk legt, gelijk in al zijne geschriften en dichtwerken, ook alhier wederom zijne ongemeene oorspronkelijkheid en schranderheid aan den dag, en bovenal zijne ontzettende taalkennis, daar hij niet slechts het Gottische, Mezogottische, Angelsakisische, IJslandsche, Schijftsche, Keltische, Teutonische en de tegenwoordige Europesche levende talen, maar ook de oude, het Latijn, Grieksch, Hebreeuwsch, Chaldeeuwsch, Arabisch, Syrisch en Perzisch, bezigt, om tot de oorspronkelijke afleiding der woorden op te klimmen. Alleenlijk moeten wij twijfelen, of niet eene diepe achting voor ons Nederduitsch taaleigen zijne scherpzinnigheid, ten aanzien der aangenomene gronden en van de afleiding der woorden, een weinig verschalkt of overdreven hebbe, daar toch de aanneming der bijvoegelijke naamwoorden tot zelfstandige, en de afleiding van zeer vele woorden uit de oude talen, door de menigvuldige verhuizingen der onderscheidene volksstammen, alhier een aantal bedenkingen en zwarigheden doen ontstaan, welker behandeling zeer ligtelijk tot eene andere uitkomst doet besluiten. Dan, men dient dit werk zelf in te zien, hetgene niet vatbaar is voor eene mededeeling van enkele proeven. Den zeer geleerden Schrijver zij intusschen de opregtste dank toegewijd voor deze zijne taalkundige navorschingen, en met een vurig verlangen zien wij zijne lang beloofde Nederduitsche Spraakkunst te gemoet.