Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1819

Verdere berigten en aanmerkingen, over de brug, in de Valter veenen ontdekt.

(Vervolg en slot van bl. 134.)

Ten einde te voldoen aan het slot van mijne vorige aanmerkingen, vinde ik mij thans verpligt, nog iets te zeggen, I^o omtrent de verdere ontdekkingen bij de Brug in de Valter Veenen, en II^o. wat ik vernomen heb van de Brug, daar Jonkheer vegelin van spreekt.

I^o. Vooraf moet ik aanmerken, dat in de nabuurschap van Valte, behalve de opgegevene Legerplaats, (zie het Kaartje in No. XVI des vorigen jaars, litt. e.) ten minste nog vier gelijksoortigen gevonden worden, welke ik, om het Kaartje niet te uitgebreid te maken, op hetzelve niet konde aanstippen, die echter toch allen in verband schijnen te staan met de ontdekte Brug, 't geen mede, zoo het Romeinsche Legerplaatsen zijn, dat echter door sommige Geleerden in twijfel getrokken wordt, een groot bewijs zoude wezen voor den Romeinschen oorsprong; want, vastgesteld zijnde, dat de houten Weg door lucius domitius gesticht is, moet men tevens bedenken, dat het onmogelijk was, zulk een uitgestrekt werk in korten tijd te maken, waarom domitius, zoo wel om zijne troepen bij elkander onder te betere krijgstucht te houden, als om voor onverwachte aanvallen der woeste bewoners dezer landen beveiligd

[p. 399]

te zijn, verpligt was, Legerplaatsen af te steken, en gedurende dit langwijlig werk te betrekken.

Zoo vindt men dan, behalve de gemelde,

A. Eene Legerplaats, dadelijk ten westen van het Weerdingerhout, tusschen Weerdinge en Valte.

B. Een dito, nog meer westelijk, en een half uur van de vorige af, waar de weg van Odoorn naar Emmen doorloopt: deze is de grootste, en 1000 schreden lang en breed; hierbij vindt men ook verscheidene Tumuli, of Grafheuvelen.

C. Eene gelijksoortige, maar klein, terstond aan den noordkant van Odoorn.

D. Nog eene Legerplaats, aan den weg van Valte naar Exloo, ten noordwesten van eerstgemelde plaats, welke waarschijnlijk verbonden is geweest aan de aarden wallen, op het Kaartje door e aangeduid, doch 't geen, door de bebouwing van het tusschenbeiden liggende bouwland, niet met zekerheid kan worden aangetoond. Den 8 en 9 dezer bevond ik, bij een tweede bezoek te Valte, dat men, om van de Drentsche zijde op de lange Brug, die bij ter Haar eindigt, te komen, tot hiertoe, vier toegangen had ontdekt. De eerste schijnt van de Legerplaats, op de Kaart e, regt aan geloopen te hebben op het onland; want men vindt de overblijfselen dezer Brug ten minste, eindigende digt bij het onland, en beginnende ongeveer 500 schreden ten Z.O. van den Valterdijk. Zij is zamengesteld, zoo als gewoonlijk, uit ronde boomtjes van pl. m. 10 en 11 voeten lengte, en liggende op zomers. Onder deze Brug vindt men rijsbossen, welke niet dwars, maar in de lengte liggen, met de dikke einden naar den kant van de Legerplaats gekeerd; waaruit blijkt, zoo als de Heer pothoff ook reeds in het berigt, door Mr. scheltema medegedeeld, heeft aangemerkt, dat dezelve van de Drentsche zijde gelegd zijn.

De tweede tak der Brug is die, welke op het Weerdingerhout aanloopt, en die ik reeds te voren beschreven heb.

[p. 400]

De derde heeft dezelfde strekking, ligt ongeveer 200 schreden ten noorden van N^o. 2, loopt van het Weerdingerhout, en rooit ook op het onland; doch kan zoo ver niet nagespoord worden, als laatstgemelde. Zij bestaat insgelijks uit boomtjes, waarvan sommigen echter in de lengte gelegd zijn, ten minste thans in de lengte liggen.

De vierde, eindelijk, heeft ook al wederom dezelfde rigting, en begint een weinig ten noorden van de voorgaande, loopende tot aan het punt van de Brug, door den Heer karsten ontdekt, op het Kaartje door f aangeduid. De zamenstelling van dit stuk werks verschilt grootendeels van het overige: dezelve is van planken, welke van eikenhout, ter dikte van pl. m. 2. duimen, gekloofd zijn; zij zijn ongeveer 3, en ook 4 voeten lang, doch liggen niet naast, maar zoo verre van elkander, dat men van de eene op de andere zoude moeten springen; dezelve waren met 2½ voet veen overdekt; elke plank is aan ieder eind met een ruw gekapt gat voorzien, en met twee eiken pennen aan den grond vastgemaakt, op welken dezelve tevens, in plaats van op zomers, rusteden; de plank, die ik zag, waarvan



hiernevens eene ruwe teekening (A), was 3 voet 2 duim lang en 6½ duim breed; deze pennen zijn mede van eikenhout, ter lengte van 4 voeten, en gefatsoeneerd als nevensstaande figuur, zoo dat bij het gebruik maken van dit houtwerk eerst de pennen in het veen geslagen zijn, waarna de planken zoodanig op dezelve gelegd werden, dat het boveneind der pen (B) door de gaten uitstak, en de plank op dat gedeelte der pen, door C aangeduid, steunde.

[p. 401]

De 2, 3 en 4de Brug loopen dus regt aan op de beide Legerplaatsen, zoo straks onder A en B aangehaald.

Ter loops zal ik hier aanmerken, dewijl daarvan waarschijnlijk binnen kort eene plaat en beschrijving zal in 't licht komen, dat, vóór weinige weken, de Heer boelken, Schultes van Odoorn, in een Tumulus, gedeeltelijk door den wind verstoven, bij eenige overblijfselen van eene, waarschijnlijk door de schapen aan stukken geloopene, urne, gevonden heeft een mes, geheel van koper, voorzien met een knopje op de punt, zoo dat hetzelve niet tot steken geschikt is, en waarvan het hecht, bijzonder fraai en net, met blokjes, streepjes enz., doch ongelukkig met geene letters of getallen, bewerkt is, 't geen mogelijk, in vroegere eeuwen, bij de wigchelarijen of offeranden gebruikt is geweest.

II^o. Ten aanzien van de Brug, vóór ongeveer 53 jaren, in de Veenen van Drachten gevonden, ben ik in staat gesteld, door de vriendelijke en verpligtende hulp, mij in dezen door den Heer heppener, Predikant aldaar, betoond, het volgende mede te deelen.

Onder deze Vriesche Veenen wordt, even als bij Valte, zeer veel hout, als eiken-, berken-, elzen- en greinen-hout, gevonden; zelfs had men, vóór weinige jaren nog, zulke zware eiken stamboomen gevonden, dat men daarvan op den zaagmolen te Drachten planken had laten zagen. Van eene ontdekte Brug, echter, had niemand, zelfs niet de oudste en aldaar geborene en getogene Inwoners, iets gehoord; alleenlijk had een oud man van 84 jaren aan den Heer heppener verhaald, dat hij eertijds een Veenkamp aan de Uriterper Vaart had afgegraven, waaronder hij en zijne medeärbeiders eene menigte houts vonden, van dikte als gewone kneppels, allen met de bijl bekapt, en op kleine afstanden, die gemakkelijk besprongen konden worden, in bossen bij elkander geschikt, zonder nogtans aldaar een' enkelen boomstam te hebben gevonden: van eene Brug vonden zij niets. ‘Doch het schijnt toch,’ zegt zijn Eerw., ‘dat men zich welligt op die wijze

[p. 402]

een' weg door het moeras heeft willen banen. Zouden soortgelijke houtbossen ook aanleiding gegeven hebben tot de gissing van den Heer vegelin, dat daarin de lange Bruggen der Romeinen bestaan hebben?’

Ik moet bekennen, dat mij zulks zeer bedenkelijk voorkwam; maar, na de ontdekking van den zoo straks beschrevenen vierden toegang tot de Hoofdbrug te Valte, alwaar de planken op dezelfde wijze schijnen gelegd te zijn, als de houtbossen bij de Uriterper Vaart, dunkt mij, dat er voldoende redenen zijn, om de gedane vraag toestemmende te beantwoorden.

En hiermede de mij voorgestelde taak afgehandeld hebbende, herhaal ik gaarne, dat ik voor mij de Valter Brug voor eene der lange Bruggen van domitius houde, ten minste tot zoo lange het tegendeel niet bewezen worde; en zoo deze stukjes aanleiding mogten geven, dat mijne stellingen, bij een geleerder onderzoek, bevestigd, of dat een meer waarschijnlijke oorsprong betoogd wierde, in allen gevalle houde ik mijne genomene moeite en gemaakte kosten rijkelijk beloond.

g.w. van der feltz.

Assen, den 30 Mei 1819.